Meıirimge zárý, sengish, úreıshil: Qandaı adamdar alaıaqqa jıi aldanady
QYZYLORDA. KAZINFORM — Qyzylordada alaıaqtyq órship tur. Bıyl 3 aıda tirkelgen qylmys sany 25%-ǵa kóbeıgen. Ótken jyldyń osy kezeńinde 182 is tirkelse, 2025 jyly bul kórsetkish 244-ke jetip otyr. Kazinform tilshisi alaıaqtardyń arbaýyna túskendermen sóılesip, ortaq portretin jasap kórdi.
Oblystyq polıtsııa departamenti qylmys quryǵyna ilinetinderdiń 70%-y áıelder ekenin alǵa tartty. Kóbiniń jasy 30 ben 50-diń aralyǵynda, arasynda zeınet jasyndaǵy adamdar da bar.
Qyzylorda qalasynyń turǵyny Nazym Nurlanqyzy 2023 jyldyń 13 aqpanyndaǵy jaǵdaıdy áli umytpaıdy.
Ol telefonnyń arǵy jaǵyndaǵy beıtanys daýystyń nusqaýymen bir-aq kúnde barynan aıyrylǵan.
«Ulttyq banktenmin» dep habarlasqan er adam jábirlenýshige depozıtindegi aqshany alaıaqtar alyp qoıýy múmkin ekenin aıtyp, ony «saqtap qalý» úshin birneshe onlaın operatsııa oryndatqan.
— Alǵashynda WhatsApp qosymshasy arqyly qońyraý soqty. «Orys tilinde ótinish bergensiz» dep sol tilde sóıledi. Tutqany qoıýǵa, eshkimmen, tipti joldasymmen sóılesýge mursha bergen joq. Gıpnozdap tastaǵandaı kúıde boldym. Sóıtip, depozıtte jınap júrgen 1 mln 200 myń teńge aqshany ekinshi bir bankten shot ashtyryp, soǵan aýdartty. Play Market-ten bir-eki baǵdarlama kóshirtip, málimetterimdi paıdalanyp, basqa bank pen shaǵyn nesıe uıymynan meniń atymnan nesıe rásimdegen, — deıdi Nazym.
Shaǵyn nesıe uıymynan alǵany 80 myń teńgege jýyq, ekinshi deńgeıli bankten rásimdegeni — 1 mln teńge. Ol mıllıondy birneshe jyldan keıin 2,5 mln teńge etip qaıtarýy kerek.
Búkil shyǵyn 3 mln 780 myń teńgeniń ústine shyqqan. Jábirlenýshi polıtsııaǵa shaǵymdanǵanmen nátıje shyqpady.
Polıtsııanyń málimetinshe, alaıaqtyq sanatyndaǵy qylmystardyń bıyl 3 aıda 69 paıyzy, ótken jyly osy ýaqyt ishinde 68 paıyzy ashylǵan.
— Adamdardy «qaıtarymsyz memlekettik grant áperemin», «qomaqty nesıe alyp beremin», «nesıe tarıhyn jaqsartyp beremin» dep aldap soǵatyndar azaımaı tur. Alaıaqtyq kóbine ınternettiń kómegimen jasalady. Onyń ishinde ártúrli jalǵan ınvestıtsııaǵa aqsha salyp, kóbeıtýge bolatyny jónindegi jarnama qaptap júr. «Qansha qarjy salsańyz da aı saıyn bastapqy somanyń 30-40 paıyzy kóleminde aqsha túsip turady» degen sózge kóbi senip qalady, — deıdi oblystyq polıtsııa departamentiniń tergeý basqarmasyna qarasty tergeý bóliminiń bastyǵy, polıtsııa maıory Aıdos Aqbaev.
Internet alaıaǵynyń toryna shyrmalǵandardyń taǵy biri — shıelilik Eskendir Raqymjanov. Mán-jaıdy bizge onyń jubaıy Oksana Pak baıandap berdi.
