Ókilettiktiń bel ortasy: Májilis bıyl qandaı zańdar qabyldady
ASTANA. KAZINFORM – Búgin Úkimet úıinde Parlament palatalarynyń birlesken otyrysy ótip, onda segizinshi saılanǵan Parlamenttiń úshinshi sessııasy jumysyn aıaqtady. Birlesken otyrys barysynda Májilis tóraǵasy Erlan Qoshanov Parlament jumysyn qorytyndylady. Osylaısha depýtattar qyrkúıekke deıin kanıkýlǵa ketti.
Májilis spıkeriniń málimetinshe, úshinshi sessııa barysynda Parlament palatalarynyń 3 birlesken otyrysy, Senat pen Májilistiń 39 jalpy otyrysy ótti. Qos palatanyń qaraýynda 158 zań jobasy boldy, onyń ishinde 89 zań qabyldandy.
Sessııa barysynda depýtattar áleýmettik saıasat pen azamattarymyzdyń múddesi myzǵymas basymdyq ekenin aıqyn kórsetti. Ol eń aldymen elimizdiń negizgi qarjy qujatynda – úsh jyldyq bıýdjette kórinis tapty. Atap aıtqanda, onyń shyǵys bóliginiń shamamen 40 paıyzy áleýmettik máselelerdi sheshýge baǵyttaldy. Bilim berý, densaýlyq saqtaý salalary men áleýmettik tólemderge basa mán berildi.
Bıylǵy jyldyń basynan bazalyq zeınetaqy 6,5 paıyz, sabaqtas zeınetaqy 8,5 paıyz ósti. Áleýmettik tólemder kólemi de, alýshylar sany da artty. Qyrkúıek aıynan bastap stıpendııa mólsherin taǵy da kóterý josparlanyp otyr. Keıingi bes jylda stıpendııa eki ese derlik ósti. Oǵan qosa, ǵylymı ataq úshin de ústeme aqy qarastyryldy. Sonymen qatar, halyqty sapaly sýmen qamtamasyz etýge, aýyldy qoldaýǵa qosymsha qarajat bólindi.
- Bul sharanyń bári azamattarymyzdyń turmysyn jaqsartýǵa, óńirlerdi damytý máselesin sheshýge múmkindik beredi. Úsh kodekstiń jańartylyp, qabyldanýy Prezıdentimizdiń irgeli reformalarynyń iske asýynyń naqty kórinisine aınaldy. Buǵan deıin birde-bir zań jobasy jańa Salyq kodeksi sııaqty keń talqylanbaǵan shyǵar. Jumys toby otyrystaryna qatysqan mamandar men túrli sala ókilderiniń sany 300 adamǵa deıin jetti. Zań shyǵarýshylar aldynda qoldanystaǵy tártipti túbegeıli ózgertý, salyq júıesin jeńildetý, erejeleriniń túsinikti bolýyn qamtamasyz etý mindeti turdy. Sóıtip, baıypty pikirtalastar nátıjesinde Parlament barlyq túıtkildi máseleler boıynsha ortaq mámilege keldi, - dedi Erlan Qoshanov.
Onyń aıtýynsha, depýtattar bızneske artyq salmaq salmaı-aq, salyq saıasatyn ekonomıkanyń turaqtylyǵyna, azamattardyń baqýattylyǵyna baǵyttaýǵa qol jetkizdi. Ádilettilik ıdeıasy korporatıvtik tabys salyǵynyń saralanǵan mólsherlemesi men jeke tabys salyǵynyń progressıvti mejesinen kórinis tapty. Endi kim kóp tabys tapsa, sol salyqty kóbirek tóleıdi. Bul rette, tabysy tómen azamattar úshin eleýli jeńildikter qarastyrylǵan. Biryńǵaı jınaqtaýshy zeınetaqy qorynan tólenetin tólemder jeke tabys salyǵynan bosatylady.
