Ofıtserler dekrette. Jalaqy 120 myń teńge - Qorǵanys salasynda ne bolyp jatyr
Kúni keshe Parlament palatalarynyń birlesken otyrysynda aýqymdy talqylaý júrdi. Qorǵanys mınıstri Rýslan Jaqsylyqov Prezıdent úndeýin oqydy. Qazaqstannyń tuńǵysh derbes bitimgershilik kontıngentine 430 áskerge deıin jiberý jospary bar. Ol BUU mıssııalaryna qatysý sheńberinde júzege aspaq. Otyrysta Májilistegi Halyqaralyq ister, qorǵanys jáne qaýipsizdik komıtetiniń tóraıymy Aıgúl Quspan Qazaqstannyń BUU jahandyq beıbitshilik pen qaýipsizdikti qamtamasyz etý jónindegi mıssııalarynyń jaýapty qatysýshysy retinde tanyla bilgenin, az ýaqytta halyqaralyq bitimgershilik protsesterde ozyq pozıtsııalarǵa ıe bolǵanyn atap ótti. Alaıda dál osy atap ótken máseleni kótergen tóraıym Jibek Joly arnasyndaǵy «Ýáde» baǵdarlamasynda elimizdiń qorǵanys salasyna bólinetin qarjy JІÓ-niń 1%-yna da jetpeıtinin, kórshi elderdiń barlyǵynda joǵary, tek bizde ǵana eń az bólinetinin aıtty. Tipti qarjynyń az bólinýi sebebinen tehnıkalarymyz da áli eski, jańarmaǵan. Qarapaıym oq-dárilerimizdiń ózi jetispeıtin bolyp shyqty. Buǵan deıin tek Reseıden oq-dári alyp kelgen Qazaqstan endi sanktsııaǵa ilingen kórshi elden de eshteńe ala almaı otyr. Bul qalaı? BUU aldynda abyroıdy asqaqtata berý basqa, qorǵanystaǵy, áskerdegi basty problemany sheshý múlde basqa másele emes pe?..
«Basqa elden satyp alý úshin ol bizge sáıkes bolý kerek. Odan keıin onyń baǵasy ártúrli bolýy múmkin. Máselen, Túrkııadan satyp alsaq, ol qymbatqa túsedi. Sondyqtan biz ózimizdiń áskerı ónidirisimizdi damytýymyz kerek», - deıdi A. Quspan.
A. Quspannyń aıtýynsha, 30 jyl boıy «jaǵamyz jaılaýda, arqany keńge salyp» kelgen ekenbiz, ıaǵnı syrtqy saıasatymyz keremet, bizge eshkim tıispeıdi dep bólinetin qarjyny da «artyp jatyr» degen jeleýmen aıtyp, qýanyp kelgenbiz. Al shyndyǵynda ol JІÓ-niń 1 paıyzyna da jetpeıtin bolyp shyqty. Áskerdegi jemqorlyq máselesi de aıtyldy.
Syrtqy saıasatymyz jaqsy, bizge eshkim tıispeıdi dep oılaımyz…
«Prezıdentimiz - dıplomat, halqymyz - tynysh, eshkimge tıispeıdi dep oılap keldik. Olaı oılaýǵa bolady. Prezıdentimizge raqmet, halqymyzǵa raqmet, biraq Shveıtsarııany alaıyq, Fınlıandııany alaıyq» degen tóraıymnyń sózinshe, beıtarap jatqan bul elderdiń áskerı tehnıkasy myqty. Sonda biz buǵan deıin qandaı elderden úlgi alyp keldik? Soǵyssyz qoǵamda ómir súremiz dep sengenimiz ras, degenmen sońǵy birneshe jyldyń ishinde bul teorııanyń praktıka júzinde múmkin emes ekenin birneshe el dáleldep berdi. Soǵys jan-jaǵymyzda bolyp jatyr. Syrtqy saıasattaǵy jetistiktiń bári jaqsy degen sóz emes ekenin A. Quspan da jetkizýge tyrysqan sekildi.
Áskerimiz de, halqymyz da oqys oqıǵaǵa daıyn emes, áskerge jastar barmaıdy dep synaǵan Aıgúl Quspan jaýapty ózi berdi deýge bolady. Endeshe, tarqataıyq.
Komıtet tóraıymynyń aıtýynsha, áskerı salanyń barlyq tarmaǵyna qarjy kerek. Jalaqyny da, zeınetaqyny da ósirý qajet. Al biz áleýmettik salaǵa aqshany aıamaı salyp jatyrmyz. Máselen, serjanttarymyz aıyna 120 myń teńge ǵana jalaqy alady. Sodan keıin olar basqa jumys izdep, eldi qorǵaýdyń ornyna taksı júrgizýshisi bolyp 500-600 myń teńgedeı tabýǵa májbúr. Kúndelikti kóshede kúzet júrgizetin ulttyq gvardııa ulandarynyń jalaqysy óte tómen dep otyr. Al sol alǵan jalqysyn tórt-bes jigit birigip bir bólmeli páterge beredi. Sonda olar qalaı otbasy bolady? Dál osylaı ashynyp otyrǵan A. Quspan áskerı tehnıkamyzdy aıtpaǵanda, forma, tamaq, qarý-jaraqtan bastap qaı-qaısysyna da aqsha jetpeıtinin aıtty. Almaty, Jambyl jáne Soltústik Qazaqstan oblystarynyń shekaradaǵy zastavalaryna baryp, óz kózimen kórip, «janyń ashıdy» dep baǵalap otyr. Sebebi, ondaǵylardyń turatyn úıleri joq. Keıbiri buryn balabaqsha bolǵan ǵımarattardy panalaıdy.
