Munaı-gaz salasy ekonomıka ósiminiń basym draıveri bolyp qala beredi
Munaı qorynyń kólemi 90 jyldardan beri 5,3 mlrd barrelden 30 mlrd barrelge deıin ósti. Elimiz munaı eksporttaýshy kóshbasshy elderdiń qataryna qosylyp, munaı qory boıynsha 12 orynǵa jáne gaz qory boıynsha 22 orynǵa kóterildi. Qazirgi munaı óndirý kólemi 3,5 esege artty. ıAǵnı, 91 jyldaǵy 25 mln tonnadan 2018 jyly 90 mln tonnaǵa deıin artty.
Jalpy aıtqanda, táýelsizdik jyldary ishinde 1,5 mlrd tonnadan astam munaı jáne 740 mlrd tekshe metrden astam gaz óndirildi. Ulttyq qorǵa kiristerdiń jalpy kólemi 31,6 trln teńgeni qurady. Munaı jáne gaz tasymaldaý júıesi tolyǵymen damytyldy. Kaspıı munaı qubyry arqyly Teńiz, Qashaǵan, Qarashyǵanaq ken oryndarynan munaıdy eksporttaýǵa eń qysqa jol men tıimdi ekonomıkalyq jaǵdaılar qamtamasyz etildi. Qytaıǵa da eksporttyq baǵyt ashyldy. Sonymen, eksport kólemi 5 esege ulǵaıyp, eksport baǵyty 36 elge keńeıtildi. «Beıneý-Bozoı-Shymkent» gaz qubyry salyndy, «Túrikmenstan-Ózbekstan-Qazaqstan-Qytaı» iri gaz tranzıttik dálizi ashyldy. Byltyrǵy jyly birinshi ret Qytaıǵa gaz eksporty bastaldy. Munaı óńdeý zaýyttaryn ınnovatsııalyq jańartýǵa jalpy 6 mlrd AQSh dollary kóleminde ınvestıtsııalar tartyldy. Munaı ónimderiniń ishki naryǵy joǵary ekologııalyq standarttarǵa sáıkes ónimdermen tolyq qamtamasyz etildi.
Búgin Atyraýda Memleket basshysy Qasym-Jomart Toqaevtyń qatysýymen ótken Qazaqstan munaıynyń 120 jyldyǵy munaı-gaz salasyn damytý máseleleri jónindegi keńeıtilgen keńeste QR Energetıka mınıstri Qanat Bozymbaev baıandama jasap, bıylǵy 8 aıdyń qorytyndysyndaǵy munaı-gaz salasynyń jetistikterine toqtaldy.
«Óndirý sektorynda munaı óndirý kólemi 59,8 mln tonnany qurady jáne jospardyń oryndalýy 101,5 paıyzdy kórsetti. Onyń ishinde úsh iri jobanyń úlesi 36 mln tonna qurap otyr. Atap aıtqanda, Qashaǵanda – 8,6 mln tonna, Teńizde – 19,5 mln tonna, Qarashyǵanaqta – 7,9 mln tonna kóleminde munaı óndirildi. Jyl sonynda munaı óndirýde 89 mln tonna kólemindegi jospardy asyra oryndaýǵa múmkindik bar», - dedi mınıstr.
Ekologııa, geologııa jáne tabıǵı resrýstar mınıstri Maǵzum Myrzaǵalıevtyń aıtýynsha, ázirlenip jatqan qujatta óńirlik izdeý jáne barlaý jumystaryn ǵylymı súıemeldeýge basa nazar aýdarý arqyly geologııa ǵylymyn damytýǵa aıryqsha mán beriledi.
«Baǵdarlamada keleshegi bar alańdarmen qajetti qarjy resýrstary kórsetiletin bolady. Investıtsııa tartý úshin zańnamany jetildirý jáne salyqtyq jeńildikter berý boıynsha keshendi sharalar ázirlenedi», - dedi mınıstr.
Osy oraıda Qazaqstan Prezıdenti Qasym-Jomart Toqaev óndiris deńgeıin júıeli negizde arttyrýymyz qajettigine nazar aýdartty.
