Máskeýde «Uly Dala altyny» kórmesi ótti
25 myńnan astam eksponat qoıylǵan «Uly dala altyny» kórmesi Reseıdiń qazirgi zamanǵy tarıh murajaıynda ashyldy. Bul Shyǵys Qazaqstan oblysy ákimdigi men Reseıdegi Qazaqstan elshiliginiń birlesken jumysynyń arqasynda múmkin boldy.
Aýqymdy is-sharanyń tusaýyn Qazaqstannyń Reseıdegi Tótenshe jáne Ókiletti elshisi Imanǵalı Tasmaǵambetov resmı túrde kesti.
«Aldymen Shyǵys Qazaqstan oblysynyń ákimi Danıal Ahmetovke, bizdiń aıtýly ǵalymdarymyzǵa, sondaı-aq Reseıdiń qazirgi zamanǵy tarıh murajaıy basshylyǵyna baıyrǵy kóshpendilerdiń zor tarıhı jáne mádenı qundylyqqa ıe biregeı murasymen tanysý múmkindigin usynǵandary úshin rızashylyǵymdy bildirgim keledi», - dep atap kórsetti Imanǵalı Tasmaǵambetov. 
«Osy turǵyda Shyǵys Qazaqstannyń aýmaǵynda ornalasqan Berel, Shilikti, Eleke sazy syndy eskertkishter erekshe mańyzǵa ıe. Elbasynyń «Rýhanı jańǵyrý» baǵdarlamasyn júzege asyrý aıasynda Qazaqstannyń Reseı sekildi jaqyn kórshisine saltattylyq dáýirindegi órkenıettiń joǵary deńgeıin, metal óńdeýdiń, zergerlik ónerdiń, qarý-jaraqtyń tamasha ári jaqsy saqtalǵan úlgilerin kórsetý múmkindigin ıelenip otyrǵany erekshe qýantady.
Kórmege oblys ákimdigi arnaıy ázirlep, jergilikti bıýdjetten qarjylandyrylǵan uzaqmerzimdi arheologııalyq baǵdarlama aıasynda sońǵy úsh jyl ishinde Shyǵys qorǵandaryndaǵy ǵylymı ekspedıtsııalarǵa jetekshilik etken áıgili qazaqstandyq arheologtar Zeınolla Samashev pen Ábdesh Tóleýbaev tapqan jádigerler qoıyldy. 2016-2018 jyldar ishinde tek ǵylymı zertteýlerge ǵana 500 mıllıonnan astam teńge bólingen bolatyn, bir qýantarlyǵy - oblys delegatsııasy basshylarynyń aıtýynsha, osy baǵdarlama aldaǵy jyldary da jalǵaspaq.
Kórmeniń ortalyq elementi 2003 jyly Ábdesh Tóleýbaev tapqan bizdiń dáýirimizge deıingi VII-VIII ǵasyrlardaǵy «Altyn adamnyń» qalpyna keltirilgen ekspozıtsııasy boldy. Kóshpendi beınesiniń rekonstrýktsııasyn jasaǵan - tanymal sheber Qyrym Altynbekov, desek te ǵylymı basshylyqty jańalyqty ashýshy ǵalym iske asyrypty. Kórmege kelýshiler kósem kıimi men áshekeıleriniń eń usaq detaldaryna deıin kórip, dalalyqtar dáýiriniń rýhyn sezine aldy.
Reseıdiń bas qalasyna Ábdesh Tóleýbaevtyń 2016 jyly tapqan jádigerleri de jetkizildi, olar Shilikti órkenıeti týraly tanymdy aıtarlyqtaı keńeıte túsedi. Ǵalymnyń aıtýynsha, Shilikti kúlli eýrazııalyq keńistiktegi erte saq mádenıetiniń besigi bolyp tabylady.
Kórmeniń ashylýynda Zeınolla Samashevtyń Berel qorǵanynan tapqan zattary, ásirese, saltanatty ábzelderi bar Berel jylqysynyń (b.d.d. IV-III ǵ.) rekonstrýktsııasy úlken qyzyǵýshylyq týǵyzdy. Rekonstrýktsııany ǵalymnyń jetekshiligimen sýretshiler odaǵynyń múshesi Qalıolla Ahmetjan jasaǵan.
