Májilis depýtaty R. Halmuradov: Qazaqstandaǵy ultaralyq tatýlyqtyń, birliktiń syry ? qazaq halqynyń keń peıilinde

ASTANA. Mamyrdyń 26-sy. QazAqparat /Aıdyn Báımen/ - Jýyrda Parlament Májilisinde ótken «Qazirgi Qazaqstan jáne «Eýropaǵa jol» atty halyqaralyq ǵylymı-tájirıbelik konferentsııanyń bir sektsııasy «Qazaqstannyń dinaralyq jáne ultaralyq kelisim úlgisi: EQYU-ǵa tájirıbe» taqyrybyna arnalǵan edi. Osy basqosýda Májilis depýtaty Rozaqul Halmuradov elimizdiń yntymaq pen

birlikti saқtaý tәjirıbesi, ұlttar dostyғy, memlekettik tildiң abyroıy týrasyndaғy keleli oılaryn ortaғa saldy. Bұl baғyttaғy oı-pikirlerin depýtat ҚazAқparat tilshisimen sұhbatynda da jalғastyrdy. ? Rozaқұl Satybaldyұly, Қazaқstannyң bүgingi jetistikterin Eýropa jұrtshylyғyna tanytý maқsatynda өtken jıynda қandaı mәselelerdi қozғadyңyz? ? Men әdettegideı ұlttar dostyғyna syzat tүsirmeı otyrғan Қazaқstannyң yntymaғy men birligi týraly aıttym. Қazaқstan halқy tәýelsizdik jyldary қanshalyқty қıynshylyқty bastan keshirse de, bıik parasat pen ұstamdylyқ kөrsetip, ishki alaýyzdyқ pen ұltaralyқ tartys týғyzatyn taýқymetterge jol bergen joқ. Nebir tar jol, taıғaқ keshýlerden sүrinbeı өtip, әleýmettik, ekonomıkalyқ, saıası jaңarý jolyna tүsken bizdiң Otanymyz ? Қazaқstan bүkil әlemdik қaýymdastyқtaғy өz orny, өz bedeli bar abyroıly memleketke aınaldy.Alla bұıyrsa, kelesi jyly Қazaқstan әlemge tanymal halyқaralyқ ұıymdar: Eýropadaғy қaýipsizdik jәne yntymaқtastyқ ұıymyna tөraғalyқ etedi, sodan keıin Islam Konferentsııasy Ұıymyna da jetekshilik etedi. Osynyң barlyғy etnosaralyқ jәne konfessııaaralyқ kelisim arқyly қoғamdaғy tұraқtylyққa baғyttalғan el Prezıdenti Nұrsұltan Nazarbaevtyң syndarly saıasatynyң jemisi. Elbasymyz өziniң bıylғy Қazaқstan halқyna Joldaýynda daғdarysty eңserý үshin, tәýelsizdigimizdiң baıandy bolýy үshin қoғamnyң barlyқ mүshelerin bir jeңnen қol, bir jaғadan bas shyғaryp jұmys isteýge, birlik pen yntymaқta өmir sүrýge shaқyrdy. Tirshilik yntymaғy jarasқan elde ғana baıandy bolady. Bizge endigi keregi ? yntymaқ. Jaқsylyққa jaғa jyrtysyp jetpeıdi, jarysa jүrip jetedi. Қazaққa da, қazaқpen taғdyryn қosқan өzge etnos өkilderine de eң aldymen keregi osy ? birlik pen yntymaқ.? Қazaқ eliniң tұrғyndary tegine, ұltyna, dinine қaramaı, birtұtas ıdeıaғa, ıaғnı Қazaқstannyң beıbit jaғdaıda өrkendep damı berýi jolynda қyzmet etýi tıis dep jıi aıtamyz. Azamattarymyzdyң patrıottyқ sezimin қalyptastyrý baғytynda қandaı jұmystar istelýi қajet dep esepteısiz? ? Әrbir Қazaқstan azamaty halyқ mүddesin, memlekettiң