— Alaıaqtar byltyr 10 qazanda kúıeýimniń atynan 3 bank arqyly 13 mln teńgeden astam nesıe rásimdegen. Ózin Activ baılanys ortalyǵynyń ókili retinde tanystyrǵan bireý «nómirińizdiń jaramdylyq merzimin uzartamyz» dep kod surap, búkil málimetine qol jetkizgen. 10 saǵat boıy psıhologııalyq qysym kórsetken. Joldasym eki-úsh kún esin jınaı almaı júrdi. Meniń de uıqym buzyldy, bir aptada 8 keli salmaq tastadym. Densaýlyǵym nasharlap, aıaq-qolym ıkemge kelmeı qaldy. Sot nesıe tóleý merzimin jarty jylǵa deıin toqtatty. Qazaqstan boıynsha alaıaqqa aldanǵandardyń chaty ashylǵan. Ol kúnde tolyǵyp otyrady. Aramyzda 49 mln teńgege taqyrǵa otyrǵan almatylyq zeınetker bar. Mıllıon bolsa da, elý mıllıon bolsa da ol — úlken aqsha. Eshkimge ońaı emes. Tipti ómirden baz keship, ara-tura ólim týraly aıtyp qalatyndar kezdesedi, — deıdi ol.
Qyzylorda oblystyq prokýratýrasy jyl basynan beri Qylmystyq protsessýaldy kodekstiń 200-babyna sáıkes 46 jábirlenýshiniń isi boıynsha protsestik sheshim qabyldanǵansha nesıe tólemin toqtatý jóninde usynys engizgen.
Bul degenińiz — 46 mln teńgeden astam aqsha.
— Alaıaqtyq isteri boıynsha 115 dropper anyqtalyp, onyń 17-ne qatysty shaǵym tústi. Antıfrod ortalyǵy 115 esepshotty buǵattady. 5 esepshottan jábirlenýshilerge tıesili 3 mln 800 myń teńgege jýyq qarjy ustaldy. Sonymen qatar mıkroqarjy uıymyna qatysty 3 qylmystyq is tirkeldi, — deıdi oblys prokýrory Rızabek Ojarov.
Qýlyǵyna quryq boılamaıtyndardyń basym kópshiligi áıelder ekeni sot málimetinen aıqyn kórinedi.
Byltyr Qyzylorda qalasynyń № 2 sotynda Qylmystyq kodekstiń 190-babymen (alaıaqtyq) 113 adamǵa qatysty 104 is sot óndirisinde aıaqtalǵan. Sottalǵany — 95 adam, onyń 66-sy — áıelder.
Bas bostandyǵynan aıyrý jazasy 50 adamǵa taǵaıyndalǵan, sot úkimimen qylmystyq jaýapkershilikten bosatylǵany —14 adam.
— Bıylǵy birinshi toqsanda Qylmystyq kodekstiń 190-babymen 38 adamǵa qatysty 36 is sotta qaralyp, 34 is boıynsha 36 adamǵa úkim shyqty. Onyń basym bóligi, ıaǵnı 25-i — qyz-kelinshekter. 12 adam bas bostandyǵynan aıyrylǵan, — deıdi № 2 sot ákimshiliginiń basshysy Mádına Júsipbekova.
Jýyrda sottalýshylardyń biri 4 jyl 8 aı arqalady. Oqıǵa bylaı órbigen.
Ol WhatsApp qosymshasy arqyly muǵalimge arzan baǵaǵa keńse taýaryn jetkizip bere alatynyn aıtyp, sózine sendirip, qyzyǵýshylyǵyn týǵyzǵan.
Muǵalim tıimdi usynystan bas tartpaıdy. Sottalýshy joldasynyń bank esepshotyna 3 mln 800 myń teńgege jýyq aqsha aýdartqan. Ony jeke bas paıdasyna jumsaǵan.
Jábirlenýshi sotta oǵan keshirim bermeıtinin jetkizdi.
Internet jeńil paıda tabýdyń kózine aınalǵaly alaıaqtar qaptady. Olar qoldanatyn aıla-tásilder sát saıyn qubylyp turatyny sondaı, ákkiliktiń shegi joqtaı kórinedi.
Psıholog Nazıra Aımahanovanyń aıtýynsha, aldap-sýlaǵanǵa senip qalatyn adamdardyń 7 túri bar.
- Emotsıonaldy kúızeliske ushyraǵandar, mysaly jalǵyzbasty adamdar mahabbatqa, qoldaýǵa zárý bolǵandyqtan romantıkalyq alaıaqtyqqa jıi túsedi. Emotsııa ústinde sheshim qabyldaıdy, salqynqandylyq jetispeıdi.
