Máıittik donor bolýǵa daıynsyz ba – dárigermen suhbat
Qoǵamda ólimnen keıingi aǵza donorlyǵy máselesi jıi kóteriledi. Sebebi donorǵa muqtaj naýqastar sany jyl saıyn artýda. Kezegine jetpeı, erte kóz jumatyndar jeterlik. Osy oraıda saladaǵy jańalyq pen betburysty bilý úshinTransplanttaýdy jáne joǵary tehnologııalyq medıtsınalyq qyzmetti úılestirý jónindegi respýblıkalyq ortalyq dırektorynyń orynbasary Nazgúl Jylgeldınamen suhbattastyq.
– Úkimet ólimnen keıingi aǵza donorlyǵyna kóńil bólip keledi. Ákimshilik qurylymda birshama ózgeris jasaldy, qaıtys bolǵannan keıingi aǵza donorlyǵyna kelisim berý júıesi jańardy. Atalǵan qadamdar salaǵa qanshalyqty yqpal etip otyr?
– Kez kelgen donorlyq áreket – izgilik bastaýy. Qoǵam mundaı ustanymnyń mańyzyn túsinip, adam ómirin saqtaýdyń túrli joly baryn bilýi tıis. Buǵan memleket te múddeli. Tıisti sheshimder qabyldanýda. Mysaly, birneshe jyl buryn e-gov portaly arqyly qaıtys bolǵannan keıingi aǵza donorlyǵyna kelisim berý júıesi engizilgenin bilesiz. Oǵan qosa jergilikti tirkelgen emhanada jazbasha ótinish jazý jeńildedi. Sonyń nátıjesi bolar, 2023 jylmen salystyrǵanda óz erkimen ólimnen keıingi aǵza donorlyǵyna tirkelgender sany 3 ese artty.
– Qazaqstanda qansha adam aǵza donorlyǵyna muqtaj? Donorlar men retsıpıentterdi esepke alý qalaı júrgiziledi?
– Qańtardaǵy statıstıkaǵa súıensek, Qazaqstanda aǵza donorlyǵyna muqtaj adam sany 4117-ge jetti. Donorlar men retsıpıentter esepke alynyp, derekter bazasy turaqty jańartylady. Bizde «Donorlar men retsıpıenterdi esepke alý medıtsınalyq aqparattyq júıesi» qalyptasqan, bar derek elektrondy formatta qoljetimdi. Bul óńirlerdegi dárigerlerdiń jedel áreket etýine kóp septigin tıgizýde.
– Ólimnen keıingi aǵza donorlyǵyna kelisim bergen adam erekshe baqylaýǵa alyna ma nemese arnaıy medıtsınalyq tekseristen ótýi mindetti me?
– Búginde e-gov portalynda qaıtys bolǵannan keıingi aǵza donorlyǵyna kelisim bergen qazaqstandyqtardyń sany – 7357. Máıittik donorǵa kelisim bergen azamattarǵa erekshe baqylaý nemese arnaıy medıtsınalyq tekserýden ótý qajet emes. Sebebi kelisim bergen adam mindetti túrde máıittik donor bola alatynyna kepil joq. Máıittik donor bolý úshin naýqasta kúrdeli asqyný saldarynan týyndaǵan mı ólimi anyqtalýy kerek. Bul dıagnoz barlyq naýqasqa qoıylmaıdy, basqa da túrli aýrýdan baqılyq bolýy múmkin ǵoı.
Aıta keterligi, máıittik donordan mı ólimi anyqtalǵannyń ózindi, tipti ol adam tiri kezinde kelisim berse de, mindetti túrde týystarynan ruqsat alynady.
– Keıingi 5 jylda qansha ólimnen keıingi aǵza transplantatsııasy jasaldy? Mundaı kúrdeli otany jasaýǵa lıtsenzııa alǵan qansha medıtsınalyq mekeme bar?