tұtastyғyn bәrinen de joғary қoıýғa mindetti. El birligin saқtap, bүkil қoғam bolyp jұmylyp, synnan, daғdarystan sүrinbeı өtý үshin atsalysýymyz қajet. Қazirgi jaһandaný zamanynda, kez kelgen elde tұlғalyқ ұlttyң tiline, mәdenıetine, parasattylyғyna sүıenbeı, halyққa jaıly azamattyқ қoғamdy қalyptastyrmaı, gүldengen ұlttyқ memlekettiң irgetasyn қalaý mүmkin emes. Dүnıejүzinde egemen memleket bolғan elderdiң barlyғynda basқa etnos өkilderi memleket құrýshy baıyrғy ұlt tөңiregine toptasyp ? birtұtas halyқ bolyp, bir tilde sөılep, bolashaққa senimdi tүrde aıaқ basyp keledi. Konstıtýtsııamyzda aıtylғan «Biz Қazaқstan halқy» degen ұғymdy, barlyқ қoғam mүsheleri basshylyққa alyp, tý etip kөterip jүrýimiz қajet. Halyқ birligi ? memlekettilik negizi. Қoғamdyқ birlikti nyғaıtý arқyly ғana biz aldymyzғa bolashaғy kүshti, өrkendep damyғan Қazaқstan týraly ұly maқsattar қoıa alamyz.Қazaқstan jerin meken etken barlyқ etnos өkilderi tatýlyғynyң, birliginiң syry ? қazaқ halқynyң keң peıili, қonaқjaı, tabıғı bolmysynda, bitimshil jaratylysynda. Sol sebepti elimizde tұratyn barsha etnos өkilderi қazaқ ұltynyң damýyna mүddeli bolýy kerek. Өıtpegende, әrtүrli қaқtyғystar oryn alýy әbden mүmkin. Esesi ketip bara jatқan ұlt yzaқor keledi de, sөz joқ, basқalarғa tıisedi. Қazaқstandaғy etnostar aldymen қazaқtyң damýyna nıettes bolmaı, өzderi damı almaıdy. Al, onyң basty belgisi retinde қazaқtyң tilin үırenýi қajet.? Osy baғytta қandaı ұsynystar aıttyңyz? ? Қaı kezde bolmasyn, ana tili mәselesi ? sol tilde sөıleıtin, sol tilden sýsyndaғan, ұlttyқ, dildik belgisi bolyp sanalatyn halyқtyң mәselesi. Eldiktiң negizgi sharttary, tүptep kelgende, memleket tiliniң, ұlt rýhynyң kөterilgen bıigimen өlshenedi. Iә, til қashanda bolmasyn, memlekettiң ? eң asyl қasıeti, taban tireıtin tұғyrly temirқazyғy. Til de jandy nәrse sııaқty, қalyptasady, damıdy, өrkendeıdi, өsedi nemese құldyraıdy, kemıdi, өshedi, joıylady. Til ? ұlttyң tiregi. Ol ? jan dүnıeңdi ashyp kөrsetetin mөldir aınaң. Osy aına betindegi totalıtarlyқ jүıe tүsirgen daқty ketirip, dıdarymyzdy anyқ kөrýge ұmtylғaly da biraz jyl boldy. Tilderdi damytý ? elimizdegi memlekettik saıasattyң eң maңyzdy baғyttarynyң biri. Til problemalaryn oңtaıly sheshý ? ұltaralyқ қatynastar үılesimdiliginiң, halyқ birligi men қoғamdyқ kelisimdi nyғaıtýdyң tүpқazyғy bolyp tabylady. Halқymyzdyң birtýar perzenti Maғjan Jұmabaev aıtқandaı: «... Ұlttyң ұlt bolýy үshin birinshi shart ? tili bolýy». Қaı memleket bolmasyn, onyң memlekettik tilinde sol eldiң tarıhy, tұrmysy, minezi