Munaı kólemin syzǵyshpen ólsheý ádisin joıý kerek - Andreı Lýkın
Aqtóbede ótken forým kezinde óńir basshysy Berdibek Saparbaev munaı men gaz urlyǵyn joıý úshin zańnamalarǵa ózgertýler men tolyqtyrýlar engizip, jazany kúsheıtýdi usyndy . Sebebi, Aqtóbede, tipti elimizde munaı urlyǵy azaımaı tur. Bas prokýratýranyń esebi boıynsha, sońǵy úsh jylda 1 mıllıon tonna munaı urlanyp, keltirilgen zalal 104 mıllıard teńgeni qurady.
«Sońǵy úsh jylda elimizde 189 mıllıon tonna munaı, 118 mıllıard tekshe metr gaz óndirildi. Kóleńkeli aınalym qanshalyqty kóp bolsa, memleket kirisi sonshalyqty azaıady. Bul - ózekti problema. Álem boıynsha jyl saıyn kóleńkeli munaı aınalymy 100 mıllıard dollardan asyp túsken. Al Reseıde jyl saıyn 5 mıllıon tonna munaı urlanady. Qazaqstanda sońǵy úsh jylda 1 mıllıon tonna munaı kóleńkeli aınalymǵa ketken. Tergeý kezinde 104 mıllıard teńge shyǵyn tirkeldi. Bul tek anyqtalǵan, dáleldengen derek. Prokýratýra shyn máninde jaǵdaı munan da nashar bolýy múmkin dep topshalaıdy. Sońǵy úsh jylda elimizde 723 qylmystyq is qozǵaldy. Barlyǵy 11 uıymdasqan qylmystyq toptyń joly kesildi. Munaı urlyǵy kezinde kómektesken sheneýnikter de jazalandy. Biraq bul sharalar mardymsyz. Bir mezette qomaqty aqsha tabý adamdardy qylmysqa ıtermeleıdi. Bir isti sotqa jiberip, ýaqyt pen kúshimizdi joǵaltamyz, onyń ornynda taǵy bir qylmystyq top qurylyp jatady. Máseleni keshendi sheshý kerek»,- dedi Bas prokýrordyń orynbasary Andreı Lýkın.
Munaı urlyǵynyń jolyn kesý úshin tehnologııany jańartyp, qubyr tesilgen kezde qysymnyń tómendeýin tirkeıtin kabel tartylýy tıis. Birneshe jyl buryn «QazTransOıl» kompanııasy jańa tehnologııany engizip, 2009 jyly 100 derek tirkelse, bıyl 4 oqıǵa esepke alyndy.
«Munaı óndirisi avtomattandyrylmaǵan. Keıbir kompanııalar óndirgen munaı kólemin syzǵyshpen ólsheıdi. Bul jerde munaıshynyń bar aıtqanyna, onyń adal jumysshy ekenine sený ǵana qalyp tur. Al paıdaqumar jumysshy munaı kólemin azaıtyp kórsetip, qalǵanyn urlaýy múmkin. Aqtóbedegi «Saǵyz Petrolıým» kompanııasynyń operatorlary men kúzetshileri osy jolmen túnde munaı satqan. Olar 500 tonna munaı urlady. Qazir tergeý júrip jatyr»,- dedi Andreı Lýkın.
Elimizde ýaqytsha toqtatylǵan munaı uńǵymalarynda kúzet te álsiz. Keıbir ken oryndary baqylaýsyz qalǵan. Adamı faktordy azaıtý úshin ken ornyna beıne baqylaý kamerasyn qondyryp, alystan basqarýǵa, qadaǵalaýǵa múmkindik jasalýy tıis. Bul da urlyq kólemin azaıtatyn ádis. Sonymen qatar, kompanııalar jyl saıyn ishki qajettilik pen tehnıkalyq shyǵyn retinde 350 myń tonna munaıdy esepten shyǵarady. Al esepten shyǵarý normatıvteri Keńes úkimeti kezinen qalǵan. Bas prokýratýra tehnologııa ózgertip, jańartýdy usyndy.
«Munaı basqa ataýmen syrtqa shyǵarylyp jatyr. Ol úshin quramy sál ózgertiledi, ataý berip,sapa pasportyn jasap, shekara asyrady. Qazir munaı ónimderiniń 100-den astam túri bar. Shyn máninde bári sol munaı. Energetıka mınıstrligi bul jumysty tsıfrlandyrýy kerek. Qazir ken óndirýshilerdiń bergen esebine súıenemiz. Bul durys emes. Biz basqa qurylymdardyń aqparatyn alyp, salystyrýymyz kerek. Memlekettik kirister, keden, Qazaqstan temir joly, «QazTransOıl» kompanııasynyń derekterin salystyrǵan durys. Biz zertteý júrgizdik. Quqyqtyq statıstıka komıteti óz baǵdarlamasy arqyly munaı kompanııalary bergen derekterdi tekserdi. Energetıka mınıstrligi men kedenshilerdiń deregi salystyrylyp, 40 kompanııanyń esebinen aıyrmashylyq tabyldy. Nátıjesinde kompanııalar óndirgen munaıdan eksporttaǵan munaı kólemi kóp bolyp shyqty»,- dedi Andreı Lýkın.
