Muraǵatshylardyń jalaqysy ósip, mártebesiniń artqany qýantady - Úrmetgúl Jılenbetova
Tarıh paraqtaryn kóziniń qarashyǵyndaı saqtap, bolashaq urpaqqa amanat etetin mamandardyń eseli eńbegi qashanda halyq jadynda saqtalady. Eldiń ótkeninen syr shertetin aqparat-derekterdi izdep taýyp, shań basqan sórelerge kóz maıyn taýysyp, tarıhty qattap jatqan arhıvshiler qaýymynyń arqasynda qanshama aqtańdaqtarymyz tanyldy. Kazinform 22 jeltoqsan - Arhıvshi kúni qarsańynda muraǵat salasynda 20 jyldaı eńbek etken Pavlodar oblysynyń memlekettik arhıvy Aqsý fılıalynyń basshysy Úrmetgúl Jılenbetovany áńgimege tartty.
Úrmetgúl Rahmetqyzy - 2004 jyly Ózbekstannyń Navoı oblysynan kóship kelgen qandasymyz. Negizgi mamandyǵy ulttyq mektepterdegi orys tili men ádebıeti páni muǵalimi bola tura, kónege degen qyzyǵýshylyǵynyń arqasynda arhıv isine den qoıǵan.
«Qazirgi kúni Aqsý fılıalynda 255 qorda shoǵyrlanǵan 85 myńǵa jýyq qujat bar. Munda óńirimizge qarasty aýmaqtyń 1933 jyldan bergi tarıhy qattalyp jatyr. Qala men oǵan qarasty eldi mekenderdegi túrli mekemelerdiń jaı-kúıi, qujattamalary osynda jınalýymen birge, eńbek uıymdaryndaǵy muraǵattyń durys júrgizilýine, eski qujattardy qalpyna keltirýge, azamattardyń áleýmettik suranystaryn ýaqtyly óteýge jaýaptymyz. Kópshilik bizdi shań basqan sórelerden shyqpaıtyn maman ıeleri dep oılaıtyny ras. Ár qujatty elekten ótkizip, ony tizimge engizý, óńdeý, saqtaý, tsıfrly formatqa aýystyrý sekildi mashaqat jumystardan bólek, eńbek uıymdarynda túrli semınarlar, mektepterde jas urpaqqa tarıhtyń mańyzdylyǵyn túsindirý maqsatynda kezdesýler uıymdastyrý - sharýalarymyzdyń eń mańyzdysy. Keńes dáýirinen qalǵan kóp qujat bar. Saıası qýǵyn-súrgin qurbandaryn aqtaý boıynsha qyrýar sharýa atqarylyp, arnaıy jınaq shyǵaryldy. Kezinde bizdiń Aqsý áýeli Kaganovıch aýdany, keıin 1957 jyly Ermakovskıı aýdany, al 1992 jyly Aqsý aýdany bolyp atalǵanyn qazirgi jastar kóp bile bermeýi múmkin. Al aýdanymyz 1997 jyly taratylyp, Aqsýdyń ózi jeke qala mártebesin ıelendi. Bul ózgeristerdi aıtyp otyrǵanym, derek, qujat izdegende aýmaqtyq-tarıhı erekshelikter eskerilýi kerek. Keńes ókimeti alǵash qurylǵan jyldary bolǵan sumdyq jaıttardyń kóbi arhıv derekterinde tirkelgen», - dedi Úrmetgúl Rahmetqyzy.
Aqsý arhıvynda saqtalyp turǵan jergilikti turǵyn Nurjamal Sembaevanyń jeke qoryndaǵy jazbalarynan 1932 jylǵy ashtyq zobalańy týraly kóp málimet alýǵa bolady. Onda balalyq shaǵynda kórgen sumdyqtary, eldiń jappaı ashtyqqa urynýy sıpattalyp jazylǵan. Endi bir derekterde jeke tulǵalar Mıhaıl Olıfer men Nıkolaı Maltsev kámelet jasyna tolmaǵan balalardyń Ekinshi dúnıejúzilik soǵys jyldary Germanııadaǵy konlagerlerdegi tirligin baıan etedi. Bul azamattar balalyq shaqtarynda nemis jerindegi kontslagerlerde tutqynda bolypty.
