Nashaqorlyqtan psıhıkalyq aýytqýǵa deıin – «sıntetıka» nesimen qaýipti
ASTANA. KAZINFORM – Sońǵy kezderi sıntetıkalyq esirtki jastardyń qasiretine aınaldy. Sıntetıkanyń eń kóp taraǵan túrleriniń biri - mefedron. Ol kokaınniń arzan jáne sıntetıkalyq analogy.
Onyń qanshalyqty qaýipti ekenin jáne jalpy «sıntetıkany» qoldanýdyń saldary qandaı ekenin Kazinform tilshisine Respýblıkalyq psıhıkalyq ortalyqtyń Pavlodardaǵy fılıalynyń dári-dármekti túzetý bóliminiń meńgerýshisi Mánshúk Jaqsylyqova aıtyp berdi.
— Mánshúk Hamzaqyzy, nashaqorlyqtan, atap aıtqanda sıntetıkalyq esirtkiden emdelip jatqan naýqastarda qandaı belgiler baıqalady? Mefedrondy qoldanýdyń qandaı belgileri bar ?
— Mefedron sıntetıkalyq stımýlıatorlar tobyna jatady. Jalpy alǵanda, mefedron nemese kokaın ekenine qaramastan, olardyń klınıkalyq belgileri birdeı. Munyń bári stımýlıatorlar tobyna jatady jáne olarda ortaq uqsastyq bar. Sımptomdaryn fızıkalyq jáne psıhologııalyq dep bólýge bolady. Birinshisinde qan qysymy joǵarylap, tahıkardııa, gıpertermııa bolýy, qarashyqtardyń keńeıýi, terleýi, bulshyqetterdiń tartylýy múmkin jáne bas aýyryp, júrek aınýy yqtımal. Bul preparattardy qoldanýdyń psıhologııalyq belgileri basqa zattardy qoldanýdan góri aıqynyraq. Bul eıforııa, belsendiliktiń joǵarylaýy, kóńil-kúı men emotsıonaldyq fonnyń aýytqýy, adam ashýlanshaq bolýy múmkin. Eıforııa kenetten depressııaǵa, mazasyzdyqqa jáne paranoııaǵa aınalýy yqtımal.
Keshe ǵana biz sıntetıkalyq stımýlıator qoldanǵan naýqasty qabyldadyq. Ol ózin bireý sońynan ańdyp júrgendeı sezinedi. Mundaı naýqastar bizge kóp keledi. Esirtkige táýeldi adamdar mefedronnyń basqa sıntetıkalyq stımýlıatorlardan aıyrmashylyǵy - asqynýlary azyraq dep esepteıdi. Biraq, olaı emes. Bastapqy sezim birdeı jáne onyń saldary men nátıjesi de birdeı. Osy pikirge baılanysty mefedrondy qoldanatyn adamdar keıinirek em izdeıdi. Bul jerde kognıtıvti fonnyń ózgerýi de óte mańyzdy – ıaǵnı aqyl-oı belsendiligi, buryn jaqsy kóretin áreketterge qyzyǵýshylyqtyń joǵalýy. ıAǵnı adamnyń degradatsııaǵa ushyraýyna sebep bolady.
— Sıntetıkalyq esirtkige táýeldilikti emdeý qansha ýaqytty alady? Atap aıtqanda, mefedronnan ?
