Oqý jyly aldynda bala densaýlyǵyn qalaı nyǵaıtýǵa bolady
Oqý jyly aldynda jáne mektepke barar kezinde balalar qanshalyqty jıi medıtsınalyq tekserýden ótýi kerek? Jasyna jáne densaýlyq jaǵdaıyna baılanysty medıtsınalyq tekserýdiń qandaı aralyqtary usynylady?
3 jastan asqan balalarǵa profılaktıkalyq medıtsınalyq tekserýler jylyna bir ret júrgiziledi. Ol kásibı tekserý nátıjeleri boıynsha mamandardyń usynystary anyqtalǵan patologııaǵa baılanysty.
Densaýlyq saqtaý mınıstrligi balalardyń densaýlyǵyn saqtaý jáne olardy oqý jylynyń aldynda nyǵaıta túsý úshin qandaı naqty is-sharalar men baǵdarlamalar ótkizip jatyr? Ata-analar balalardyń densaýlyǵyn qoldaý protsesine qalaı qatysa alady?
Balalardyń densaýlyq jaǵdaıy, olardyń bilimi men tárbıesi bir-birimen tyǵyz baılanysty. Sondyqtan búgingi tańda densaýlyq saqtaý júıesiniń aldyna balalar men jastardyń densaýlyǵyn saqtaý, olarda salaýatty ómir salty daǵdylaryn qalyptastyrý mindeti tur. Sol sııaqty salaýattylyqqa, densaýlyq mádenıetin tárbıeleý, densaýlyqty kútý boıynsha jaǵdaı jasaý, oqý protsesine tıimdi densaýlyq saqtaý tehnologııalaryn engizý tapsyrmasy bar. Densaýlyq saqtaý mınıstrligi balalardyń densaýlyǵyn saqtaý jáne olardy oqý jylyna daıyndaý úshin únemi profılaktıkalyq is-sharalar ótkizedi jáne densaýlyq saqtaý baǵdarlamalaryn engizedi. Árbir azamat úshin sapaly jáne qoljetimdi densaýlyq saqtaý «Salaýatty ult» ulttyq jobasyn tıimdi iske asyrý mańyzdy. Onyń sheńberinde óńirlerdegi ulttyq qoǵamdyq ortalyqtyń uıymdastyrýshylyq-ádistemelik basshylyǵymen jol qozǵalysy erejelerin saqtaý jáne jol-kólik oqıǵasynyń aldyn alý boıynsha halyqtyń habaryn arttyrýǵa arnalǵan is-sharalar ótkiziledi.
Sonymen qatar nashaqorlyqqa jáne esirtkiniń zańsyz aınalymyna qarsy kúrestiń halyqaralyq kúnine oraılastyrylǵan aılyq ótkizildi. Odan bólek, dúnıejúzilik gepatıtke qarsy kúres kúnine oraılastyrylǵan ulttyq baǵdarlama júzege asyrylýda. Respýblıkada jastar densaýlyq ortalyqtary belsendi jumys isteıdi. Olardyń mindeti 10 jastan 29 jasqa deıingi jasóspirimder men jastarǵa keshendi, onyń ishinde konsýltatsııalyq medıtsınalyq jáne psıhologııalyq kómek kórsetý. Ortalyqty ashýdaǵy maqsat-jas urpaqtyń reprodýktıvti densaýlyǵyn saqtaý, jasóspirimder densaýlyǵyna jaýapkershilikpen qaraýyn qalyptastyrý jáne salaýatty ómir salty daǵdylaryn qalyptastyrý.
Balalardy oqý jylyna qalaı durys daıyndaý kerek jáne mektepte balalardyń densaýlyǵyn saqtaý boıynsha usynymdar
Jeke gıgıena. Balada ádetti qalyptastyrý, gıgıenalyq erejelerdi saqtaý, ony juqpaly aýrýlardan qorǵaıdy. Gıgıena erejelerin bilý jáne este saqtaý mańyzdy tamaqtanar aldynda, serýendep, dárethanaǵa barǵannan keıin qoldy jýý kerek.
