Nurlybek Úderbaev: Koronavırýstyń qaı mýtatsııasy bolsyn aldymen ımmýndyq júıege áserin anyqtaý kerek

NUR-SULTAN. QazAqparat – Álemdik buqaralyq aqparat quraldarynda jaqynda koronavırýstyń jańa mýtatsııasy paıda bolǵany týraly aqparat tarady. BAQ Brıtanııadaǵy naýqastardyń biri uzaq ýaqyt boıy emdelgendikten, onyń boıynda SARS-CoV-2 evolıýtsııadan ótkenin jarysa jazyp jatyr. Ǵalymdardyń paıymdaýynsha, vırýstyń jańa varıatsııasy qyrkúıekte paıda bolǵan. Bul taǵy bir qaýip kele jatyr degendi bildire me? Bul suraqty QazAqparat tilshisi akademık, medıtsına ǵylymdarynyń doktory, dáriger-hırýrg Nurlybek Úderbaevqa qoıyp kórgen edi.

Nurlybek Úderbaev buǵan deıin medıtsına salasynda 80-ge tarta ǵylymı eńbek jazǵan. Onyń ishinde alty eńbegin patenttep úlgergen. «Zaqymdalǵan baýyr hırýrgııasy» monografııasyn jaryqqa shyǵaryp, Densaýlyq saqtaý mınıstrliginiń áleýmettik mańyzy bar 3 jobasyna ári 2 ǵylymı-zertteý jumysqa jetekshilik etken bilikti maman.

«Bul vırýsty qalaı bolsa da ósirip shyǵara berýge bolady. Onyń shtamy myńǵa deıin jetse de ǵajap emes. Búginge deıin koronavırýstyń 6 shtamynyń bary belgili. Olar ártúrli. Árbir shtamǵa vaktsına kerek. Al vaktsına bireý ǵana. Bálkim, ol shtamdardyń sany 16 shyǵar. Biz ony bilmeımiz. Másele onda emes. Másele – bizdiń ımmýndyq júıe indettiń bul túrleriniń shabýylyn kótere ala ma? Bizdiń densaýlyq júıemiz oǵan qarsy tura alýy úshin ne isteý kerek? Suraq sonda», - dep sózin bastady dáriger-hırýrg.

Nurlybek Úderbaevtyń aıtýynsha álemde qazirgi ýaqytta koronavırýsty juqtyrǵandardyń da, odan kóz jumǵandardyń da sany artyp barady. Ásirese sozylmaly aýrýy bar adamdardyń jaǵdaıy qıyndaı túsken.

«Ol úshin adamzatqa ne isteý kerek? Vırýstyń aǵzaǵa ený protsesi údep tursa adamdardyń ımmýndyq júıesi durys jumys isteıtindeı áreket qylǵan jón. Al ony eshkim teksere almaıdy. Áli kúnge deıin bári «ımmýnıteti tómen adamdar indetke kóbirek shaldyǵady eken» dep shýlap júr. Al sol ımmýnıtetimizdiń jaı-kúıin kim tekserip jatyr? Mine, biz dál osy máseleni keıingi 10 jyldyń ishinde basty nysanaǵa aldyq. Adamzat bertingi jyldardy qarasaq, qus tumaýyn da, ebolany da, shoshqa tumaýyn ótkerdi. Bárimiz qyrylyp qalǵan joqpyz ǵoı. Al biz onkologııalyq naýqastardyń jaı-kúıin zertteı kele adamnyń ımmýndyq júıesiniń jaǵdaıyn anyqtaýdy úırendik. Máselen, adam analızimen bizge kelse onyń ımmýndyq júıesine baǵa beretin standarttalǵan, avtomattandyrylǵan júıeni oılap taptyq. ıAǵnı qan quramynyń analızimen-aq adamnyń boıyndaǵy jasyryn ınfektsııalardy anyqtaýǵa bolady», - deıdi ol.

Akademık osy júıe arqyly adamnyń ımmýndyq júıesi qalaı jumys isteıtinin jáne onyń aǵzasy koronavırýsqa qarsy qanshalyqty qaýqarly ekenin anyqtap beretinin aıtady. Jalpy analız qorytyndysy boıynsha osy júıe arqyly mamandar adamda qandaı sozylmaly aýrý baryn, boıynda qandaı jasyryn ınfektsııa baryn aıqyndap beretinin jetkizdi. Bul júıe arqyly gemoglobın, erıtrotsıt, leıkotsıt mólsherin poshtaǵa joldap, birneshe sekýndtyń ishinde ımmýndyq júıeniń jaı-kúıin bilýge múmkindik bar. Kórsetkish 0-100 aralyǵyn kórsetse densaýlyq jaıy qalypty deýge bolady. Al eger +150 nemese -80 kórsetse – aǵzada qandaı da bir aqaý bar degendi bildiredi.

«Osy kórsetkishterge súıene otyryp, adam densaýlyǵyn qaı baǵytta túzeý keregin bile alady. Ol ispen de aınalysamyz. Adamnyń aǵzasyn aýrýǵa qaýqarly eterlik em-dom jasaýǵa múmkindigimiz bar. Bizde ádette sońǵy satyda onkologııalyq aýrýlar kelip emdeledi. Japonııa, Ońtústik Koreıa, Izraıl, Germanııada qomaqty qarajatqa emdelip kelip, bizge keletinder bar. Solardyń keıbirin emdep alyp jatyrmyz. Adam aǵzasynda belgili bir qor bolsa, ony jetildirip, aǵzany qorǵaı alatyndaı dárejege jetkizýge bolady. Al ondaı qor bolmasa, biz birden aıtamyz», - deıdi ol.

Qazaqstandyq mamandar jasap shyǵarǵan bul júıe Tissap dep atalady eken.

«Koronavırýstyń jańa mýtatsııasy paıda boldy dep taǵy jurt dúrligip jatyr. Endi bir jyldan keıin olardyń taǵy 15 shtamyn taýyp alsa da tańǵalmaımyn. Ony anyqtap alý ońaı. Al ol adamnyń aǵzasyna qalaı áser etetinin bilý – basqa másele. Bálkim, sol jańa shtamdardyń biri adamnyń mıyna áser etetin bolar. Mysaly, qazir koronavırýstan qaıtys bolǵandar neden ketip jatyr? Qan aınalymy júıesindegi usaq kapılıarlar ókpe júıesine tyǵylyp, tyǵyndalyp qalady da, adam tunshyǵyp kóz jumady. Al qazir anyqtalǵan jańa shtamm baýyrǵa áser etetin bolar? Taǵy biri búırekti zaqymdaýy múmkin. DNQ qurylymyn qalaı bursań, solaı qaraı júre beredi. Biraq adam oǵan aldyn ala qamdansa, onyń ımmýndyq júıesiniń qaýqary arta túsedi. ıAǵnı aǵzanyń qorǵanysy ol vırýsty «jep qoıady»», - dep pikir bólisti Nurlybek Úderbaev.

Nurlybek Úderbaev bul júıeni patenttep, avtorlyq quqyqty da alǵan. Endigi kezekte memleketten qoldaý surap otyr. Aıtýynsha bul júıeni búkil elge jappaı engizý kerek. Osylaısha, medıtsına ǵylymdarynyń doktory sanaýly kúnderdiń ishinde 18 mıllıon adamnyń ımmýndyq júıesi qalaı ekenin anyqtap alýǵa bolatynyn aıtady.