Oqshy ata qorymy: Tarıh pen ańyz
Atalmysh oryn toǵyz joldyń torabynda jatyr. Dál irgesinen buryn Túrkistan men Sibir arasyn jalǵaǵan temirjol ótedi. Al bir jaǵynda «Batys Qytaı - Batys Eýropa» kólik dálizi ornalasqan.
El ishinde aıtylatyn ańyz boıynsha, ótken ǵasyrdyń basynda shoıyn joldy tartqan adamdar ony áýlıeler jatqan jerden júrgizbek nıet tanytqan kórinedi. Keıbir adamdar bul mekendi traktordyń kúshimen buzyp tastaýdan da arlanbapty. Alaıda ol degenine jete almaıdy. Kesenelerdi buzýǵa bet alǵan traktor ózdiginen toqtap qala bergen. Dál osy kórinis birneshe márte qaıtalanady. Aqyrynda qurylysshylar qasıetti mekendi aınalyp ótetin temirjol tartýǵa kóshedi.
Qasıetti oryn nege Oqshy ata atanǵan? Ol kisiniń azan shaqyryp qoıylǵan esimi jaıynda halyqtyń arasynda birneshe boljam aıtylady. Ol kisiniń shyn esimin bireý Kógentúp dese, ekinshisi Ibrahım deıdi. Taǵy bir derekterde azan shaqyryp qoıǵan aty - Ibrahım, laqap esimi Kógentúp delinse, halyqtyń qoıǵan aty Oqshy bolǵan desedi. Belgili zertteýshi Áýelbek Qońyratbaevtyń aıtýynsha, ol kisi oq, qarý jasaǵan oǵyz batyry dep kórsetilgen.
Oqshy ata jas kezinde jetimdiktiń aşy dámin tatady. Kúnderdiń kúninde bir shal men kempirge ókil bala bolady. Keıbireýler sekildi pendeshilikke boı aldyrmaı, pánı dúnıede talaıǵa ónege kórsetedi. Meshit salyp, aǵaıyn-týysty ıslam dinine shaqyrǵan.
Kúnderdiń birinde ol asyrap alǵan ata-anasynan Túrkistan tórindegi Qoja Ahmet ıAssaýıge sálem berip qaıtýǵa suranady. Sol zamanda bir han eldiń arasynan salyq jınaýmen qatar, kezekpen ár jurttan bir qyzdan alyp kelýdi talap etken eken. Ata-anasy Oqshy atamyzǵa osyny aıtyp «Balam-aý, sen ketkende qaryndasyńdy han alyp ketse, bizdiń kúnimiz ne bolady?» - deıdi. Sonda esh abyrjymaı, sóz alǵan ol kisi «Meniń atymdy úsh márte aıqaılap aıtsańyz boldy, zamatynda osy jerge kelemin», - deıdi.
Aıtqandaı, hanǵa alym-salyq jınap beretin mejeli kún de kelip jetedi. Nókerler Oqshy ata turatyn qonysqa keledi. Ony asyrap alǵan ákesi dál osy kezde ol kisiniń atyn úsh márte aıqaılap aıtady. Eldiń úreıin alǵan nókerlerimen birge jetken han aıaq astynan attyń ústinen aýyp, jerge qulap túsedi. Árkim «hannyń kózin men qurttym» dep daýryǵyp jatady.
«Halaıyq, bostan-bosqa daýryǵa bermeıik, handy kimniń atqanyn júregine qadalǵan arpanyń qyltyǵynan ańǵarýǵa bolady. Eger onyń kózin men qurtqan bolsam, onyń júreginde arpanyń qyltyǵy turýy tıis», - deıdi Oqshy ata.
Rasynda da, dál solaı bolyp shyqqan. Jergilikti jurt Kógentúp esimdi jigittiń tegin adam emes ekenin uǵynyp, oǵan qurmet kórsetedi.
Sondaı-aq, osy qorymda ózge de áýlıe kisilerdiń jambasy jerge tıgen. Olardyń qatarynda Esabyz áýlıe, Asan ata, Ǵaıyp áýlıe, Qysh ata, Bala bı, Dosbol bı sekildi halyqtyń yqylasyna bólengen adamdar bar. Qazaq ulty Asan qaıǵy atap ketken áıgili dala danyshpany da osy mekende ómirden ótken kórinedi.
«Oqshy ata túrkiler arasynda ıslamdy nasıhattaǵan dindar adam boldy degen derekter bar. Bul jer HІV ǵasyrda Qoja Ahmet Iassaýıdiń dańqty kesenesin Aqsaq temir salǵanǵa deıin osy Oqshy ata jeri ejelgi Turan, oǵyzdar men túrki-qypshaqtardyń bekzat azamattary jerlengen panteon bolǵan eken. Demek, bul qabirstanda qadym ǵasyrlarda biz biletin atalardan basqa jasaǵan nebir arys azamattardyń jatýy múmkin. Oqshy ata, Esabyz, Asan qaıǵy, Ǵaıyp ata, Qysh ata, Dosbol bı sııaqty ulylar - halyq zerdesinde saqtalǵandary ǵana. Oqshy ata HІ ǵasyrda ómir súrgen, halyqty jaýdan qutqaryp, eldiń bolashaǵy úshin kúresken uly tulǵa. Sondyqtan da halyq Oqshy ata mazary erte zamannan kıeli jer sanaǵan», - dedi Qyzylorda oblystyq tarıhı mádenı eskertkishterdi qorǵaý mekemesiniń ǵylymı qyzmetkeri Erkebulan Eleýov.
Ótken ǵasyrdyń 60-jyldarynda keıbir zııaly azamattardyń bas bolýymen áýlıelerge kirpishten kesene ornatylǵan eken. Oǵan deıin kóbi qam kesekten salynǵanǵa uqsaıdy. Jergilikti jamaǵat qasıetti kisilerdi eshqashan jadynan shyǵarǵan emes. Alǵash ret 1997 jyly olardyń arýaǵyna arnalyp as berilse, sodan beri sol ıgilikti is laıyqty jalǵasyn taýyp keledi.
Budan buryn Qorqyt ata kesheni jaıynda jazǵan edik.