– «Halyq densaýlyǵy jáne densaýlyq saqtaý júıesi týraly» Kodekske sáıkes aǵza/tin transplantatsııasyn jasaý úshin emhanalarǵa mindetti túrde lıtsenzııa kerek. Qazaqstanda mundaı lıtsenzııa 7 transplantatsııa ortalyǵynda bar. Astanada – 2 ortalyq: «University Medical Center» korporatıvtik qory; Ulttyq ǵylymı onkologııa ortalyǵy». Ózge óńirde de medıtsııanalyq mekemeler jumys isteıdi. Mysaly, Almatyda – «A.N.Syzǵanov atyndaǵy ulttyq ǵylymı hırýrgııa ortalyǵy, Shymkentte – qalalyq klınıkalyq emhanasy, Aqtóbede – Aqtóbe medıtsınalyq ortalyǵy, Qyzylordada – kópbeıindi oblystyq emhanasy, Túrkistanda – Túrkistan aımaǵynyń klınıkalyq emhanasy lıtsenzııa alǵan. 2020 jyldan bastap 79 aǵza transplantatsııasy jasaldy.
– Máıitten qansha ýaqyt aralyǵynda aǵzany alyp úlgerý qajet? Bilýimizshe, bul – shuǵyl áreketti qajet etetin is. Mundaı jaýapty jumysqa materıaldyq-tehnıkalyq baza daıyn ba?
– Ár aǵzanyń ıshemııa mezgili bolady. Mysaly, júrek pen baýyr – 4-5 saǵat aralyǵynda, búırek – 8-10 saǵat aralyǵynda alynýy kerek. Ýaqyt tyǵyz, ár saǵat, ár mınýt esepteýli. Mamandar protsess kezinde medıtsınalyq avıatsııany, eń tıimdi qural-jabdyq pen tehnıkany qoldanady. Donorlyq protsess bastalǵanda 50-70 maman qatysady, sonyń ishinde tıimdi uıymdastyrý transplantatsııa koordınatoryna tikeleı baılanysty.
– Qazaqstanda aǵza transplantatsııasy otasyn jasaıtyn dárigerler jetkilikti me? Salada bilikti arttyrý baǵytynda qandaı jumys atqarylýda?
– Maqtana aıtýymyzǵa bolady, elde aǵza transplatatsııasy otasyn jasaıtyn maman kóp. Astanada Adılbek Mýkajanov, Mels Asykbaev, Janat Spataev, Djamılıa Saparbaı, Tımýr Lesbekov, Asel Medresova sekildi dárigerler eseli eńbek etýde. Al Aqtóbede Myltykbaı Rysmahanov, Qyzolordada Jasýlan Baımahanov men Erbol Serıkýly, Túrkistanda Vıacheslav Lı sekildi bilikti mamandar bar. Qazirgi tańda otandyq dárigerlerdiń tájirıbesi de qalyptasyp keledi. Olaı deıtinimiz, medıtsınalyq mekemelerde týystyq donor transplantatsııasyn jasaý ulǵaıǵan. Keıingi 5 jylda 995 aǵza transplantatsııasy jasalsa, sonyń 79-y ǵana máıittik donordan alynǵan. Qalǵan bóligi týystyq donorǵa tıesili. Bul tájirıbe men mashyqqa áser eteri sózsiz.
Oǵan qosa ár emhanada dárigerlerdiń biligin arttyrý úshin arnaıy jospar bekitiledi. Sol boıynsha túrli konferentsııa, sheberlik sabaqtary uıymdastyrylyp jatyr. Shetelde tájirıbe almasý, sheteldik mamandardy Qazaqstanǵa shaqyrý qarastyrylǵan.
– Qoǵamda áli donor tapshylyǵy sezilýde. Osy oraıda qaıtys bolǵanynan keıingi aǵza donorlyǵyna kelisim berýge qatysty aqparattyq jumystyń nátıjesi qandaı?
– Bul baǵytta túsindirme jáne aqparattyq jumys júıeli. Densaýlyq saqtaý mınıstrligi arnaıy medıa-jospar ázirledi. Ótken jyly 17 aımaqtan tys jınalys bolyp, BAQ-ta 152 baıandama jarııalandy. Taqyrypqa oraı uıymdastyrylǵan baıqaýlar da kóp kómegin tıgizgenin aıta ketý mańyzdy. Mysaly, transplantatsııaǵa muqtaj balalardyń arasynda sýret salý jáne BAQ mamandary arasynda máıittik donorlyq máselesine qatysty shyǵarmashylyq baıqaýlary nátıjege bir qadam jaqyndatyp keledi.