Musylmandardyń eń ulyq merekesi - Qurban aıt múbárák bolsyn!
Shelpek salyp, baqılyq bolǵan ata-babalarynyń, jaqyndarynyń rýhyna quran baǵyshtaıdy, berekesi mol dastarhan jaıyp, «Qurban aıt qutty bolsyn!», dep bir-biriniń úıine aıttaıdy. Ókpeli jandar keshirimge kelip, tatýlasyp, ótken-ketken renishterin umytady. «Qurban aıt múbarak bolsyn!» deı otyryp, osy ulyq meıramnyń qarsańynda onyń mán-mańyzy jaıly aıtyp berýi úshin «Nur Astana» ortalyq meshitiniń Bas ımamy, Qazaqstan musylmandary dinı basqarmasynyń naıb múftıi Qalıjan qajy Zańqoevty áńgimege tartqan edik.
- Qalıjan Baıyrbekuly, erteń, 16 qarasha kúni musylmandardyń ulyq meıramy - Qurban aıt bastalady. Atalǵan merekeniń mán-mańyzyna, ony durys atap ótýdiń jón-josyǵyna toqtalsańyz?
- Assalaýmaǵalaıkým, qurmetti musylman qaýym! Jaratqan bir Allaǵa sansyz madaq pen maqtaýlar bolsyn! Eki dúnıe sultany Muhammed paıǵambarymyz sallallaahý alaıhı ýá sállamǵa sansyz salaýattar bolsyn! Islam álemi ańsaı kútken qasıetti mereke - Qurban aıt ta kelip jetti. Jalpy dinimizdegi meıramdardyń barlyǵy musylman qaýymyn ǵana emes, sonymen birge adamzattyń dúıim jurtyn tatýlyq pen birlikke, syılastyq pen aýyzbirlikke, keshirimge shaqyrady. Olaı bolsa, Qurban aıt merekesi de adamdardyń biri-birine izgi nıetter tilep, bir-biriniń kóńil-kúıin kóterip, renjitip alǵan kezderi bolsa keshirim jasasatyn kún. Súıikti paıǵambarymyz (s.a.s): «Bizdiń bul kúnde alǵashqy jasaıtyn isimiz - namaz oqý, sosyn qaıtyp kelip, qurbanymyzdy shalý. Kim osylaı istese bizdiń súnnetimizge ergeni...», - degen. Sondyqtan Qurban aıt tańy atysymen-aq ısi musylman balasy ǵusyl quıynǵannan (deneni tolyqtaı jýý) keıin, ádemi taza kıimderin kıip, ústine hosh ıis seýip, aıt namazyn oqý úshin meshitke barady. Namaz aıaqtalǵan soń mereke óziniń barlyq sán-saltanatymen ımandylyq dýmanyna aınalady. Allah razylyǵy úshin mal shalynyp, aq túıeniń qarny jarylady. Kórshi-qolań, týys-týǵandy qydyrystap, «Aıt qutty bolsyn!» aıtysady.
Negizinen aıt - Islam dininen buryn ejelgi Arab elinde dúnıe kelgen. Keıin asyl dinimiz muny dinı dástúrge, musylmandardyń eń ulyq merekesine aınaldyryp, aıryqsha nurlandyrdy. Minekı, sodan beri Qurban aıt musylman aı kúntizbesindegi Zúlhıjjah aıynyń onynshy juldyzynda bastalyp, 3-4 kúnge jalǵasyp keledi. Bul merekeniń alǵashqy kúni bıylǵy qarasha aıynyń 16-juldyzyna sáıkes kelip tur. Elbasymyz Nursultan Nazarbaevtyń bastamasymen Qurban aıt merekesiniń alǵashqy kúni memlekettik merekeler tizimine engizilgeni belgili.
- Bıyl aıt namazy neshede oqylady?
- Astana qalasyndaǵy meshitterde Qurban aıt namazy tańerteńgi saǵat - 09.00-de, Almaty qalasynda - 08.30-da, Almaty oblysynda - 08.30-da, Taldyqorǵan qalasynda - 08.30-da, Jambyl oblysynda - 08.45-te, Ońtústik Qazaqstan oblysynda - 09.00-de, Qyzylorda oblysynda - 09.30-da, Batys Qazaqstan oblysynda - 09.20-da, Qaraǵandy oblysynda - 09.15-te, Jezqazǵan qalasynda - 09.30-da, Kókshetaý qalasynda - 09.30-da, Pavlodar oblysynda - 09.00-de, Petropavl oblysynda - 09.30-da, Qostanaı oblysynda - 10.00-de, Shyǵys Qazaqstan oblysynda - 08.30-da, Mańǵystaý oblysynda - 09.00-de, Atyraý oblysynda - 09.40-ta jáne Aqtóbe oblysynda - 09.30-da oqylady.
- Qurbandyqqa shalynatyn mal týrasynda aıtyp berseńiz.