Al kórmeniń basty syıy Zeınolla Samashevtyń Eleke sazy qorǵanynan tapqan sensatsııalyq jádigerleri boldy. Atalmysh qorymnan b.d.d. VIII-VII ǵasyrlarǵa tıesili jańa «Altyn adam» shyqqan-dy. Qazirgi ýaqytta ǵalymdarymyz reseılik áriptesterimen birge súıekke antropologııalyq jáne morfologııalyq zertteý júrgizýde.
«Baıyrǵy kóshpendilerdiń ıdeologııalyq tanymynda altyn jaı ǵana jarqyraǵan metall emes, ol - máńgilik kúnniń beınesi, onyń materıaldanǵan sáýlesi, sondyqtan altyn patshanyń, qolbasshynyń qudirettiligin kórsetýge arnaldy. Tarbaǵataıdan Altaıǵa deıingi alyp aýmaqtaǵy belgili bir beıneler men sıýjetterdiń, ónerdegi kórkem amal-tásilderdiń uqsastyǵy óńir kóshpendileriniń dinı-ıdeologııalyq jaqyndyǵyn ańǵartady. Ań stılindegi barlyq týyndylarda barys, qasqyr sııaqty jyrtqyshtar, maral, buǵy, arqar, qoı sekildi tuıaqty janýarlar jáne grıfon, qyran, boztorǵaı qustary kezdesedi. Munyń bári álbette ary qaraı da zertteledi, bir qýantarlyǵy - qazba materıaldarynyń jaqsy saqtalýy jiti zertteý júrgizýge tolyq múmkindik beredi», - dedi óz suhbattarynda Zeınolla Samashev pen Ábdesh Tóleýbaev.
«Árıne, arheologııalyq jádigerlerdiń búgingi urpaqqa deıin jetýi - ǵalymdar Samashev pen Tóleýbaevtyń eren eńbegi. Artefaktini taýyp qana qoımaı, ony saýatty arshyp alý qajet. Al bul - kúrdeli is. Qazaqstan basshylyǵynyń ǵylymǵa, ótkendi zertteýge laıyqty kóńil bólip otyrǵany tánti etti. Bul adamzat qaýymynyń bolashaǵy bar ekenin kórsetedi», - dep oıyn jetkizdi Máskeý memlekettik ýnıversıtetiniń professory, tarıh ǵylymdarynyń doktory Egor Kıtov.
Máskeýde uıymdastyrylǵan mádenı oqıǵaǵa tek reseılikter ǵana qyzyǵýshylyq tanytyp qoıǵan joq.
Tarıh ǵylymdarynyń doktory, Germanııadaǵy Tıýbıngen ýnıversıtetiniń qurmetti professory, Brıtanııadaǵy Redıng ýnıversıtetiniń jetekshi ǵylymı qyzmetkeri Genrıh Harke qazaq ǵalymdary tapqan tarıhı jádigerlerdi kórip tańǵalǵanyn jasyrmady.
Onyń aıtýynsha, kórmedegi artefaktiler ǵylymdy damytýǵa, kóne zamannyń kóptegen qupııalaryn ashýǵa múmkindik bermek.
«Uly dala altyny» Qazaqstan azamattarynyń da qyzyǵýshylyqtaryn týǵyzdy.
«Búgingi kórme - men úshin, Máskeýde turatyn barlyq qazaqtar úshin aıtýly oqıǵa. Eki el arasyndaǵy qarym-qatynastardyń odan ary nyǵaıyp kele jatqany qýantady, Reseıde tursam da óz halqymnyń tarıhyn tanýǵa, ony orys dostaryma kórsetýge múmkindik alyp otyrmyn, - dedi Máskeý ulttar úıiniń mamany Gúlnar Ysqaqova.
Kórmeniń ashylýynda «Kerbez» folklorlyq ansambli men Ámire Qashaýbaev atyndaǵy Shyǵys Qazaqstan fılarmonııasy qazaqtyń klassıkalyq týyndylaryn usyndy.
Biregeı arheologııalyq jádigerlerdi reseılikter áli 17 kún tamashalaı alady.
Uıymdastyrýshylardyń aıtýynsha, kórme aldaǵy ýaqytta jalǵasýy da yqtımal.
Baqyt Sársembaeva
Máskeý qalasy.