Májilis depýtattary Kaspıı akvatorııasyndaǵy jaǵdaıǵa alańdaýshylyq bildirýde
Osy jaıynda búgin Parlament Májilisiniń jalpy otyrysynda Premer-Mınıstriniń orynbasary Roman Sklıarǵa óziniń depýtattyq saýalyn joldady.
Depýtattyń aıtýynsha, qoldaǵy málimetterge sáıkes, Kompanııa NCOC (North Caspian Operating Company) bıyldan qaldyrmaı «Qashaǵan» ken orny jobasynyń logıstıkasyn qamtamasyz etý úshin Kaspıı teńizinde keme qatynasyna qajet arnalar qazýǵa nıettenip otyr (uzyndyǵy 56 km, eni 80 metrden 115 metrge deıin birneshe keme qatynasy kanaldary, dıametri 325 metrden 380 metrge deıin 10 burylý basseıni salynatyn bolady. Kaspıı túbinen shamamen 29 mln m2 aýmaǵynan 18,5 mln m3 astam topyraq alý josparlanyp otyr).
Óz kezeginde, qabyldanǵan ekologııalyq kodekske sáıkes Kaspıı teńiziniń soltústik bóligi memlekettik qoryq aımaǵyna jatqyzylǵan jáne tabıǵatty paıdalanýda jáne ınjenerlik-qurylys jumystaryn júrgizýde erekshe mártebege jáne shekteýlerge ıe. Sý jáne balyq resýrstaryn qorǵaýǵa, sondaı-aq ekojúıeniń turaqty ómir súrýin qamtamasyz etýge baǵyttalǵan arnaıy paıdalaný rejımi anyqtaldy.
Soltústik-Shyǵys Kaspıı akvatorııasy batys óńirlerdiń balyq resýrstaryn jáne bıoártúrliligin molaıtýdy qamtamasyz etetin biregeı ekojúıe bolyp tabylady.
Sondyqtan, Kaspıı akvatorııasynda keme qatynasy arnalaryn qazý jobasy orny tolmas ekologııalyq apatqa ushyratýy múmkin (keń aýmaqtardaǵy sý túbi organızmderiniń 100% joıylýy; sýdyń laılanýynyń paıda bolýy balyqtyrdy azyqtandyrý men kóshi-qon jaǵdaılaryn nasharlatady; qalqyma zattar sý baǵanyna túsedi, aǵystarmen tasymaldanady jáne Soltústik Kaspıı akvatorııasynyń boıynsha túbine shógedi, ıhtıfaýnanyń azyq bazasyn joıady).
Orhýs konventsııasynyń talaptaryna sáıkes azamattar ekologııalyq aqparatqa qol jetkizýge quqyly bolýy kerek. Teńiz keme qatynasy kanaldarynyń qorshaǵan ortaǵa áserdi baǵalaý jobasy (QOÁB) boıynsha qoǵamdyq tyńdaýlardy kompanııa 2020 jylǵy 21 qyrkúıekke taǵaıyndap, ótkizdi. Alaıda, Atyraý oblysy Tabıǵı resýrstar basqarmasy resmı saıtynda atalǵan jobanyń QOÁB jarııalanbaǵan.
Budan basqa, NCOC kompanııasy munaı óndirýdiń búkil kezeńine, ıaǵnı 2038 jylǵa deıin Kaspıı teńizi deńgeıiniń ózgerýi jónindegi boljam derekterin jurtshylyqqa jarııalamaı otyr.
Sonymen qatar, Kaspıı teńizi – Reseımen, Ázirbaıjanmen, Túrkimenstanmen, Iranmen shektesetin tuıyq sý aıdyny. Qazaqstan 2000 jyly ratıfıkatsııalaǵan «Transshekaralyq mánmátinde qorshaǵan ortaǵa áserdi baǵalaý týraly» BUU EEK halyqaralyq konventsııasy sheńberinde qazaqstandyq tarap Konventsııanyń 3, 4, 5 jáne 6-baptaryna sáıkes konsýltatsııalar ótkizýge jáne osy jobany óńirdiń barlyq elderimen mindetti túrde kelisýge tıis edi . Budan basqa, Qazaqstan 2005 jyly Kaspıı teńiziniń teńiz ortasyn qorǵaý jónindegi negizdemelik konventsııany ratıfıkatsııalady, onyń 8-babynda «...taraptar Kaspıı teńiziniń túbindegi qyzmet nátıjesinde onyń lastanýyn boldyrmaýdyń, azaıtýdyń jáne baqylaýdyń barlyq qajetti sharalaryn qabyldaıdy» , 14-babynda «...taraptar Kaspıı teńiziniń bıologııalyq resýrstaryn qorǵaýǵa, saqtaýǵa, qalpyna keltirýge, sondaı-aq utymdy paıdalanýǵa erekshe nazar aýdarýǵa tıis...» dep kórsetilgen.
Osyǵan baılanysty, halyqaralyq ekologııalyq normalar men qoldanystaǵy konventsııalardyń talaptaryna saı atalǵan jumystardy iske asyrý úshin birinshi kezekte transshekaralyq kontekste QOÁB jobasy jasalýǵa tıis.
Sonymen birge, qorshaǵan ortaǵa úlken teris áseri bar mundaı jobalar josparlaǵanda mindetti túrde jobany damytýdyń basqa da balamaly nusqalary usynylýy qajet.
Joǵaryda baıandalǵannyń negizinde, kelesi suraqtarǵa jaýap berýlerińizdi suraımyz:
1. Nelikten arnany tóseý jobasy tańdaldy? Jobanyń balamaly nusqalary qarastyryldy ma (kópir, aýa jastyqtaryndaǵy sý kólik quraldary, estakada jáne t.b.)?
2. Joba Kaspıı óńiri elderimen kelisildi me?
3. Kaspıı teńiziniń deńgeıi jylyna 15-20 sm tómendeıtini belgili. Eger taıaýdaǵy 4-5 jylda teńiz deńgeıi qaıtadan osyndaı qarqynmen tómendeı beretin bolsa, arnalardy qosymsha tereńdetý jáne jumystardy qaıta júrgizý qajettiligi týyndamaıdy ma?
4. Tasymaldaý kanalynyń baǵyty ornatyldy ma jáne alynatyn topyraq qaıda baǵyttalady? Topyraqty alý jáne ornyn aýystyrý úshin jer qoınaýyn zertteý jónindegi ýákiletti organ beretin arnaıy ruqsat bar ma?
5. Joba iske asyrylǵan jaǵdaıda oryndalǵan ekologııalyq is-sharalardyń sáıkestigin tekserý úshin jobadan keıingi taldaý júrgizile me?
Sonymen qatar, osy jobanyń zańdylyǵy men tıimdiligin muqııat tekserý júrgizý qajet dep sanaımyz.
Osy jobanyń qoǵamdyq-rezonanstyq sıpatyn eskere otyryp, Halyqaralyq ekologııalyq normalardyń talaptaryna sáıkes, «Qorshaǵan ortaǵa áserdi baǵalaý» jobany daıyndaýdy jáne transshekaralyq kontekste júrgizýdi suraımyz.