Oqýlyqtaǵy olqylyqty joıar jol bar ma?
Árıne, keteýi ketken kemshilikterdi zań arqyly túzeý oryndy ekendigi sózsiz. Biraq, elimizdiń 2007 jyly qabyldanǵan «Bilim týraly» zańyna osy ýaqytqa deıin 22 márte ózgertýler men tolyqtyrýlar engizilip úlgergen. Budan bólek, atalǵan zańda zańǵa qosymsha aktilerdi qabyldaýdy talap etetin 103 norma qarastyrylǵan. Al onyń 13-i áli kúnge deıin qabyldanbaǵan. Tipti, qabyldanǵan keıbir normatıvtik aktilerde ketken kemshilikterdi túzetýge kelgende áli kúnge deıin bilim salasynyń jaýapty tulǵalarynyń moıyny jar bermeı júr.
Joǵaryda atalǵan osy máseleler QR Parlamenti Májilisi Áleýmettik-mádenı damý komıtetiniń kóshpeli otyrysynda sóz boldy. Jıyn barysynda sóz alǵan Gúlmıra Isımbaevanyń atap ótýinshe, 2013-2014 oqý jyldarynda elimizdiń barlyq mektepteri Úkimet qaýlysymen bekitilgen bastaýysh, negizgi orta, jalpy orta bilim berýdiń memlekettik jalpyǵa mindetti standarttary jáne QR Bilim jáne ǵylym mınıstrliginiń buıryǵymen bekitilgen orta mektepterge arnalǵan oqý baǵdarlamasy negizinde bilim beredi. Biraq, bul qujattar oqýlyqtar jaryqqa shyqqannan keıin ǵana qabyldanǵan. Sonyń saldarynan pán baǵdarlamalary men oqýlyqtar arasyndaǵy alshaqtyqtar oryn alyp otyr. «Máselen, jańa baǵdarlama boıynsha jaratylystaný-matematıka baǵytynda 11-synypqa arnalǵan Qazaqstan tarıhy pánine 68 saǵat qarastyrylǵan. Al oqýlyqta materıaldar 34 saǵatqa eseptelingen, ıaǵnı 2 ese kem. Tipti, 19 taqyryp boıynsha materıal múldem joq. Sonymen qatar jańa baǵdarlamada Dúnıejúzi tarıhyn oqý qarastyrylǵanymen oqýlyǵy joq. Gýmanıtarlyq baǵyttaǵy oqýlyqtarda da dál osy jaıt. Baǵdarlama jańa, al oqýlyq joq», - dedi ol.
Halyq qalaýlysynyń atap ótýinshe, 11-synypqa arnalǵan «Adam jáne qoǵam» páni boıynsha da 36 saǵat oqytý kózdelgenimen, oqýlyqta nebári 16 saǵatqa arnalǵan materıal bar. 11-synypqa arnalǵan «Qazirgi zaman tarıhy» pániniń oqýlyǵy da joq. Bıologııa oqýlyqtary boıynsha ahýal tipti qıyn. Oqýlyq eski, al baǵdarlama jańa. Sonyń nátıjesinde 6-synypta 22 taqyryp boıynsha materıal joq, 30 taqyryp 7-synypqa berilgen. Baǵdarlama boıynsha ony olar 6-synypta oqýy tıis. 7-synypta 16 taqyryp berilgen, al olar bolsa 6-synypta oqylǵan, taǵy 21 taqyryp boıynsha múldem materıal joq. 11-synyptyń «Fızıka» oqýlyǵynda baǵdarlamada kózdelmegen zerthanalyq tapsyrmalar berilip kelse, keıbir taqyryptar kitapta bar bolǵanymen oqýlyqtan tys qalǵan.
