O dúnıeden kelgen qyz: jeti kún máıithanada jatqan jeltoqsanshynyń áńgimesi
1986 jyldyń jeltoqsanynda Almatynyń ortalyq alańyna shyqqan qazaq jastarynyń ishinde Aqkúmis Yqylasova da boldy. Tiri bolǵanyna qaramastan birneshe kún máıithanada jatqan jeltoqsanshy Kazinform tilshisine 37 jyl buryn alańda bolǵan jaǵdaı týraly suhbat berdi.
– Aqkúmis apaı, áńgimeni ózińizden bastasaq...
– Men 1961 jyly 22 aqpanda qazirgi Batys Qazaqstan, burynǵy Oral oblysy, Fýrmanov aýdany Taldyapan aýylynda dúnıege keldim. Anamnan erte aıyrylyp qaldyq. Ákeme ózimnen keıingi baýyrlarymdy aıaǵynan turǵyzý úshin járdemdesý kerek boldy. Mektepti aıaqtaǵan soń Almatydaǵy Gagarın atyndaǵy tigin fabrıkasyna jumysqa ornalastym. Sol jerde jumys istep júrip tehnologııalyq ınstıtýtqa syrtaı oqýǵa tústim.
– Jeltoqsan oqıǵasyn qalaı ótkergenińiz týraly aıtyp berińizshi?
– 16 jeltoqsan kúni ádettegideı jumysqa keldim. Jumysta abyr-sabyr bolyp jatyr. Fabrıkada kóp ulttyń ókilderi jumys istedi. Olardyń ishinde jaqsysy da, jamany da bar edi. Bárine birdeı kúıe jaqqym kelmeıdi. Biraq qazaq qyzdaryna degen qysymdy sezip júrdik. Bizge «orys tilinde sóıleı almaısyńdar, aýyldan kelgensińder» dep dórekilik kórsetetini ras. Sol kúni maǵan tıisti. «Sen nege jumysqa keldiń? Qazaqtar balabaqshalardy órtep, alańda shý shyǵaryp jatyr. Tez ket áıtpese, mılıtsııa shaqyramyz», dedi. Sodan men tsehtardy aralap, baratyn qyzdardy jınadym. Qarasaq, esikterdi jaýyp tastapty. Biz ekinshi qabattyń terezesinen sekirip túsip, alańǵa qaraı bet aldyq. Kelsek, ár jerde toptasqan adamdar tur. Báriniń kóńil kúıi joq. Alańda túngi saǵat úshke deıin júrdik. Jastar kelip jatyr. Bizdiń qarnymyz ashty, tońdyq. Sodan qasymdaǵy qyzdarmen solar jaldap turatyn úıge ketip qaldym.
– Kelesi kúni alańǵa qaıta bardyńyz ba?
–17 jeltoqsan kúni alańǵa lek-legimen aǵylǵan jastar toby beıbit sherý arqyly ortalyqtyń kadr saıasatyn durys júrgizbeı otyrǵandyǵyna narazylyq bildirdi. Olardyń ishinde biz de barmyz. «Qazaqstanǵa qazaq basshy!», «Ár halyqqa – óz kósemi!» degen uranmen, «Meniń Qazaqstanym», «Elim- aı» ánin aıtyp alańda júrdik. Ult saıasatyn durys júrgizýdi, ulttyq til mádenıetiniń damýyna qamqorlyq jasaýdy, ulttyq saıası qaıratkerlerdiń basshylyq oryndarynda laıyqty laýazymǵa ıe bolýyna nazar aýdarýdy talap ettik. Beıbit sherýge shyqqandyqtan «Tarańdar!» degen sózge kónetin biz be? Óz talabymyzdy aıtyp, tarqamaı tura berdik. Bir kezde aıqaı-shý bastalyp ketti. Aldymyzdan artqa qaraı yǵystyrylǵan kezde, qulap qalǵandarǵa shalynyp men de aıaqtyń astynda taptalyp qaldym. Bári shym-shytyryq bolyp ketti. Órt mashınasy sýyq sý shashty, soqqylar aldyq. Sonda da júrmiz. Bizge tipti qashýǵa múmkindik te bolmady. Qorshaýda qaldyq.