- Depýtattarymyz bul usynysty birneshe jyldan beri aıtyp júrgen bolatyn. Kóterilgen taǵy bir mańyzdy áleýmettik másele – dári-dármek pen medıtsınalyq qyzmetterdi qosylǵan qun salyǵynan bosatý. Sondaı-aq, depýtattar kitap oqý mádenıetin nasıhattaý úshin baspalar men baspasóz basylymdaryn qoldaý jaıyn da qarastyrdy. Jalpy, qabyldanǵan Salyq kodeksi memleket – bıznes – qoǵam arasyndaǵy ádiletti qarym-qatynastyń jańa kezeńine jol ashpaq. Úkimetpen birlesken jumystyń nátıjesinde biz sapaly, ashyq, ádiletti ári túsinikti Salyq kodeksin qabyldadyq, - dedi ol.
Erlan Qoshanovtyń atap ótýinshe, qabyldanǵan Bıýdjet kodeksi ornyqty ekonomıkalyq damýdyń, azamattardyń ál-aýqatyn arttyrýdyń negizgi tetigine aınaldy. Bul rette, bıýrokratııadan arylý kózdelip, bıýdjettik rásimder merzimderi eki ese qysqardy. Jańa zańnamalyq normalar Ulttyq qor resýrsynyń tıimsiz jumsalýyna berik tosqaýyl qoıady. El Prezıdentiniń tapsyrmalaryn oryndaý aıasynda óńirlerdiń bıýdjettik derbestigi artty. Salyq túsimderin jergilikti bıýdjetter deńgeıine berý jalǵasyn tapty. Sonymen birge, Úkimettiń jáne bıýdjet protsesine qatysýshylardyń zań shyǵarýshy organ aldyndaǵy eseptiligi kúsheıtildi. Mundaı ashyqtyq pen eseptilik azamattardyń memleket qarjysyna degen senimin arttyrýǵa baǵyttalǵan.
- Memleket basshysy sý resýrstarymen qamtamasyz etý jaıy nasharlap, jahandyq sıpat alyp kele jatqanyn birneshe ret aıtqan bolatyn. Osy maqsatpen elimizdiń bolashaǵy úshin strategııalyq mańyzy bar qujat – Sý kodeksi qabyldandy. Bedeldi «One Water Summit» halyqaralyq jıynynda Prezıdentimiz keń-baıtaq jeri bar, biraq teńizge shyǵatyn joly joq elimiz úshin sýdyń qadiri erekshe ekenin atap ótken edi. Sondyqtan, Kodekste sý resýrstaryn qorǵaý men damytýǵa, ony únemdep, jaýaptylyqpen paıdalanýǵa basymdyq berildi. Sýdy qaıta paıdalaný tehnologııasy, sýdyń ysyrabyn azaıtý sharalary elimizdiń tájirıbesine engizildi. Jalpy, Sý kodeksiniń jańa normalary «tirshilik kózin» únemdep, bolashaq urpaqtyń ıgiligi úshin berik negiz qalaıdy. Osylaısha, Parlament bul sessııada mańyzdy úsh salalyq kodeksti jańǵyrtyp, júrgizilip jatqan reformalar talabyna beıimdedi, - dedi Májilis tóraǵasy.
Onyń aıtýynsha, osy parlamenttik maýsymda depýtattar halyqtyń áleýmettik kóńil-kúıine áser etetin ózekti máselelerdi sheshý jaıyn nazardan tys qaldyrǵan joq. Máselen, balalardy keshendi túrde qoldaý sharalary jalǵasyn tapty. Ótken sessııada «Ulttyq qor – balalarǵa» zańyn qabyldady. Sol jumystyń jalǵasy retinde osy sessııada «Keleshek» biryńǵaı erikti jınaqtaýshy júıesiniń zańnamalyq negizi jasaldy. Jınaqtalǵan qarajatty elimizdegi jáne shet memleketterdegi kolledjder men joǵary oqý oryndarynda bilim alýǵa, turǵyn úı satyp alýǵa paıdalanýǵa bolady. Bul – memleket tarapynan balalardyń bilimi men bolashaǵyna salynatyn ıgi ınvestıtsııa.