«Arhıv qujattarynda Kaganovıch aýdanynda turǵan áldebir polıak azamaty keńes tólqujatynan bas tartqany sebepti 7 jylǵa bas bostandyǵynan aırylǵany týraly jazbalar, jergilikti molda-ımamdardyń sol tusta aıryqsha baqylaýǵa alynǵany týraly derekter kezdesedi. Moldalardyń qansha adamǵa ýaǵyz aıtqany, ne aıtqany barlyǵy tizimdelip otyrǵan, - deıdi maman.
Qazirgi kúni Aqsý arhıvyndaǵy qujattar ǵylymı-tehnıkalyq óńdeýden bólek, zamanǵa saı tsıfrlanyp jatyr. Muraǵatqa 2 arnaıy skaner alynyp, sońǵy úsh aıda muraǵat qyzmetkerleri 1478 saqtaý birligindegi 15 890 paraqty tsıfrly formatqa aınaldyryp úlgergen. Bul arhıv salasyn túsinetin adamǵa qyrýar sharýa.
«Bizdiń fılıalda jumys isteıtin qyzmetkerlerdiń barlyǵy óz salasyna jan-tánimen berilgen jandar. Irına Danılova – 35, Ǵalııa Kosheeva – 26, Gúlaıym Ýskanova – 27, Larısa Tımershına 11 jyl eńbek etip keledi. Árqaısysy óz isine tyńǵylyqty, jergilikti kásiporyndarmen, eńbek ujymdarymen turaqty aralasyp turamyz. Kásiporyn-mekemelerdiń ár 10 jyl, 5 jylda tapsyratyn mindetti arhıvtik qujattary, endi biriniń joıylǵan jaǵdaıda muraǵatqa ótkizýi tıis qujattamalary bolady. Osylardyń barlyǵyn elekten ótkizip, suryptap, kem-ketigin toltyryp otyrady. Bıyl jyl basynan azamattardyń áleýmettik-quqyqtyq sıpattaǵy 3 471 suranymyn oryndadyq. Josparymyz 2 500 edi. Adamdar mekemege kelip, nemese eGov arqyly ótinimderin joldap jatady», - deıdi arhıvshi.
«Keıingi jyldary muraǵatshylardyń mártebesi ósip qana qoımaı, áleýmettik jaǵdaılarlarynyń durystala tústi», - dep atap ótti Úrmetgúl Rahmetqyzy.
«Sońǵy úsh jylda muraǵat isindegi qyzmetkerlerdiń kezeń-kezeńimen eńbekaqylary ósti. Túptep kelgende bul ózgeristerdiń barlyǵy atalǵan mamandardyń jumystaryn shırata túsýge sebep bolyp otyr. Úzdik mamandarǵa beriletin «Arhıv salasynyń úzdigi» belgisi memlekettik nagradasy da kásip ıeleriniń mereıin tasytady. Muraǵattyń materıaldyq-tehnıkalyq turǵydan jańaryp jatqanyna rızamyz», - deıdi ol.
Aıtyp óteıik, bıyl Qazaqstandaǵy «Ulttyq arhıv qory jáne arhıvter týraly» zańnyń qabyldanǵanyna 25 jyl tolyp otyr. Zańnama arhıv isiniń damýyna úlken serpin berip, normatıvtik-quqyqtyq baza qalyptastyrý isi jolǵa qoıyldy. Onyń negizinde osy ýaqytqa deıin mekemelerde is júrgizýdi jáne memlekettik, vedomstvolyq arhıvterdiń jumysyn retteıtin 70-ten astam qujat ázirlendi.