- Emdeý uzaqtyǵy sıntetıkalyq preparattardyń túrine, sonyń ishinde mefedronǵa baılanysty ár túrli bolýy múmkin jáne túrli faktorlarǵa baılanysty. Atap aıtqanda, fızıkalyq nemese psıhıkalyq problemalardyń bolýyna, aınalasyndaǵylardyń qoldaýyna, sondaı-aq tańdalǵan terapııanyń tıimdilik dárejesine baılanysty. Ádette esirtkige táýeldilikti emdeý birneshe kezeńnen turady. Birinshisi - detoksıkatsııa, ony nashaqorlardyń barlyǵy biledi. Kóptegen adamdar eger esirtkige táýeldi adam aǵzasyn tazartyp, dári-dármekpen emdelse, onyń problemasy sheshildi dep oılaıdy. Bul - qate túsinik. Óıtkeni stımýlıatorlarǵa baılanysty esirtkiniń ózi (kannabınoıdtardan nemese qarapaıym adamdardaǵy «anashadan» basqa) tez ydyraıdy jáne ózdiginen shyǵarylady. Al patsıent ınfýzııalyq terapııany (tamshylatyp) qabyldaı otyryp, protsesti sál jyldamdatady. Negizinde, ony jasamaı-aq qoısa da bolady. Stımýlıatorlar psıhıkaǵa kóbirek áser etetindikten, psıhologııalyq kómekke, medıtsınalyq-áleýmettik ońaltýǵa jáne psıhoterapevtik qoldaýǵa kóbirek kóńil bólý kerek. Joǵaryda aıtqanymdaı, kópshiligi mefedrondy tańdaıdy, óıtkeni nashaqorlar ony zııansyz dep sanaıdy. Biraq oǵan táýeldilik óte baıaý júredi jáne ol adamǵa bilinbeıdi. Kóptegen adamdar bizge táýeldilik asqynyp ketken kezde keledi jáne fızıkalyq turǵyda ǵana emes, minez-qulyq pen psıhologııalyq jaǵynan da. Bizdiń ortalyqta dárilik túzetý, psıhoterapııa jáne ońaltý kezeńderin qamtıtyn eń az eki aılyq emdeý merzimi bar. Biraq bul azdyq etedi. Baǵdarlamanyń ózi bizge 1 jyldan 1,5 jylǵa deıin ýaqytty alady. Sıntetıka úlken psıhologııalyq táýeldilikti týdyrady. Adamnyń esirtkige degen qushtarlyǵy uzaq saqtalady. Sondyqtan, biz nashaqordy bir jyl emdesek te, 100% kepildik bere almaımyz. Qalaı bolǵanda da, esirtkige qumarlyq onyń boıynda qalady.
— Densaýlyq saqtaý mınıstrligi bul baǵytta halyqaralyq tájirıbeni qodana ma? Qazaqstanda nashaqorlardy emdeý algorıtmi sońǵy ret qashan ózgerdi ?
- Árıne. Jalpy, bizdiń oblys úshin, respýblıka úshin, tipti TMD elderi úshin AQSh pen Eýropamen salystyrǵanda táýeldilik kórsetkishi jas. Mundaı naýqastardy alǵash ret kezdestirgen kezde biz olardy emdeýdi bilmedik jáne olarmen ne isteý kerektigin túsinbedik. Bizde ondaı tájirıbe joq edi. Sol kezde basqa elderde bolǵan barlyq derekkózder men ádebıetterdi paıdalandyq. Sodan keıin stımýlıatorlardy emdeý hattamasyn qurý týraly másele týyndady. Al biz munymen aınalysa bastaǵanda bul hattama álemniń eshbir jerinde bolmaǵan. Óıtkeni negizgi medıtsınalyq emdeý psıhologııalyq kómekke negizdelgen.
— Dári-dármekpen emdeý týraly ne aıtasyz? Sıntetıkalyq táýeldilikten emdeletin naýqastarǵa qandaı dáriler taǵaıyndalady ?
- Joq. Eger opıoıdter (geroın, kóknár) týraly aıtatyn bolsaq, onda almastyrý terapııasy - metadon. Ol sırek qoldanylady, degenmen metadon terapııasy tipti alkogolge táýeldilikte de qoldanylady. Infýzııalyq terapııa kezinde biz tamyrǵa engiziletins preparattar men vıtamınderdi qosamyz - bul patsıentterdiń sý-elektrolıt balansyn tolyqtyrady, zat almasýdy jáne mı jumysyn jaqsartady. Sıntetıkany, sonyń ishinde mefedrondy qoldanatyn adamdarǵa tán nárse: olardyń tábeti nasharlaıdy, uıyqtamaıdy. Dene kúsheıtilgen rejımde jumys isteıdi, biraq bul ýaqytsha resýrstar. Sondyqtan olar salmaqty kúrt joǵaltady, buny ádette týystary baıqaıdy. Sondyqtan patsıentter bizge kelgende olarǵa jalpy kúsheıtetin terapııa júrgizemiz. Biz sondaı-aq psıhoemotsıonaldy fondy túzetetin dári-dármekterdi taǵaıyndaımyz, óıtkeni olardyń kóńil-kúıi bir sekýndta ózgeredi - qalypty kóńil-kúıden depressııaǵa deıin.
— Elimizde mefedronǵa táýeldilikten qansha naýqas emdelýde ?