– Sizdi sol kezde dárigerler ólgenderdiń qataryna qosyp, máıithanaǵa jibergen eken. Osy jaıly aıtyp ótseńiz.
– «O dúnıeden kelgen qyz» dep jazýshy Talǵat Aıtbaıulynyń «Almaty: 1986 jeltoqsan» degen kitabynyń ekinshi tomynda bar. Sol kúngi muzdy aıazdy sózben aıtyp jetkizý múmkin emes. 18 jeltoqsan kúni túngi saǵat 2-ler shamasynda bizdi ólimshi qylyp sabady. Sol kezde men esimnen tanyp qalyppyn. Keıin qasymdaǵylardan estidim. Bizdi qoqys tıeıtin kólikterge tıep, qala syrtyndaǵy polıgonǵa aparyp tókken eken. Al endi máıithanada jatqanym týraly bolsa, ol endi ras. Svalkada jatqanda meni qyzdar men jigitter kórgen. Alyp ketken. Sol jaqta arbamen bótelke jınaıtyn syǵandar júretin. Solardyń bireýi kezigip qalǵan ǵoı. Bizdi qalanyń shekarasyna deıin jetkizip tastapty. Alaıda taǵy da mılıtsııaǵa ustalyp qalyppyz. Meniń esimde eshteńe joq. Tselınnyı kınoteatrynyń mańynda jatqan jerimnen tanys qyz kórip qalyp, mılıtsııaǵa meni aýrýhanaǵa aparýdy ótingen eken. Meni 12-shi qalalyq aýrýhanaǵa aparady, dárigerler «mynaý ólip qalǵan, máıithanadan alasyńdar» degen. Esimdi emis-emis bilemin, orys kempir kelip tur eken. Sol kempir 7 kún máıithanada jatqan meni dárigerlerge alyp baryp tiri ekenimdi aıtqan. 9 kún emdelgennen keıin meni aýrýhanadan shyǵardy.
– Quqyq qorǵaý organdary tarapynan artyńyzdan izdeý boldy ma? Keıingi taǵdyryńyz qalaı órbidi?
– Meni qýdalaıtyn edi, densaýlyǵym bolmady. 8 jyl boıy aýrýhanaǵa baryp, emdeldim. Oqýymdy da jalǵastyra almadym. Qazir zeınetkermin. «Táýelsizdik-1986-Jeltoqsan» qoǵamdyq uıymynyń múshesimin.
– Siz úshin 16 jeltoqsan qandaı kún?
– Táýelsizdikti ákelgen jeltoqsan kóterilisi emes pe? Aldymen jeltoqsan kúnin eske alyp, táýelsizdik kúnin sosyn toılaý kerek. Jeltoqsan kóshesinde turǵan eskertkishti men «Jetim qyz» deımin. 16 jeltoqsan kúni bir top adam baryp gúl shoǵyn qoıady da, ketip qalady.
– Jeltoqsan kóterilisine qatysqandarǵa qanshalyqty jaǵdaı qarastyrylǵan?
– «Jeltoqsanǵa qatystym, maǵan kómek berińder» dep kókiregimizdi kermeımiz. Biz eldiń táýelsizdigi úshin shyqtyq. Jaǵdaıy joq, páter jaǵalap júrgen jeltoqsan kóterilisiniń qatysýshylary bar, solarǵa kómek berse eken dep oılaımyz árıne. Jeltoqsandy shynymen dáriptegimiz kelse, onda Jeltoqsan oqıǵasyna qatysqandarǵa statýs berilýi kerek.
– Áńgimeńizge raqmet!
