Naryqtyq ekonomıkanyń zamany ótti
Shyny kerek, qazirgi kezde taýardyń baǵasy ǵana emes, ataýy da bizdiń tańdaýymyzǵa qatty áser etedi. Sebebi kez kelgen ónimniń ataýy san alýan oılarǵa túrtki bolyp, taýardyń sapasyna degen kózqarasymyzdy qalyptastyrady. Mysaly, eki bólek tehnıkada nemis pen qytaıdyń ataýy bolsa, sóz joq, aldymen nemistiń tehnıkasyna júgiremiz. Baǵasyna da qaramaımyz. Al sol tehnıka, shynymen de, Germanııada jasaldy ma, joq álde, Qytaıda shyqty ma, oǵan mán bermeımiz.
«Qazaqstannyń memlekettik-jekeshelik áriptestik ortalyǵy» AQ basqarma tóraǵasy Azamat Oınarovtyń aıtýynsha, qazirgi kezde reseılik kásipkerler de kognıtıvti ekonomıkanyń dál osy negizderin ábden meńgerip alǵan. Olar sheteldik brendterdiń tutynýshynyń qalaýyna qatty áser etetinin jaqsy biledi. Sondyqtan óz taýarlaryn dál sol brendterdiń atymen satyp jatyr. «Máselen, Faberlic, Borg Elenberg, Pozalini, Carnaby jáne taǵy basqa kóptegen brendter sheteldik taýarlar bolyp kórinse de, barlyǵy taza - reseılik ónimder. Kórshi eldiń kásipkerleri tutynýshynyń nemis sapasyna senetinin jaqsy biledi. Sol sebepti tehnıkany Borg pen Elenberg-tiń markasymen satady. Kıim-keshek jaǵynan ıtalıandyqtardyń ımıdji jaqsy. Sondyqtan Pozalini-diń brendi ótimdi ekenin ábden bilip alǵan. Endi, buryn Eýropanyń árbir memleketi óz brendin qalyptastyrýǵa tyrysty. Sol arqyly ózine ımıdj jasap aldy. Endi, reseılik kásipkerler sonyń barlyǵyn óz paıdasyna iske asyrýdy meńgerip aldy», - deıdi Oınarov. Onyń aıtýynsha, búginde Qazaqstannyń saýda ortalyqtarynda satylatyn kıimder syrt kózge sheteldik taýarlar bolyp kórinse de, basym bóligi - reseılik brendter. Sela - reseılik brend, INCITY - reseılik brend, Kanzler - reseılik brend. Ondaı býtıkter kóp. Qazaqstandyq kásipkerler de óz taýarlaryn eksportqa shyǵarǵanda kognıtıvti ekonomıkany jan-jaqty qoldanýy qajet.
Arab Ámirlikterinde jumys istep júrgen Gúzál esimdi kásipker elimizdiń eksporttyq saıasatynyń taǵy bir osal tusyn baıqady. Onyń aıtýynsha, búginde qazaqstandyq taýarlardy satyp alyp, basqa elderge taratamyn deıtin dıstrıbtorlar bar. Olar ınternetti qoparyp, Qazaqstandaǵy eksport zańnamasy men jalpy erejelerge qatysty aqparatty kóp izdeıdi eken. Alaıda qajetti málimetterdi aǵylshyn tilinde tappaǵan soń, osy jaqqa kelýge asyqpaıdy. «Sondyqtan memlekettik organdarǵa eksportqa qatysty barlyq aqparatty ashyq jarııalaǵan durys. Mysaly, ruqsattyń baǵasy, jalpy qazaqstandyq taýarlardy syrtqa shyǵarý úshin qandaı qujattar qajet? Osynyń barlyǵyn aǵylshyn tilinde jarııalasa, sheteldik dıstrıbıýtorlar kóptep kele bastaıdy. Sonyń arqasynda eksporttyń kólemin aıtarlyqtaı ulǵaıtýǵa bolady», - deıdi Gúzál. Bir qyzyǵy, sheteldik dıstrıbıýtorlar bizdegi qujattardyń tizimin bilmese, ózimizdiń memlekettik organdar da sheteldegi talaptardy kóp bile bermeıdi. Ol da otandyq taýarlardy eksporttaýǵa qolbaılaý bolyp otyr. «Biz óz taýarymyzdy shetelge shyǵarǵanda ol jaqtyń quzyretti organdary densaýlyq kýáligin suraıdy. Ózimizdiń memlekettik mekemeler ondaı qujatty bilmeıtin bolyp shyqty. Mysaly, qazir Túrkııada omartashylar kongresi óteıin dep jatyr. Biraq biz óz ónimimizdi apara almaı otyrmyz. Sebebi densaýlyq kýáligin suraıdy. Endi, ony qaıdan alatynymyzdy bile almaı, dal bolyp júrmiz. Qazaqstannyń veterınarlyq qyzmet te, basqalar da eshteńe bilmeıdi», - deıdi bal sharýashylyǵynyń menedjeri Ásel Qospanova.