Durys tamaqtaný. Balanyń kúndelikti ratsıonynda shyryndar, maýsymdyq kókónister men jemis-jıdek bolý kerek. Olardyń quramynda A, E, RR, F jáne S dárýmenderi bar taǵamdar (asqabaq, qyzyl burysh, qyzanaq, sábiz, qaraqat, ıtmuryn, lımon, múkjıdek) jáne kaltsıı (súzbe, irimshik, kúnjit) bolýy kerek. Jańǵaqtarda, tuqymdarda jáne burshaq daqyldarynda kóptegen paıdaly mıkroelementter bar. Ashytylǵan sút ónimderi men ósimdik probıotıkteri (pııaz, sarymsaq) týraly umytpańyz. Torttardy keptirilgen jemistermen aýystyrý kerek. Mázirden chıpterdi, gazdalǵan sýsyndardy, tuzdyqtardy, óńdelgen taǵamdardy, fast-fýdtardy alyp tastaý kerek. Maıǵa qýyrylmaı, ıaǵnı qaınatylǵan nemese pisirilgen taǵamdar paıdaly.
Tańerteńgi gımnastıka. Turaqty jattyǵýlar-balalardy mektepke durys daıyndaýdyń negizgi núkteleriniń biri. Zarıadtaý balanyń jalpy tonýsyn arttyrýǵa, uıqyshyldyq pen letargııadan arylýǵa kómektesetin tabıǵı qajettilikke aınalýy kerek. Jattyǵýlardy bir ýaqytta, tamaqtanar aldynda, ash qarynǵa jasaǵan jón. Negizgi jattyǵýlarǵa qoldy sermeý, aınalmaly qozǵalystar jáne deneniń qısaıýy, ornynda júrý, otyrý jatady. Qajet bolsa, jattyǵýdy durys pozany qalyptastyrý úshin jattyǵýlarmen tolyqtyrýǵa bolady, tynys alý jattyǵýlary. Jattyǵýdyń bul túri sýyqtyń jıiligin tómendetýdiń de, balanyń júıke júıesin nyǵaıtýdyń jáne onyń tózimdiligin damytýdyń jaqsy ádisi bolyp tabylady. Massaj tósenishterimen júrý refleksogendik aımaqtarǵa paıdaly.
Kún rejımi. Naqty kún tártibi salaýatty minez-qulyq ádetterin qalyptastyrady jáne úı tapsyrmasyn oryndaýdy jeńildetedi. Sondyqtan, balany mektepke daıyndaý kezeńinde ol 22 saǵattan keshiktirmeı uıyqtaýy kerek. Al uıqynyń uzaqtyǵy kem degende 9-10 saǵatty quraýy kerek. Taza aýada oınaýdyń ońtaıly ýaqyty-2-3 saǵat.
Qoldyń usaq motorıkasyn damytý. Modeldeý, sýret salý jáne jobalaý jazý daǵdylaryn ońaı jáne jyldam alýǵa kómektesedi jáne ıntellektýaldy qabiletterdiń damýyn yntalandyrady.
Otbasyndaǵy qolaıly psıhologııalyq jaılylyq. Balaǵa nazar aýdarý, onyń qurdastarymen qarym-qatynasyna qyzyǵýshylyq tanytý stresske tózimdiliktiń qalyptasýyna óte paıdaly áser etedi. Siz balamen qarym-qatynasty bilmeýińiz kerek, únemi synǵa ushyramańyz, onyń óz qabiletterine degen senimin nyǵaıtyp, onyń jetistikterin barlyq jaǵynan kótermeleýińiz kerek. Bala balabaqshaǵa nemese mektepke qýana baratyndaı qolaıly jaǵdaı jasaǵan jón.