- Ony dóp basyp aıtý qıyn. Nashaqorlardyń kóbi kómek suramaıdy nemese jasyryn túrde kómek suraıdy. Sonymen qatar jeke ońaltý ortalyqtary bar. Resmı aqparatqa sáıkes, 2023 jyldyń 12 aıynda respýblıka boıynsha 4543 adam nashaqorlyqtan emdeldi, onyń ishinde 351 adam stımýlıatorlardy qoldanǵan. Onyń 120-ǵa jýyǵy bizdiń ortalyqta emdeldi. Aıtpaqshy, nashaqorlardyń kómekke júginbeýiniń bir sebebi – tirkeýde turý, sonyń saldarynan olar keıin jumysqa ornalasa almaıdy. Tirkelgen adamdardyń tómendeý tendentsııasy týraly aıtatyn bolsaq, sıntetıkalyq stımýlıatorlardy paıdalanatyn adamdardyń turaqty ósýin baıqaımyz. Eger dınamıka týraly aıtatyn bolsaq, onda 2018 jyldan beri bul kórsetkish 5 esege ósti. 1 mamyrdaǵy jaǵdaı boıynsha psıhoaktıvti zattardy tutynýshy retinde 108 693 adam esepte tur, bul absolıýtti mánde 100 myń halyqqa shaqqanda 544,3 dep túsindiriledi. 2023 jyly bul kórsetkish 550 boldy. ıAǵnı, tirkelgender sany azdap azaıyp bara jatqandaı boldy. Biraq eger biz sıntetıkalyq stımýlıatorlar týraly naqty aıtatyn bolsaq, onda bul kórsetkish kerisinshe 2018 jyldan beri 5 ese ósti. Ótken jyly 100 myń halyqqa shaqqanda 92,7 bolsa, bıyl (qańtar-sáýir) qazirdiń ózinde 91,3-ke jetti. Ósim báribir bar. Qoldanylatyn esirtki túrleri boıynsha, jalpy, kannabınoıdtardy nemese marıhýanany qoldanatyndar birinshi orynda. Bul barlyq esepte turǵan nashaqorlardyń 35 paıyzy. Mundaı adamdar medıtsınalyq tekserý kabınetterinen ótedi. Myna máseleni aıta ketken jón, emdelýge keletinderdiń kópshiligi aralas esirtkini paıdalanady, ıaǵnı marıhýanadan basqa stımýlıatorlardy paıdalanady. Biraq olardy anyqtaý kannabıske qaraǵanda qıynyraq bolǵandyqtan, olar marıhýana paıdalanýshylary retinde tirkelgen. Ekinshi orynda opıoıdtardy qoldanatyn adamdar – 31%. Odan keıin esirtkini biriktirip paıdalanatyndar – polınashaqorlyq – 26%. Tek 4,6% sıntetıkalyq stımýlıatorlardy paıdalanady. Sebebi, bul adamdar emdelýge azyraq júginedi. Olar tabylsa da, olardy anyqtaý qıyn jáne muny kóp adamdar biledi. Olardyń arasynda júk kóligi men taksı júrgizýshileri de az emes.
— Elimizde narkologııalyq emhanalar men reabılıtatsııalyq ortalyqtar jetkilikti me ?
– Bizde 20 psıhıkalyq densaýlyq ortalyǵy bar – qazir olar eki qyzmet bir qyzmetke biriktirilgendikten osylaı atalady. Al mundaı ortalyqtar ár oblysta bar. Sonymen qatar, qalalyq dárigerlik ambýlatorııalar deńgeıinde 80-ge jýyq bastapqy psıhıkalyq densaýlyq ortalyǵy jumys isteıdi. Sondaı-aq aýdandyq deńgeıde 205 psıhıatrııalyq emhana bar. Respýblıkalyq deńgeıde Psıhıkalyq densaýlyqtyń ǵylymı-tájirıbelik ortalyǵy – Almatydaǵy bas mekeme, Pavlodar qalasynda fılıalymyz bar. Biz Almatyda negizinen psıhıatrııalyq naýqastardy emdeımiz. Sońǵy jyldary medıtsınalyq-áleýmettik ońaltý ortalyqtaryn qurý jumystary jandana tústi. Búginde mundaı ortalyqtar kóptegen óńirlerde bar. 2024 jyldyń sońyna deıin taǵy bes oblysta osyndaı ortalyqtar ashý josparlanýda.