Áskerge dep 100 mlrd teńge jyl saıyn suraıdy. Biraq onyń jartysyn ǵana beredi. Onymen ásker de, basqasy da damymaıdy. Damýǵa kerek aqshanyń 70-80 paıyzy qyrqylyp qalyp otyr.
Er ofıtserlerdiń dekretke shyǵýy - memleketke qaýip
Qazir qoldanystaǵy zańnamaǵa saı, áskerdegi er ofıtserlerdiń dekretke shyǵýy degen másele bar. Bul halyqaralyq tájirıbe bolǵan soń amalsyz oryndaımyz, áıtpese Jeneva bizdi synaıdy dep otyrǵan A. Quspan úlken bir problemanyń basyn ashty.
Atap aıtqanda, buryn er ofıtserler dekretke shyqqan kezde uıalyp, 3-4 adam ǵana shyqsa, qazir olar munyń jaqsy jaǵyn kórip alǵan dep otyr. 600-ge tarta er ofıtserimiz dekrettik demalysta. Olardyń jumysy júrip, sheni de óse beredi. Biraq dekrettegi ofıtserlerimiz úıde bala baqpaıdy, basqa jaqtan jumys izdep, kóp aqsha tabýǵa áreket etedi. Eń qorqynyshtysy bul emes, keıbir ofıtserler – sala boıynsha eldegi jalǵyz maman, ıaǵnı ol áskerı adam joq bolsa, máselen naqty bir tehnıkamen jumys oryndalmaıdy degen sóz. Osy tusta júrgizýshi: «Olardy shuǵyl jaǵdaıda qaıta shaqyrta ala ma?» - dep surady. Spıker: «Shaqyra alatyn shyǵar, biraq dekretke jiberýge mindetti, sebebi Jenevadaǵy uıym qarap otyr», - degen áńgimeniń shetin shyǵardy.
Dekretke ketken áskerdiń ornyn toltyra almaı jatqan Qorǵanys mınıstrligi endi qandaı sheshim qabylaıdy? «Ázirge tek atalǵan normany qaıta qaraý máselesin usynamyz» dep otyr A. Quspan, ıaǵnı dekretke jiberý máselesi qaıta qaralady degen sóz.
Budan bólek jalaqy men zeınetaqynyń óte tómendiginen áskerı qyzmetkerler óz salasyna qaıta kelmeıdi, basqa jumys izdep ketedi. «Sebebi otbasyn asyraý kerek. Máselen, soltústik shekaramyzdaǵy zastavalarda úı joq. Olar sol jerdegi ózgeniń úıin jaldap turady. Bir bólmege tórt tósek qoıǵan úı ıesi ár áskerıden 30 myń teńgeden jınap alady dep otyr» depýtat.
Áskerde júrgender - aýyldyń balalary
Aıgúl Quspan baǵdarlama kezinde áskerde júrgenderdiń deni aýyldyń balalary, qazaqtyń jigitteri ekenin aıtty. Qalanyń balalary barmaıdy, barsa da neken-saıaq deıdi. Olardyń ata-anasy syltaý taýyp, balalaryn áskerden alyp qalýdy oılaıtynyn aıtady. Degenmen, bıliktiń bir tarmaǵynda otyrǵan tóraıymnyń aýyl balalary UBT-ny túrli sebeptermen tapsyra almaı qalyp jatqanyn tilge tıek ete kelip, olardyń sol úshin áskerge ketetinin aıtýy qanshylyqty zańdy? Sonda aýyldaǵy bilimniń nasharlyǵynan ondaǵy balalardyń áskerge barýy norma bolyp qalyptasyp ketken be?
Qalanyń balalary nege az?
Bul suraqqa eki jaýap aıtyldy: Birinshiden, olar ýnıversıtette oqyp jatyr, sondyqtan áskerge ala almaıdy. Ekinshiden, densaýlyqtary jaramaıdy. Qalanyń balalary ýnıversıtettegi áskerı kafedradan ótedi, sóıtip áskerı bıletti ala salady.
«Qazirgi qalanyń balalary áskerge daıyn emes» degen Aıgúl Quspan olarda túrli aýrýlar bar ekenin aıtyp otyr. Endeshe bir ǵana qorǵanys salasy arqyly biz qazir bilim berý jáne densaýlyq saqtaý júıesindegi problemanyń shetin kórip otyrmyz.
Qorǵanys mınıstrligimen sóılesken A. Quspan qazir áskerde álimjettik joq dep otyr. Bir jylǵa ǵana shaqyrylady, ıaǵnı burynǵy «ded» degender ketip qalady. Degenmen, bir jyldyq merzimniń qoldanysqa engenine birneshe jyl boldy, biraq qaıtys bolǵandar, túsiniksiz sebepte ózine qol salǵandar oqıǵasy keıingi jyldary jıilep ketkenin bilemiz.
«Qorǵanys salasyndaǵy problemalardy bári biledi, bılik te habardar degen oıdamyn. Árıne bári jaman deýge bolmaıdy» degen Májilistegi Halyqaralyq ister, qorǵanys jáne qaýipsizdik komıtetiniń tóraıymy Aıgúl Quspan qarapaıym kúndelikti turmystaǵy kerek-jaraqtan bastap, áskerı tehnıka qajettiligine deıin jaǵdaıdyń qıyn ekenin, tipti múlde nashar ekenin aıtyp bergenin kórip otyrmyz. Onyń ishinde áskerılerdiń jalaqysy, zeınetaqysy, úı, bilim, densaýlyq, sarbazdar sanynyń jetispeýi, naqty mamandardyń dala kezip, basqa jumys izdep ketýi de bar...
