Mektep dırektory: Balańyzdy erekshe tárbıeleımin dep, tákappar etip almańyz

NUR-SULTAN. QazAqparat –Daryndy balalarmen jumys isteýdiń ereksheligi nede? Daıyndalyp jatqan «Muǵalim mártebesi» zańy neni ózgertedi? Qazirgi qoǵamda bala tárbıesine qatysty qandaı olqylyqtar bar? Matematıka pániniń mańyzy qandaı? QazAqparat tilshisiniń osy jáne basqa da suraqtaryna Petropavl qalasyndaǵy hımııa-bıologııa baǵytyndaǵy Nazarbaev zııatkerlik mektebiniń dırektory Nurǵalı Rahymuly jaýap berdi.

MUǴALІM BOLÝ ARQYLY KÓP NÁRSENІ ÓZGERTÝGE BOLADY

-Sarbaz general bolýdy armandasa, siz ustazdyq joldy tańdaǵan kezde mektep dırektory bolýdy armandadyńyz ba?

- Mende toqtamaı damý týraly jospar boldy. Bala kezimnen qoǵamdy ózgertý týraly qulshynys kóp edi. Áskerı adam bolýdy da, jýrnalıst bolýdy da armandadym. Keıin eseıe kele jaqsy mamandardy, bolashaqta tulǵa bolatyn adamdardy daıyndap shyǵara alatyn, bilim, baǵyt beretin bir jer bolsa, ol – mektep ekenin túsine bastadym. Muǵalimdik joldy tańdaıtynymdy aıtqan kezde ata-anam, týys, dostarym da qarsy boldy. Dostarymnyń biri «muǵalim bolý arqyly qoǵamdy ózgertemin degen – bos sóz. Júıeni ózgertý ońaı ma? Keıin osy joldy tańdaǵanyńa ókinip qalasyń» dedi. Sol kezde ol pikirge «Men maqsatyma jetem. Muǵalim bolý arqyly kóp nárseni ózgertýge bolady» degen edim. Sol alǵan betimnen qaıtqan joqpyn.

ÁR BALA – DARYNDY, TEK KEIBІRІ AShYLMAI QALADY

- Muǵalimdik joldy bastaǵan kezińiz esińizde me? Jalpy, balabaqshada da, mektepte de, joǵary oqý ornynda bilim beretin áıelder úlesi kóp. Mundaı jaǵdaı balalardyń tárbıesine qanshalyqty áser etedi?

- Menińshe, tepe-teńdik bolýy kerek. Mektepte qyz balalar kóp bolsa – áıel muǵalimder kóbirek bolýy kerek, er balalar kóp bolsa – er muǵalimder kóbirek bolǵany durys. Nazarbaev zııatkerlik mektepterinde muǵalim jalaqysy otbasyn asyrap-baǵýǵa jetedi, al orta mektepterde olaı emes qoı. Sol sebepti er adamdar mektepte muǵalim bolýdy qalamaıtyn shyǵar.

- Siz jumys isteıtin mektepte bilimdi, daryndy balalar iriktelip alynady. Olarmen jumys isteýdiń artyqshylyǵy, ereksheligi nede?

-Negizi kez kelgen bala – daryndy bala, tek keıbiriniń daryny ýaqytynda baqalmaı qalyp jatady. Múmkin biri sadaq atýdan daryndy bolsa, endi biri balyqty keremet aýlaıtyn shyǵar? Ata-ana, muǵalim balanyń sondaı darynyn kóre bilip, ashýy kerek. Daryndy balalarmen jumys isteýdiń óz ereksheligi bar. Artyqshylyǵy – olardyń kórýge, bilýge, úırenýge degen qyzyǵýshylyqtary joǵary bolady. Ereksheligi – ózderi daryndy bolǵandyqtan, aldynda sabaq berip turǵan muǵalimge qoıatyn talaby da zor, qoıatyn suraqtary da ózgeshe. ıAǵnı, sondaı balalarǵa sabaq berýge laıyqty bolý kereksiz. Bilikti, myqty maman bolmasańyz ondaı balalardyń sizdi syılaýy, tyńdaýy qıynǵa túsedi.

«ESKERTKІSh» QOıÝǴA BOLATYN MUǴALІMDER BAR

- Myqty ustaz bolýy úshin ne isteý kerek?

- Balany jaqsy kóre almaıtyn adam muǵalim bola almaıdy. Óz jumysyn jaqsy kóretin muǵalim jalaqynyń azdyǵyna, jeke ómirinde bolyp jatqan turmystyq jaǵdaıyna nazar aýdarmaıdy. Іssaparmen aýyl-aımaqtardy aralaǵan kezde synyby mektep quraldarymen durys jabdyqtalmaǵanyna, qysta jylýdyń bolmaýyna, oqýlyqtardyń jetkilikti emestigine, jalaqysynyń azdyǵyna qaramaı oqýshylarymen keremet jumys istep, qolynan kelgenshe olarǵa bar bilgenin úıretip jatqan muǵalimderdi kórdim. Mine, osyndaı muǵalimderge «eskertkish» qoıý kerek! Demek, muǵalim bola bilý de – óner, ol Qudaıdyń bergen daryny.

- Siz ózińiz oqýshylaryńyzdy qalaı moıyndatasyz?

- Meniń ustanymym – myqty matematık emes, myqty tulǵa daıyndap shyǵarý. Matematıka páni men úshin ustaz ben oqýshyny baılanystyryp turatyn kómekshi qural ǵana. Men oqýshylarǵa sabaq berip ketip qalmaı, sabaq arasynda, sońynda ýaqyt taýyp áńgimelesemin. Maǵan olardyń ne oılaıtyny, olardy ne qyzyqtyratyny, neni ýaıymdap júrgeni – bári mańyzdy. Al qazir dırektor bolǵaly muǵalimdermen tyǵyz jumys isteımin. Olarǵa oqýshylarmen qalaı durys qarym-qatynas jasaý kerektigi týraly baǵyt-baǵdar berem.