Sondaı-aq, depýtattardyń bastamasymen daryndy balalardy qoldaýǵa qatysty normalar engizildi. Endi halyqaralyq olımpıada jeńimpazdary bilim berý grantyn konkýrssyz ıelenip, ony «Bolashaq» baǵdarlamasy aıasynda da ala alady. Bul – oqýda úzdik nátıje kórsetken balalarǵa degen memlekettiń shynaıy qamqorlyǵy.
- Osy sessııada azamattardyń densaýlyǵyn qorǵaý máselesine buryn-sońdy bolmaǵan dárejede nazar aýdaryldy. Depýtattar Mindetti áleýmettik medıtsınalyq saqtandyrý júıesindegi keıbir tásilderdi qaıta qarady. Medıtsınalyq kómektiń biryńǵaı toptamasy engizildi. Endi saqtandyrý mártebesine qaramastan, barlyq azamatqa bazalyq medıtsınalyq kómek beriledi, - dedi ol.
Májilis spıkeriniń atap ótýinshe, jumyssyz júrgen jáne jumys istemeıtin adamdar úshin Mindetti áleýmettik medıtsınalyq saqtandyrý jarnalaryn tóleý jergilikti bıýdjet esebinen júrgiziledi. Usynylǵan sharalardyń arqasynda mıllıonnan astam qazaqstandyq qosymsha saqtandyrý júıesimen qamtylady. Budan bólek, mindetti onkologııalyq skrınıng memlekettik tegin medıtsınalyq kómek qyzmetteri tizbesine engizildi. Bul mańyzdy shara úsh jarym mıllıon adamdy qamtıdy. Qulaǵy nashar estıtin, biraq múgedektigi joq azamattardy estý protezderimen jergilikti bıýdjet esebinen qamtamasyz etý máselesi sheshildi. Bul shara kóp adamnyń, ásirese balalardyń ómirin jaqsartýǵa, olardyń áleýmettik ortaǵa ońaı beıimdelýine múmkindik beredi.
- Densaýlyq saqtaý salasynda áli de túıtkildi máseleler bar. Osy jumysty Úkimetpen birge kelesi sessııada jalǵastyramyz, - dedi Erlan Qoshanov.
Onyń aıtýynsha, qyzmettik mindetin atqarý ústinde qaza tapqan quqyq qorǵaý organy qyzmetkerleriniń otbasylaryna qoldaý kórsetý sharalary áleýmettik ádilettilik jolyndaǵy eleýli qadam boldy. Sondaı-aq Turǵyn úı saıasatyn reformalaý máseleleri jónindegi zań aıasynda azamattyq qorǵaý jáne ózge de quqyq qorǵaý organdary qyzmetkerlerine turǵyn úı tólemderi kózdelgen. Buǵan qosa, depýtattar turǵyn úı alýǵa quqy bar azamattardyń sanatyn keńeıtti. Áleýmettik turǵydan álsiz toptar qataryna endi jesir áıelder de kiretin boldy. Bul sharalar qıyn jaǵdaıǵa tap bolǵan jandardy memleket esebinen birinshi kezekte baspanamen qamtamasyz etýge múmkindik beredi.
Parlament qabyldaǵan jańa sharalar úleskerlik qurylys salasynda tártip ornatyp, azamattardyń quqyǵyn qorǵaýǵa baǵyttalǵan. Nátıjesinde úleskerlerdiń aldanyp qalýy jaıttary azaıdy. Halyqtyń shamadan tys qaryz alýyn azaıtýǵa baǵyttalǵan mańyzdy normalar qabyldandy. Qarjylyq qyzmet alýshylar quqyǵyn qorǵaý sharalary kúsheıtildi. Halyqtyń áleýmettik turǵydan álsiz toptary úshin qaryz ben mıkrokredıtter boıynsha tólem merzimin úsh aıǵa shegerý múmkindigi engizildi. Merzimdi áskerı qyzmettegi áskerı qyzmetshilerge nesıe men shaǵyn zaımdar berýge tyıym salyndy. Sondaı-aq, buryn nesıe almaǵan azamattarǵa óziniń qatysýynsyz, qashyqtan qaryz alýǵa tyıym engizildi. Alaıaqtyq jolmen rásimdelgen kredıtterdi esepten shyǵarýǵa negiz bolatyn normalar aıasy da keńeıtildi.