«Osyǵan baılanysty men Úkimetke Konsortsıýmnyń merdiger kompanııalarymen birlesip, Qashaǵan ken ornyn tolyqqandy ıgerýdiń Jol kartasyn qysqa merzim ishinde kelisýdi tapsyramyn», - dedi Memleket basshysy.
Mınıstrdiń dereginshe, munaı ónimderi óndirisinde jańǵyrtýdyń nátıjesinde elimizdegi barlyq úsh zaýyttyń munaı óńdeý qýaty men tereńdigi ulǵaıdy. 8 aı ishinde munaı óńdeý kólemi 11,2 mln tonnany qurady. Bul byltyrǵy jyly uqsas kezeńimen salystyrǵanda 6 paıyzǵa joǵary. Munaı ónimderin óndirisi benzın boıynsha 14,3, dızel otyny 9,6, áýe otyny boıynsha 212 paıyzǵa ulǵaıdy. Jańar-jaǵarmaı óndirisiniń artylýy áserinen bólshek saýda naryǵynda jyl basynan beri baǵalar arzandady. Óndiristi qoldaý maqsatynda benzın eksporty ashyldy. Bıylǵy shilde aıynan bastap Eýrazııalyq ekonomıkalyq odaqtyń sheginen tys naryqtarǵa Qazaqstan netto-eksporter bolyp keledi. Eksport bastalyp jatyr. Búginde, AI-92 marqaly benzınniń eksporty 15 myń tonnany qurap otyr.
Bul rette QR Prezıdenti ishki naryqty munaımen qamtamasyz etý máselesine nazar aýdartty.
«Іshki naryqty munaımen qamtamasyz etý, negizinen, Aqtóbe, Qyzylorda oblystarynyń ken oryndary esebinen júzege asyrylyp otyr . Munaı óńdeý zaýyttaryndaǵy munaı kóleminiń azaıý qaýpi bar. Resýrsty tıimdi paıdalaný úshin Úkimet naqty usynystar engizýi qajet», - dep atap ótken edi Memleket basshysy.
Qanat Bozymbaevtyń aıtýynsha, 8 aıdyń ishinde 37,8 mlrd tekshe metr kóleminde gaz óndirildi. Taýarlyq gazdyń óndirisi 22,3 mlrd tekshe metrdi qurap, jospar 105 paıyzǵa oryndaldy. Іshki naryqta gaz baǵasy turaqty deńgeıde. Baǵanyń negizsiz ósýine jol berilmeıdi. Búgingi kúni elimizdiń gazdandyrý deńgeıi 50 paıyzǵa jýyq. 9 mıllıonnan astam halyq gazben qamtamasyz etilgen.
Munaı-gaz hımııa sektorynda 8 aıda 587 myń tonna bıtým óndirildi. Atyraý munaı óńdeý zaýytyndaǵy benzol, paraksılol óndirisi bıylǵy jyly 5 esege artty. Birinshi jartyjyldyqta óndirilgen 95 myń tonna hosh ıisti kómirsýtekter eksportqa jiberildi.
«El ekonomıkasy úshin munaı-gaz-hımııa salasynyń áleýeti zor. Álemdik tájirıbede munaı-gaz-hımııasyna salynǵan árbir dollar ekonomıkaǵa 2-3 dollar ósim beredi jáne 7 jańa jumys ornyn qurýǵa yqpal etedi. Búginde, osyndaı áleýeti zor jobalardyń ishinde 8 gaz-hımııa ınvestıtsııalyq jobasy mınıstrliktiń tarapynan pysyqtalyp jatyr. Olardyń jalpy quny 12 mlrd AQSh dollarynan asady. Onyń ishinde polıpropılen jáne polıetılen jobalary taıaý shetel arasyndaǵy polımer óndirisiniń eń iri jobalary bolyp esepteledi», - dedi Qanat Bozymbaev.