- Kez-kelgen mal qurbandyqqa jaramaıdy. Ádette qurbandyqqa qoı, eshki, sıyr, túıe sekildi maldar shalynady. Al úırek, qaz, taýyq, kúrketaýyq, elik sekildi t.b. ań-qustar qurbandyqqa jaramsyz. Qoı, eshki, sıyr jáne túıeniń erkekteri de, urǵashylary da qurbandyqqa jaramdy. Qurbandyqqa jaraıtyn qoı men eshki eń kemi bir jasar bolýy qajet. Degenmen alty aılyq qozy bir jasar qoı sekildi iri, qońdy bolsa, qurbandyqqa jaramdy. Al eshki mindetti túrde bir jasqa tolǵan bolýy qajet. Sıyr eki jasqa, túıe bes jasqa tolǵanda qurbandyqqa shalýǵa bolady. Maldyń deni saý, etti jáne dene músheleri túgel bolýy kerek. Qurban malyn qubylaǵa qaratyp, sol jaǵymen jatqyzady. Ony baýyzdamaı turyp nıet etip, birneshe aıat oqylady. Al olardy bilmegender: «Iá, Allah taǵalam, dosyń Ibrahım, súıiktiń Muhammedten (sallallahý aláıhı ýásállám) qabyl alǵanyńdaı, menen de qabyl ala gór!» dep, «Allahý akbar!» men «Lá ıláhaıllallahty» aıtady. Qurban shalǵannan keıin sol mańaıdyń tazalyǵyna da kóńil bólý kerek. Maldyń qan-jynyn ashyq-shashyq dalaǵa qaldyrmaı, kómip tastaǵan jón. Bul - qurbandyq malyna ári qurban qulshylyǵyna degen qurmettiń belgisi.
Qurban shalýdyń ýaqyty Qurban aıttyń birinshi kúni aıt namazynan keıin bastalyp, aıttyń úshinshi kúni aqshamǵa az ýaqyt qalǵanǵa deıin jalǵasady. Jaryqtandyrý júıesi nashar oryndarda túrli qatelikterge jol bermeý úshin túnde qurbandyq shalý mákrúh bolyp sanalady. Al jaryqtandyrý múmkindigi jetkilikti jerlerde túnde de qurbandyq shalyna beredi. Qurban aıtqa arnap alynǵan mal qurban aıtta baýyzdalmasa, maldyń ózin sadaqa retinde ataý qajet. Ártúrli sebepterge baılanysty Qurban aıt namazyna bara almaı qalǵan adamnyń, namaz oqyp bolatyndaı ýaqyt ótkennen keıin qurbanyn shala berýine bolady.
Baı bolsyn, kedeı bolsyn Qurban aıtta shalǵan qurbandyǵynyń etin jeýine bolady. Qurbandyqqa shalynǵan maldyń etin úsh bólikke bólip taratý- mustahap. Bir bóligi - týǵan-týys, kórshilerine baı bolsa da syıǵa tartylady, ekinshi bóligi - kedeı jáne muqtaj adamdarǵa, úshinshi bóligi - óziniń otbasyna, bala-shaǵasyna tıesili. Biraq shalynǵan maldyń etin túgeldeı kedeı-muqtajdarǵa taratýǵa da bolady. Eger qurbandyq shalǵan adam asa dáýletti bolmasa jáne otbasynda adam sany kóp bolsa, onda qurbandyqtyń etin túgeldeı óziniń otbasyna da qaldyra alady. Allah Taǵala Quran Kárimde: «Qurbannyń etinen ózderiń jeńder ári miskinder men kedeılerge jegizińder», degen.
- Bas shahardyń musylman merekesine daıyndyǵy qalaı?
- Astana qalasy ákimdiginiń uıytqy bolýymen elordamyzda bıyl úshinshi jyl Qurban aıt merekesi joǵary deńgeıde atap ótilmek. Qazir merekege qyzý daıyndyqtar júrip jatyr. Bul kúnderi tazalyqty saqtaý maqsatynda qaladaǵy meshitterdiń eshbirinde qurbandyq maly satylmaıdy jáne soıylmaıdy. Aıt kezindegi dinı joralǵylardyń barlyǵy qala mańyndaǵy «Altyn taǵa» mal bazarynda júzege asyrylady. Onda mal shalatyn oryndar daıarlandy, onda mindetti túrde meshit qyzmetkerleri, qasapshylar, tazalyqshylar, tártip saqshylary, medıtsına qyzmetkerleri men tıisti basqa da qurylymdar jumyldyrylady.
Al qazir meshitterde Qurban aıt merekesiniń qadir-qasıeti men qurbandyq shalý isiniń sharttary men talaptary túsindirilýde. Bizde QMDB-nyń tóraǵasy, Bas múftı, Sheıh Ábsattar qajy Derbisáli hazrettiń «Qurban aıt - qutty mereke!» atty kitapshasyn astanalyq musylmandarǵa tegin taratý dástúrge aınaldy. Bıyl atalmysh kitapsha «Islam mádenıeti men bilimin qoldaý» qorynyń kómegimen 7000 danaǵa kóbeıtilip, taratylýda.