- Qarjylaı qıyndyqqa tap bolǵandar tez baıý, aqsha utyp alý, jeńil nesıe alý sııaqty usynystarǵa senip qalyp jatady. Olar úmittenedi, naqty bir taldaý jasaǵannan góri múmkindikti qalt jibermeýge tysyrady.
- Egde jastaǵylarǵa qońyraý shalyp nemese messendjer arqyly manıpýlıatsııa jasaý ońaı. Olar tsıfrlyq tehnologııany tolyq meńgermegendikten «balańyz polıtsııada», «nesıege kepil boldyńyz» degen jalǵan aqparatqa senip qalady.
- Sengish jáne jalpaqshesheı adamdar «joq» dep aıtýǵa qınalady. Olardyń urany — «bárine birdeı kómektesý kerek». Jurtty ózindeı kórip, aınalasyndaǵy adamdarǵa senimmen qaraıdy.
- Aqparattyq qaýipsizdik týraly bilimi joq adamdar kúmándi siltemelerdi ońaı asha salady, jeke derekterin teksermesten beredi. Áleýmettik jelidegi «psevdoaktsııalarǵa» qatysyp, bank kartasynyń málimetterin jiberedi.
- Jasósirimder men jastar onlaın oıyndardaǵy «bonýs beremin», «fıshka satam» degen usynystarǵa aldanýy múmkin. Áleýmettik jelide tanymal bolǵysy keletinder feık akkaýnttardyń qurbany bolady.
- Sońǵysy — durys sheshim qabaldaı almaıtyn, úreıshil adamdar. Alaıaqtar olardy «bank kartańyz buǵattaldy», «qylmystyq is qozǵaldy» dep op-ońaı aldaıdy. Stresske beıim adamdar tez sheshim qabyldap, aqsha aýdaryp jiberip jatady.
Psıholog alaıaqtardyń da ortaq portretin qurastyryp berdi.
Olar — emotsııalyq manıpýlıatsııa sheberi, haıp pen sensatsııaǵa qumar, rolge kirý qabileti joǵary, tehnologııany jaqsy meńgergen adamdar.
Tártip saqshylary alaıaqtyń qurbany bolǵan jaǵdaıda banktiń qyzmet kórsetý ortalyǵyna habarlasyp, esepshotty dereý buǵattaýǵa, polıtsııaǵa shaǵymdanýǵa keńes berdi.
Beıtanys nómirdi kótermegen, WhatsApp qosymshasy arqyly kelgen siltemelerge kirmegen durys. Osylaısha búkil málimet jarııa bolyp, san soǵyp qalýyńyz múmkin.
Eger onlaın nesıe almaıtyn bolsa, eGov portaly arqyly barlyq bankten nesıe almaıtyndaı etip ýaqytsha shekteý qoıýǵa bolady.
Aýzy kúıgen keıipkerlerimiz Májilis depýtattarynan zań talabyn kúsheıtýdi, onlaın nesıe rásimdeýge tyıym salýdy surap otyr.
— Qoldanystaǵy zań biz ben siz sııaqty qarapaıym halyqqa arnalmaǵan. Depýtattar da, sottar da banktiń soıylyn soǵady. Polıtsııa áreket etpeıdi, bılik bizdi estimeıdi. Bankterde antıfrod júıesi jumys istemeıdi, Bir mezette birneshe bankten nesıe rásimdeý degen ne sumdyq endi?! — deıdi Oksana Pak.
Al Nazym Nurjanqyzy onlaın nesıe — alaıaqtarǵa ońaı jem bolýdyń tóte joly dep esepteıdi.
— Bul oqıǵa bala kútimimen úıde otyrǵan ýaqytta boldy. Dekrettik demalystaǵy adamnyń atyna qalaı nesıe rásimdeıdi? Bir tıyn tappasam, ony qalaı tóleıdi dep oılaıdy eken? Zańnyń solqyldaq tustaryn qaıta qaraý kerek, — deıdi jábirlenýshi.
Jýyrda Qyzylordada 20-ǵa jýyq adamdy kóligin satyp berip, aqshasyn bas paıdasyna jaratqan eki adam sottalǵan edi.