Mınıstrdiń aıtýynsha, atalǵan eki jobanyń ınvestıtsııa kólemi 9 mlrd AQSh dollaryn quraıdy. Qurylys kezinde kem degende 3000 jumys orny jáne paıdalaný kezeńinde myńǵa jýyq turaqty jumys orny qurylady. Polıpropılen jobasynyń qurylysy kestege sáıkes júrgizilip jatyr. Aıaqtalý merzimi - 2021 jyl. Al polıetılen jobasy álemdegi eń iri polıetılen óndirýshi Borealis-pen iske asyrylýda. Osy eki joba júzege asyrý arqyly Jalpy ishki ónimge 1,5 paıyz úlesi qosylatyndyǵyn boljanady. Jalpy gaz-hımııa salasyn yntalandyrý maqsatynda gazdy shıkizat retinde paıdalanatyn ınvestıtsııalyq jobalar úshin gazǵa tıimdi baǵa belgileý tetigi pysyqtalynǵan. Zań jobasy Parlamentke kúzgi sessııa barysynda engiziledi.
Qazaqstannyń ortalyq jáne soltústik óńirleriniń 171 eldi mekenin, onyń ishinde Nur-Sultan qalasyn tabıǵı gazben kezeń-kezeńimen qamtamasyz etetin Saryarqa magıstraldyq gaz qubyrynyń qurylysy kestege saı júrgizip jatyr. Búgingi tańda 778 shaqyrym quraıtyn qubyr dánekerlendi. Jyldyń sonyna deıin magıstraldy qubyrynyń qurylysy aıaqtalatyn bolady.
Mınıstr geologııalyq barlaý sektorynda resýrstyq qordy tolyqtyrý maqsatynda ınvestıtsııalyq tartymdylyq jaqsarǵanyn aıtty. Máselen, 2025 jylǵa deıin Isataı, Abaı, Jeńis, Qalamqas-teńiz pen Hazar jobalaryna salynatyn ınvestıtsııalardyń jalpy kólemi 5 mlrd AQSh dollarynan asyp jyǵylady. Teńizdegi jobalarmen qatar elimizdegi az zerttelgen perspektıvaly aýmaqtarda geologııalyq barlaýdy jandandyrý josparlanyp otyr. Energetıka mınıstrligi men Ekologııa, geologııa jáne tabıǵı resýrstar mınıstrligi 2021-2025 jyldarǵa Geologııalyq barlaý baǵdarlamasyn qabyldaıdy.
Osy oraıda Qasym-Jomart Toqaev geofızıkalyq jáne geologııalyq jumystarǵa otandyq kompanııalardy kóptep tartý qajettigin eskertti.
«Otandyq kompanııalardyń geofızıkalyq jáne geologııalyq jumystardaǵy úlesi ne bári besten birdi ǵana quraıdy. Úkimetke 2020 jyldyń 1 naýryzyna deıin álemdegi mıneraldy-shıkizat resýrstaryna suranystyń uzaq merzimdi boljamyn eskere otyryp, geologııalyq barlaý baǵdarlamasyn ázirleýdi tapsyramyn», - dedi QR Prezıdenti.
Memleket basshysy munaı-gaz jobalaryn júzege asyrýǵa, ásirese joǵary ári laýazymdy qyzmetterge otandyq kadrlardy tartý da barynsha ózekti ekendigin basa aıtty. Bul rette Qazaqstan Prezıdenti el Úkimetine jer qoınaýyn paıdalanýshylarmen birge kadrlardy sapaly daıyndaý qamtamasyz etýdi tapsyrdy. Sondaı-aq tabıǵı resýrstardy paıdalaný tıimdiligin arttyrýda ınnovatsııalyq tehnologııalardy engizý mańyzdy ról oınaıtyndyǵyna nazar aýdartyp, jer qoınaýyn paıdalanýshylar tapqan tabystarynyń 1 paıyzyn ǵylymı-tehnıkalyq ázirlemelerge jumsaýy tıis ekendigin eskertti.
«Atalǵan qarajattardy paıdalanýdyń naqty ári ashyq tetikterin ázirleý qajet. Ol úshin tıisti ınstıtýttyq ınfraqurylym aıqyndaǵan jón. Bul jerde ınnovatsııa men jańa tehnologııalardy yntalandyrý, zertteýlerdi qarjylandyrý úshin úlken rezerv bar», - dep túıindedi sózin Qasym-Jomart Toqaev.
Qoryta aıtqanda, ǵasyrdan astam ýaqyt ótse de, munaı-gaz salasynyń áleýeti áli de zor. Ol qarqyndy damı otyryp, jańa sapaly deńgeıge kóterilip kele jatyr.