- Depýtattar bastamashy bolǵan Esirtki zattarynyń zańsyz aınalymyna qarsy is-áreket týraly zań – der kezinde qabyldanǵan, asa mańyzdy qujat. Búginde elimizdegi túzetý mekemelerinde tórt myńǵa jýyq esirtki ótkizýshiler men jasyryp ketýshiler, ıaǵnı zakladchıkter qamaýda otyr. Ádette, bul – jeńil jolmen aqsha tabýdy kózdegen, biraq esirtki óndirýshilermen birdeı jaza arqalaǵan órimdeı jastar. Depýtattar Prezıdenttiń esirtki qylmystary boıynsha jazany saralaý jónindegi tikeleı tapsyrmasyn zań júzinde oryndady. Osylaısha, esirtki óndirý men ony ótkizý arasyndaǵy jaýaptylyqtyń ara-jigin ajyrattyq. Sonymen birge, esirtki barondarynyń jaýapkershiligi barynsha kúsheıtilip, olardyń áreketteri asa aýyr qylmystarǵa teńestirildi. Endi esirtki daıyndaǵany, óńdegeni jáne óndirgeni úshin ómir boıyna bas bostandyǵynan aıyrýǵa deıingi jaza qarastyryldy. Bul rette, memleket alǵash ret shalys basqan esirtki jasyryp ketýshilerdiń túzý jolǵa túsýine múmkindik berip otyr. Jańa normalarǵa sáıkes, sottarda 3 myńnan astam is qaralyp, qanaǵattandyryldy. Sóıtip, 200-den astam adam bostandyqqa shyǵady. Qalǵandarynyń jaza merzimi qysqartylady, - dedi Májilis spıkeri
Májilis tóraǵasy depýtattar lýdomanııamen kúres boıynsha da jumysty jalǵastyrǵanyn aıtty. Nátıjesinde qoǵamdy bul keselden aryltýǵa baǵyttalǵan qosymsha sharalar qabyldady. Ǵımarattar men qurylystarda, onlaın-platformalarda býkmekerlik keńseler men totalızatorlardy jarnamalaýǵa tyıym salyndy.
- Sońǵy kezderi ulttyq dástúr degen jeleýmen, májbúrlep úılený úshin qyz alyp qashý jaıttary jıi kezdese bastady. Negizinde, bul – adam quqyǵy men erkindigin óreskel buzý. Mundaı áreketti Memleket basshysy Ulttyq quryltaıda «múldem aqtaýǵa bolmaıtyn zańsyzdyq, qarańǵylyq, tipti masqara tirlik» dep ataǵany beker emes. Ókinishke qaraı, qoldanystaǵy zańnamadaǵy olqylyqtardyń kesirinen biren-saran is qana sotqa jetti. Sondyqtan depýtattar nekege turýǵa májbúrleý isi úshin qylmystyq jaýaptylyq engizdi. Jańa norma osyndaı áreketterge tolyqqandy quqyqtyq baǵa berýge múmkindik týdyrady. Ári qyzdarymyz ben qaryndastarymyzdyń abyroıy men ar-namysyn qorǵaıdy. Budan bólek, Parlament adamnyń bet-júzin tanýǵa bóget bolatyn kıim kııýge de tyıym saldy, - dedi ol.