aınadaı kөrinip tұrady. Қazaқtyң tilinde қazaқtyң sary saıyn dalasy, birese jelsiz tүndeı tymyқ, birese құıyndaı ekpindi tarıhy, sar dalada үdere kөshken tұrmysy, asyқpaıtyn, saspaıtyn sabyrly minezi ? bәri kөrinip tұr. Қazaқtyң sary dalasy қandaı keң bolsa, tili de sondaı baı. Elimiz tәýelsizdik alғaly beri jүrgizilip kele jatқan til saıasatynyң arқasynda қazirgi taңda kөptegen etnos өkilderiniң memlekettik tildi meңgerýge degen құlshynysy kүnnen-kүnge arta tүsýde.? Elimizdegi өzbek ұltynyң jastary tildi meңgerýde қandaı tabystarғa jetýde? ? Jastardy қazaқstandyқ patrıotızm rýhynda, otanshyl, otansүıgish etip tәrbıeleýde memlekettik tildiң orny erekshe ekendigin esepke ala otyryp, Bilim jәne ғylym mınıstrliginiң kelisimi, Eýropadaғy қaýipsizdik jәne yntymaқtastyқ ұıymynyң Az ұlttar jөnindegi joғary komıssarynyң қoldaýymen өzbek tilinde sabaқ beretin eki mektepte memlekettik tildi tereңdetip oқytýғa arnalғan joba iske asyryldy. Joba aıasynda keıbir pәnder, ıaғnı, Қazaқstan tarıhy taғy basқa pәnder қazaқ tilinde oқytyldy. Nәtıjesine қarasaқ, eger 2004 jyly 181 mektep bitirýshilerdiң 13-i memlekettik grant, bireýi «Altyn belgi» alғan bolsa, bұl kөrsetkish jyl saıyn artyp, 2008 jyly 121 mektep bitirýshilerdiң 84-i grant, 14-i «Altyn belgi» aldy. Қazaқstan Respýblıkasy өzbekteriniң «Dostlık» қaýymdastyғy jyl saıyn «Memlekettik tildi bilý ? paryzyң!» atty konkýrs ұıymdastyrady. Sol konkýrstarda қazaқ tilin meңgergen өzbektiң ұldary men қyzdary memlekettik tilde sөılegenin kөrip, shyn jүrekten қýanamyn. Elim, Otanym degen memlekettik tildiң patrıottarynyң kөbeıip jatқanyna қýanamyn. Nıet etip talpynsa, adamnyң almaıtyn asýy bolmaıtynyna kөzim jetti. Daғdarystan jaңa damý jolyna bet tүzegen Қazaқstannyң, onyң memlekettik құrylysynyң aldynda tұrғan mindetteri kүrdeli, aýқymdy әri alýan tүrli. Solardyң ishindegi eң bir өzektisi, rýhanı-tarıhı maңyzymen ұrpaқtar sabaқtastyғy, tәrbıesi men bolashaғy үshin orny erekshe problema ? қazaқ tiliniң memlekettik mәrtebesin arttyrý, ony elimizdiң bүkil aýmaғynda, қoғamdyқ қatynastardyң barlyқ salasynda қoldanylýyn is jүzinde қamtamasyz etý. Elbasymyz Қazaқstan halқy Assambleıasynyң on ekinshi sessııasyndaғy baıandamasynda «Memlekettik til, bұl ? Otan bastaý alatyn Tý, Eltaңba, Әnұran sekildi dәl sondaı rәmiz... Biz barsha қazaқstandyқtardy biriktirýdiң asa maңyzdy faktory retinde memlekettik tildi odan әri damytý үshin barlyқ kүsh-jigerimizdi jұmsaýғa tıispiz» degen bolatyn. Elbasynyң osy tapsyrmasyn oryndaýғa atsalysқanymyz jөn. - Raқmet әңgimeңizge.