- Sol baǵyt-baǵdarlardyń birine toqtalyp ótseńiz.

- Mysaly, eger dırektor ashýshań bolsa, meńgerýshilerge daýys kóterip sóılese, olar muǵalimderge dál solaı daýys kóterip sóıleıdi. Odan keıin muǵalimder synypqa barǵan kezde oqýshylaryna dál solaı daýys kóterip sóıleıdi. Adamnyń jaratylysy, psıhologııasy solaı. Qarjylyq máseleden basqa, emotsııalyq másele de bar ekenin umytpaý kerek. Meniń maqsatym – aırandaı uıyp otyrǵan orta qalyptastyrý. Eger ujymda bári jaqsy bolsa, tabystyń azdyǵy, basqa máseler ekinshi orynda qalady. Al ujymda birlik bolmasa – qol astyńdaǵy adamdardy joǵary jalaqymen de ustap qala almaısyń.

- Muǵalimdermen jumys istegen qanshalyqty qıyn?

- Bizdiń mekteptegi muǵalimder shetelden kelgen joq nemese aspannan salbyrap túsken joq. Olar osy jerge baıqaý negizinde iriktelip alynsa da, bastapqyda eńbek jolyn qarapaıym orta mektepte bastaǵan, sondyqtan olarmen de kóp jumys isteýiń kerek.

KÓP NÁRSEGE KÓŃІLІ TOLMAITYN ADAMNYŃ ÓZІ QOǴAM ÚShІN NE ІSTEDІ?

- Bizdiń bala kezimizde muǵalimdi qalaı qadir tutyp, minsiz adam retinde qabyldadyq. Qazir olaı emes. Oǵan kim kináli nemese kim jaýapty dep oılaısyz?

- Oǵan kináli – qoǵam. Buryn muǵalim nege qadirli boldy? Sebebi ata-anań úıde «Muǵalimińdi syıla. Muǵalimdiki durys» dep otyratyn, ıaǵnı qoǵam basqasha boldy. Eger qoǵam bir-birin kinálaýdy doǵarmasa, durys jolda júrýdi ózinen bastamasa, ata-ata bala tárbıesin tek tárbıeshi, muǵalimderge ysyryp qoıýyn toqtatpasa, árkim ózin aqtaı jónelýdi qoımasa – bilim júıesinde eshteńe ózgermeıdi. «Muǵalim mártebesi» týraly zań jobasy jaqsy, biraq mekteptiń syrtyndaǵy jaǵdaı, ıaǵnı qoǵam ózgermese onyń ishindegi nárse ózgere almaıdy. Eger balańyzǵa «Avtobýsta úlkenge oryn berme, sen de aqsha tólediń», «Muǵalim uryssa maǵan aıt, ózim baryp sóılesem», «Sen ǵana erekshesiń, sen ǵana keremetsiń, seniki ǵana durys» dep otyrsa mektep ishindegi jaǵdaı qalaı ózgeredi? Kóp nársege kóńili tolmaıtyn adamnyń áreketi qalaı ekenin kim zerttep kórdi? Ol senbilikke qatysyp kórdi me? Ol muqtaj adamǵa qol ushyn sozdy ma? Qoǵamdy ózgertý úshin jalpy ne istedi?

- Balany sen erekshesiń, sen darasyń dep tárbıeleý durys emes bolǵany ma?

- Balanyń erekshe, dara ekeni týraly aıtqan kezde onyń sońy tákappar bolyp ketpeıýin qadaǵalaý kerek. «Sen erekshesiń, darasyń, biraq qoǵamnyń bir bólshegisiń» degen nárseni durys túsindire bilgen jón. «Olaı etpe, bulaı etpe», «Mynany kórýge bolmaıdy» dep tyıym sala bergen de durys emes, sebebi bárin ishinde búgip ósken bala belgili bir jasqa jetip, erkindikti sezingen kezde oıyna kelgenin istep ketýi múmkin. Eń durysy, balańyzǵa ne aıtsańyz da ne úshin aıtqanyńyzdy, sebebińizdi túsindirý kereksiz.

YouTube KÓRÝGE TYIYM SALA ALMAISYZ

- Siz mektepte dırektorsyz, úıde ákesiz. Qazirgi balalar YouTube-ti kóp qaraıdy. Osyndaı jaǵdaılar óz basyńyzda da bolatyn shyǵar?

- Áıelim aǵylshyn tili pániniń muǵalimi. Úsh balamyz bar. Maǵan da ul-qyzdarym kóp suraq qoıady, men jaýap beremin. Qazirgi ýaqytta bes jastaǵy qyzym kóp suraq qoıady. Mysaly, YouTube kórýdi tyıym salyp toqtata almaısyz. Eń durysy – keıbir vıdeorolıkterdi ne úshin kórýge bolmaıtynyn asyqpaı, durystap túsindirip berý kerek. Eger jaýap berýge erinseńiz, ol jaýapty basqa jaqtan izdeı bastaıdy.

- Suhbatqa ne alyp-qosqyńyz keledi?

- Áz azamattyń óz ustanymy bolsa jáne sol ustanym boıynsha áreket etpese – qoǵamda eshteńe ózgermeıdi. Mektepte ótetin pánder – balanyń bolashaqtaǵy ómirine kerek bolatyn qural, muǵalimniń maqsaty – osy pánderdi aradaǵy kópir etý arqyly aldynda otyrǵan oqýshynyń azamat bolýyna yqpal etý.

- Suhbatyńyz úshin rahmet!

Fotolar keıipkerdiń jeke muraǵatynan