Erlan Qoshanovtyń atap ótýinshe, depýtattar Qazaqstan armııasynyń bedeli men mártebesin arttyrý, ulttyq qaýipsizdikti nyǵaıtý isine erekshe basymdyq berdi. Sessııada áskerdiń áleýeti men qorǵanys qaýqaryn kúsheıtetin 4 zań qabyldandy. Bul qujattar sardarlar men sarbazdarymyzdyń jaǵdaıyn jaqsartýǵa septigin tıgizip, rýhyn kótere tústi. Ásirese, áskerı-patrıottyq tárbıe baǵytynda mańyzy zor túzetýler bekitildi. Qabyldanǵan zańdar tutas el jastarynyń otanshyldyq sezimin kúsheıtýge yqpal etpek.
- Memleket basshysynyń bastamasymen Konstıtýtsııanyń 30 jyldyǵyna oraı qabyldanǵan Raqymshylyq týraly zań – naǵyz izgiliktiń kórinisi. Qujat jaza basqan jandarǵa jańa múmkindik berýge baǵyttalǵan. Amnıstııa 15 myńnan astam sottalǵan adamdy qamtymaq. Olardyń eki myńǵa jýyǵy bas bostandyǵynan aıyrý oryndarynan bosatylyp, qalǵandarynyń jaza merzimi qysqartylady. Bul – súringen jandardyń qalypty ómirge qaıta oralýyna septesetin ıgi qadam, - dedi palata spıkeri.
Onyń málimetinshe, Parlament 39 halyqaralyq shart pen kelisimdi ratıfıkatsııalady. Olardyń qatarynda kórshilermen, seriktestermen ekonomıkalyq baılanysty, ınvestıtsııany, logıstıkany, saýdany, energetıkany, basqa da salalardy damytýǵa baǵyttalǵan sharttar bar. Munyń bári ekonomıkanyń, bıznestiń órkendeýine, azamattarymyzǵa qolaıly jaǵdaı jasaýǵa baǵyttalǵan. Sessııa barysynda depýtattar halyqaralyq parlamenttik uıymdar aıasynda belsene jumys istedi. 307 halyqaralyq is-sharaǵa qatysyp, 34 shet el parlamentimen yntymaqtastyqty júzege asyrdy.
Úkimet saǵattary men parlamenttik tyńdalymdar ótkizý formatynyń praktıkalyq mańyzy arta tústi. Bas-aıaǵy 11 Úkimet saǵaty men 3 parlamenttik tyńdalym ótti. Ótken parlamenttik tyńdalymdar azyq-túlik qaýipsizdigin qamtamasyz etý, eńbek adamyn qoldaý sııaqty ózekti máselelerge arnaldy. Sondaı-aq sot pen quqyq qorǵaý júıelerin jáne zań bilimin damytý máseleleri qozǵaldy. Depýtattar kótergen barlyq másele tıisinshe zerdelendi. Úkimet tarapynan olarǵa jaýap berildi.
- Osy sessııada Parlament depýtattary 500-den asa eldi mekenge baryp, azamattarmen 1200 kezdesý ótkizdi. Onda kóterilgen barlyq másele Úkimet aldyna qoıyldy. Májilistiń Qoǵamdyq qabyldaý qyzmeti de – halyqpen keri baılanystyń mańyzdy tetigi. Sessııa bastalǵaly beri depýtattarǵa eki myńnan astam adam júgingen. Keıbir depýtattar kúnine 100 azamatqa deıin qabyldaǵan. Sonymen qatar, depýtattarǵa turaqty negizde jazbasha ótinishter kelip túsedi. Osy sessııada depýtattar azamattardyń 30 myńnan astam hatyn qarady. Osynyń bári azamattardyń «halyq únine qulaq asatyn memleketke» degen senimin nyǵaıtyp, eleýli nátıje beredi.
Sessııa barysynda barlyq 6 parlamenttik fraktsııa, Qazaqstan halqy Assambleıasynan jáne bir mandatty okrýgterden saılanǵan depýtattar birlese aýqymdy jumys atqardy. Olardyń kózqarasy san túrli bolǵanymen, memlekettik saıasat, halyq múddesi men reformalardyń prıntsıpti máseleleri boıynsha ortaq ustanym qalyptastyra alǵanymyzdy atap ótken jón, - dedi Erlan Qoshanov.