Atalǵan kemshilikterge kim kináli? Mınıstrlik pe, álde baspa ma? Kitaptyń sapasyna, mazmunyna jaýapty qurylymdar arasyndaǵy jumystar nege ońtaıly jolǵa qoıylmaǵan? Rasynda da búginde mektep oqýlyqtaryn shyǵaratyn baspalarǵa zor bılik berilgen. ıAǵnı, olar avtorlyq ujymdy ózderi qurady, oqýlyqtyń tujyrymdamasyn aıqyndaıdy, oqýlyqtar men oqý-ádistemelik keshenderdi ázirleıdi, olarǵa ishki saraptama júrgizedi ári kitaptardy basyp shyǵarady. Demek, oqýlyqtyń sapasy men mazmunyna baspa jaýapty degen sóz. Sonda memlekettik qyzmetke jeke sektordyń jaýapty bolǵandyǵy ma?
Sondyqtan da depýtat G.Isımbaeva Bilim jáne ǵylym mınıstrligi memlekettik jalpyǵa birdeı bilim berý standartyna oraı oqýlyqtardyń mazmuny baǵdarlamalar men oqý josparlaryna sáıkes keletindigin tyńǵylyqty saraptama arqyly saralaýy qajettigin alǵa tartady. «Oqýlyqtyń bolmaýy UBT nátıjelerine áser etpeýi úshin «Dúnıejúzi tarıhy» pánimen baılanysty problemany sheshý, jetispeıtin oqý materıaldaryn tolyqtyrý boıynsha sharalardy qabyldaý qajet», - dedi ol.
Osy otyrysqa qatysqan Qazaqstannyń Eńbek Eri Aıagúl Mırazova da mektep oqýlyqtaryndaǵy olqylyqtardy synǵa aldy. «Oqýlyqtardyń bilim mazmuny berekesiz, bir-birimen eshqandaı baılanys, sabaqtastyq joq. Artyq dúnıe óte kóp. Jyldan-jylǵa saǵat sany azaıyp, mazmuny kóbeıip keledi. Men ózim matematıka pániniń muǵalimimin. 10-11 synyptarda týyndy, ıntegral, yqtımaldyq teorııasy oqytylady. Al ol birinshi kýrsqa barǵanda joǵary oqý oryndarynda qaıtalanady. Mundaı jaıt jalǵyz matematıkaǵa emes, barlyq pánge tán», - dedi ol.
Sondyqtan da onyń paıymynsha, oqýlyqtarda oqýshylardyń ómirine qajetti, eń kerekti materıaldardy ǵana qaldyryp, mazmunyn yqshamdaý qajettigi týyndap otyr. «11-synypty bitirgen balalar UBT-da qazaq tilinen emtıhan tapsyrady. Al qazaq tili degenimiz - leksıka, grammatıka, fonetıka. Al bizde 10-11 synypta qazaq tili dep jazylady da sóz óneri, sóz mádenıeti , sheshendik sóz syndy taqyryp boıynsha oqytylady. Shyn máninde sheshendik sóz de, til óneri de bastaýysh synyptan bastap, sabaqtastyq túrde ózinen-ózi berilip otyrady», - degen ol 10-11 synypta oqýshylardyń UBT-ǵa daıyndyǵyn kúsheıtý úshin leksıka, grammatıka, fonetıkany oqytý qajettigin basa aıtty.
Aıtpaqshy, QR Bilim jáne ǵylym vıtse-mınıstri Esenǵazy Imanǵalıevtiń atap ótýinshe, qazirgi ýaqytta mektep sómkesiniń salmaǵyn jeńildetý úshin otandyq oqýlyqtar jumsaq jyltyr muqabada ázirlenip, shyǵarylýda. «Respýblıkanyń jalpy bilim beretin mektepteri úshin oqýlyqtardyń salmaǵy boıynsha sanıtarlyq-gıgıenalyq talaptary Reseı, Belarýs, Ýkraına normalaryna saı keledi. Ol bastaýysh synyptar úshin 300, 5-6 synyptarǵa 400, 7,9 synyptarǵa 500 gramm», - dedi vıtse-mınıstr. Budan bólek, ol búginde mektep ustazdaryna oqýlyqtardy óz betinshe tańdaý erkindigin berý múmkinshiligi qarastyrylyp jatqandyǵyn atap ótti.