Eksportty ulǵaıtýǵa kedergi bolyp otyrǵan taǵy bir másele - kedendik rásimder. QR Prezıdenti Ákimshiligi janyndaǵy Strategııalyq zertteý men taldaý ortalyǵy meńgerýshisiniń orynbasary Oljas Joraevtyń aıtýynsha, elimizde eksport pen ımport salasyndaǵy kedendik operatsııalar kezinde dısbalans barynsha baıqalady. «Máselen, damyǵan memleketterde eksport pen ımporttyń kedendik rásimderi birkelki júrgiziledi. Al Qazaqstandaǵy kedendik rásimder ımporttyq taýarlardy jeńil ótkizse, eksportqa, kerisinshe, tosqaýyl bolyp jatady. Sonyń saldarynan qazaqstandyq taýarlar halyqaralyq naryqtarǵa shyǵa almaıdy», - deıdi Oljas Joraev. Qazirgi kezde kólik-logıstıka ınfraqurylymynyń sapasyz bolýy da eksport kólemine keri áserin tıgizip otyr. Kásipkerler úshin jol shyǵyndary keı kezde taýardyń sońǵy baǵasynyń 30 paıyzyn alyp jatady. Ondaıda otandyq taýarlar qymbatqa satylady da, ózge elderdiń ónimderimen básekege túse almaıdy.
Ashyǵyn aıtý kerek, elimizde eksportty ulǵaıtýǵa arnalǵan barlyq sharalar qolǵa alynyp jatyr. Damyǵan memleketterde atqarylatyn sharalar bizde de jasalýda. Alaıda naqty nátıje áli de baıqalmaıdy. Eksporttyń kólemi tómendep keledi. «Qazaqstanda óndiris oryndary tolyq jumys istemeıdi, tipti bos turǵan kásiporyndar da bar. Eksportty arttyrýǵa arnalǵan memlekettik qoldaý sharalary barshylyq. Eksporttyq saqtandyrý, qarjylyq qoldaý, san alýan roýd-shoýlar, salyqtyq jeńildikter jáne taǵysyn taǵy. Bunyń barlyǵy damyǵan memleketterde de bar. Soǵan qaramastan, Qazaqstannyń eksporty azaıyp keledi», - deıdi sarapshy Erjan Saltybaev. Onyń oıynsha, qazirgi kezde otandyq kásipkerlerge jańa naryqtarǵa shyǵý qajet. Sebebi burynǵy naryqtar birtindep jabylyp keledi. «Alysqa barmaı-aq qoıaıyq, búginde bizdiń alkogol óndirýshilerimiz kórshi elderde san alýan kedergilerge tap bolyp jatady. Keden, salyq jáne taǵy basqa tosqaýyldar barshylyq. Eksporttyń tómendeýine ol da áser etýde. Al otandyq kásipkerler dástúrli naryqtarǵa úırenip, burynǵy psıxologııaǵa baılanyp otyr. Sonyń saldarynan jańa naryqtardy ıgerýge qulshynys joq. Bizge Vetnam, Indonezııa, Taıland, Úndistan, Bangladesh sııaqty Ońtústik-Shyǵys Azııa elderine shyǵý qajet. Óıtkeni ol jaqta resýrstarǵa da, taýarlarǵa da suranys bar», - dep atap kórsetti Saltybaev.
Negizi, jańa naryqtardy ıgerýge esh qoryqpaý qajet. Sebebi memleket tarapynan otandyq kásipkerlerdi aqparattyq qoldaý ǵana emes, olardyń qarjylaı shyǵyndaryn óteý jaǵy da qarastyrylǵan. Máselen, búginde taýardy eksportqa shyǵarý úshin aldymen ózge elderdiń naryqtaryn jan-jaqty zerdeleý kerek. Dál osy taldaý materıaldaryn «Kazakh Invest» ulttyq kompanııasynyń sarapshylary tegin usynady. «Negizi, biz otandyq taýarlardy shetelde keńinen jarnamalaýǵa da atsalysamyz. Osy maqsatta san alýan prezentatsııalardy uıymdastyramyz. Qazaqstandyq brendterdi halyqaralyq kórmelerge qatystyramyz. Bylaısha aıtqanda, sheteldiń naryqtaryn zertteýden bastap naqty kelisimsharttarǵa deıingi jumystardy atqaramyz. Sondaı-aq, otandyq kásipkerderdiń óz shyǵyndaryn óteý baǵdarlamasyn júrgizemiz. Búginde shetelde jarnama jasaý, kýálik alý, taýar belgilerin tirkeý, saýda ornyn ashý jáne qoımaǵa ketetin shyǵyndardyń jartysy qaıtarylady. Mysaly, osy ýaqytqa deıin shamamen 200 kásipkerimiz 1,5 mlrd. teńgeniń shyǵyndaryn ótep aldy», - deıdi kompanııa tóraǵasynyń orynbasary Meıirjan Maıkenov.
Aıtpaqshy, aldaǵy ýaqytta «Kazakh Invest» birqatar memleketterde qazaqstandyq taýarlardy jarnamalaýǵa arnalǵan sharalardy ótkizýdi kózdeıdi. Sol sebepti jańa naryqtardy ıgerýge bel býǵan bıznesmender osy múmkindikti qalt jibermeýi tıis.