- Alda bolatyn EQYU Sammıtine ıslam elderinen keletin qonaqtar elimizdiń basty meshitine bas suqpaı ketpesi anyq. Meımandardy qarsy alýǵa daıyndyqtaryńyz qalaı?
- Negizi, QR Syrtqy ister mınıstrliginen Sammıt kúnderi meshitimizge qonaqtar keletindigi jáne olardy kútip alý jumystary jóninde hat kelgen joq. Degenmen, basty meshittiń tazalyǵy men tehnıkalyq jaǵdaıy qashanda min keltirmeıdi. Eshqandaı kemshilikterimiz joq. Qonaqtardy búgin-aq kútip alýǵa daıynbyz. Al endi qazir barlyq mekemelerde qaýipsizdik sharalary kúsheıtilip jatyr ǵoı. Qala ákimdigi bizde de sol jumystardy júrgizýde. Árıne, bul jaýapty shara bolǵandyqtan, ol kúnderi meshittegi tártip pen tazalyq barynsha qadaǵalanatyn bolady.
- «Nur Astana» meshiti bıylǵy Ramazan aıynda kóptegen qaıyrymdylyq sharalardy uıymdastyrdy. Qurban aıt kezinde osyndaı ıgi isterdi ótkizý kózdelgen be?
- Ózderińizge belgili bul mereke kezinde musylmandar qurbandyq shalý isin ózderiniń shama-sharqynsha júzege asyrýǵa tyrysady. Joǵaryda atap ótken, «Altyn taǵa» mal bazarynda shalynatyn qurbandyq etteri qaladaǵy Almaty, Saryarqa jáne Esil aýdandarynda turatyn áleýmettik jaǵdaıy tómen jáne kóp balaly otbasylarǵa, qarttar úıine, múgedekter men zaǵıp jandarǵa úlestiriletin bolady. Úlestirý jumystaryn meshit pen ákimdik qyzmetkerleri birlesip atqarmaq. Qurban aıt kúnderindegi bul qaıyrymdylyq shara áleýmettiń álsiz tobyna merekeni sezdirýge septigin tıgizip, ózgelerge degen súıispenshilikterin oıatary sózsiz.
- Qurban aıt merekesi elimizde sońǵy jyldary aıryqsha atap ótilip jatqanyn aıttyńyz. Allaǵa shúkir, memlekettik merekeler tizimine de engizildi. Al osy ulyq meıramdy atap ótetin qoǵamda ózgerister bar ma?
- Qasıetti merekeni atap ótý jyldan-jylǵa joǵary deńgeıge kóterilip kele jatqanyn senimmen aıta alamyn. Árıne, bul Qurban aıt merekesiniń qadir-qasıeti men oryndalatyn ǵıbadattardy halyqqa túsindirip, nasıhattaýdyń arqasy. Sondaı-aq merekeniń resmı mártebege ıe bolýy - el musylmandaryna ony erekshe atap ótýine jol ashty.
Degenmen de, merekeniń mańyzy men maǵynasy ısi musylman barlyq azamattyń, ásirese jastardyń sanasyna tereń sińise almaı otyrǵan jaıy da bar. Qazir jastarymyz mentalıtetimizge úsh qaınasa sorpasy qosylmaıtyn neshe túrli merekelerdi atalarynan qalǵan muradaı atap ótip júr. Kez kelgen merekeni atap ótýdiń ózindik dástúri bar. Máselen, gregorııan jańa jylyn shyrsha men aıaz atasyz elestete almaısyz. Al Qurban aıt pen Oraza aıt meıramdary qalaı toılanady jáne jastar ony qalaı elestetedi? Sózsiz, Qurban aıttyń eń mańyzdy ári súıikti qulshylyǵy - qurbandyq shalý. Biraq bul mereke týraly uǵym tek mal baýyzdaýmen ǵana shektelmeýi tıis. Árıne, jastardy kinálaýdan buryn olarǵa aq qarany ajyratyp kórsetýimiz qajet. Sol sebepti biz qazir «Jas Otan» Jastar qanatymen birlesip bilim berý mekemelerinde, kópshilik jınalatyn qoǵamdyq oryndarda Qurban aıt merekesin tıisinshe atap ótýdi nusqaıtyn baǵdarlamany ázirlep jatyrmyz. Baǵdarlama qazir pysyqtalý ústinde. Ol qoldaý tabady degen oıdamyz. Jumyla kótergen júk jeńil demekshi, mereke qarsańynda telearnalar da tek qana mal baýyzdaý isin qaıtalap kórsete bermeı, tartymdy baǵdarlamalar jasasa nur ústine nur bolar edi.
- Jamaǵatqa aıtar tilegińiz.
- Tabaldyryǵymyzdy attaǵaly otyrǵan Qurban aıt merekesimen barsha musylman qaýymyn shyn júrekten quttyqtaımyn! Jaratqan Iem qulshylyqtaryńyzdy qabyl etip, maqsat-murattaryńyzdy asyl etkeı. Qasıetti oryndarda qajylyq paryzdaryn ótep júrgen baýyrlarymyzǵa din aman elge oralýdy jazsyn. Áýmın!
- Suhbatyńyzǵa rahmet!