Eger bala medıtsınalyq mamandardyń dıspanserlik esebinde bolsa. Mindetti túrde olarǵa baryńyz, balany mektepke daıyndaý jáne bar problemany eskere otyryp beıimdeý boıynsha paıdaly keńester alyńyz. Qajet bolǵan jaǵdaıda qajetti terapııa kýrsynan ótýge bolady.
Oqý jyly aldynda jáne mektep kezinde COVID-19 vırýsynan saqtanýda qandaı sharalardy ótkizý kerek? Balalar, ata-analar, mektep basshylyǵy men qyzmetkerleri qandaı erejeler men usynystarǵa súıenýi qajet?
Balalar men olardyń ata-analaryna arnalǵan negizgi usynys-jeke gıgıenany saqtaý, Maska rejımin saqtaý, sanıtaızerlerdi qoldaný.
Sonymen qatar, vırýstyń taraýy artqan jaǵdaıda kodekstiń 38 jáne 104-baptaryna sáıkes Qazaqstan Respýblıkasynyń bas memlekettik sanıtarııalyq dárigeriniń qaýlysymen bilim berý obektilerinde shekteý sharalary engiziýi múmkin. ıAǵnı adamdar kabınetterde, sport, akt zaldarynda, synyptarda, ashana da jıi shoǵyrlanbaýy tıis. Bul jerde sheshim barlyǵyna qatysty, ıaǵnı balalar, ustazdar, mektep personaldary jáne taǵy sol sııaqty.
Oqý jyly kezinde densaýlyq pen ál-qýatty saqtaý boıynsha ata-analar men oqýshylar úshin qandaı aqparat pen resýrstar bar? Densaýlyq saqtaý mınıstrligi qandaı onlaın-bastamalar men bilim berý baǵdarlamalaryn usynady?
Búgingi tańda Dúnıejúzilik densaýlyq saqtaý uıymynyń qoldaýymen Qazaqstanda jastar densaýlyǵyn nyǵaıtý mektepteriniń resmı veb-saıty jumys isteıdi. Onyń maqsaty atalǵan jobaǵan qatysýshy mektepterdi ulttyq jelige biriktirý jáne olarǵa ádistemelik kómek kórsetý. Saıt kelesideı, basty bet, biz týraly, taspa, jańalyqtar jáne densaýlyq taqyryptary, Odan bólek, basshylyq quramy, nusqaýlar jáne jyldam baǵalaý quraly.
Saıt úsh tilde (qazaq, orys, aǵylshyn) jumys isteıdi. Odan bólek, Shyn.kz jasóspirimder men ata-analar úshin fızıologııalyq jáne psıhologııalyq damý máselelerine arnalǵan saıt bar.
Oqý jyly bastalar aldynda balalardyń densaýlyǵyn qamtamasyz etýdegi otbasy men mekteptiń róli qandaı? Oqýshylardyń densaýlyǵyn qorǵaý men saqtaýda birlesken kúshtiń nátıjesi qandaı?
Densaýlyqty nyǵaıtatyn mektepter tujyrymdamasy búkil mektep qaýymdastyǵynyń – oqýshylardyń, olardyń otbasylary men ata-analarynyń, oqytýshylar men oqytýshylar quramynyń jáne mekteptiń aınalasyndaǵy barlyq adamdardyń densaýlyǵyn nyǵaıtýdy kózdeıdi. Kádimgi mektepten aıyrmashylyǵy, pándik emes, jalpy mekteptik tásilge negizdelgen jáne densaýlyq pen oqýdy jaqsartýǵa baǵyttalǵan.
Aıta keteıik, Qazaqstan boıynsha mektepterdiń jalpy sany – 7550. Onyń ishinde qalalyq mektepter – 2288, aýyldyq mektepter – 5262. Olarda 3,5 mln-nan astam oqýshy oqıdy. Bul Qazaqstannyń jalpy halqynyń 18,2% quraıdy. Jalpy mektepterdiń 17% jastar densaýlyǵyn nyǵaıtý mektepteri jobasyna qatysady. Sońǵy 5 jylda olardyń sany 1201 mektepke jetti.
