Mánshúk Mámetovanyń eń alǵashqy eskertkishi qalaı ornatyldy
ORAL. KAZINFORM — Qazaqtyń qaharman qyzy Mánshúk Mámetovaǵa Keńes Odaǵynyń Batyry ataǵy berilgennen keıin Qazaqstanda onyń esimin máńgi este qaldyrý maqsatynda is-sharalar qolǵa alyndy. Osyǵan oraı Kazinform tilshisi batysqazaqstandyq ólketanýshy Aıbolat Qurymbaevpen áńgimelesken edi.
— Aıbolat Shamuratuly, elimizde qazaqtyń batyr qyzyna arnalǵan eskertkish birneshe qala men aýylda ornatyldy. Osylardyń alǵashqysy jóninde ne aıtar edińiz?
— Pýlemetshi Mánshúk Mámetovanyń 1943 jyly 15 qazanda Kalının (qazir Pskov) oblysy Nevel aýdany Novo-Zaıvane derevnıasynda erlikpen qaza tapqany belgili. 25 qazanda Mánshúktiń qarýlastary anasy Ámına Mámetovaǵa hat joldap, qyzynyń qaharmandyqpen mert bolǵany jóninde habarlap, onyń jaýyngerlik joly óshpes úlgi ekendigin atap ótken.
Qazaqstan Úkimetiniń usynysymen KSRO Joǵarǵy Keńesi Prezıdıýmynyń 1944 jylǵy 1 naýryzdaǵy Jarlyǵymen Mánshúk Mámetovaǵa Batyr ataǵy berildi. Sol jyly 3 maýsymda Mánshúktiń esimin máńgi este qaldyrý týraly Qazaqstan halyq komıssarlary keńesi men Kompartııasy ortalyq komıtetiniń qaýlysy shyqqan. Qaýlynyń birinshi bóliminde Batys Qazaqstan oblystyq atqarý komıteti men partııa komıtetine Mánshúktiń týǵan eli — sol kezdegi Orda (qazir Bókeı ordasy) aýdanynyń ortalyǵy Orda (Han ordasy) aýylynda eskertkish ornatý tapsyrylǵan.
— Basqa da is-sharalar qolǵa alynǵan ǵoı?
— Iá, qaýlyda sonymen qatar Almaty qalasynda Іle kóshesin Mánshúk Mámetova esimimen qaıta ataý, tarıhı mýzeıde materıaldar ornalastyrý jóninde aıtylǵan. Molotov atyndaǵy Qazaq memlekettik medıtsına ınstıtýtynda (qazir Sanjar Asfendııarov atyndaǵy Qazaq ulttyq medıtsına ýnıversıteti) Mánshúk Mámetovanyń qurmetine aıyna 500 som kóleminde derbes shákirtaqy taǵaıyndaý mindettelgen.
Jazýshylar jáne Kompozıtorlar odaǵyna batyr beınesin kórsetetin pesa, ánder jazý júktelgen. Arnaıy kitapsha men foto-otkrytka daıyndap shyǵarý, Almatyda jańadan uıymdastyrylatyn qyzdar pedagogıkalyq ýchılışesine Mánshúk Mámetovanyń esimin berý kerektigi atap kórsetilgen.
— Eskertkish ornatý úshin qarjy kerektigi belgili. Ol qaıdan alynǵan?
— Qaýlyny oryndaý maqsatynda Orda aýdanyndaǵy ujymsharlardan qarjy jınalǵan. Oblystyq memlekettik arhıvte saqtalǵan iste barlyǵy 49 ujymshardyń qansha qarjy qosýy kerektigi kórsetilgen. 1944 jyly 23 qazanda qarjy jınaý kezinde Labaı aýyldyq keńesi «Jańajol» ujymsharynyń tóraǵasy Mánshúktiń nemere aǵasy Qanat Mámetov bolǵan. Ókinishke qaraı, KSRO kórkemóner qory Qazaq respýblıkalyq bólimshesi Mánshúktiń eskertkishin tsementten quıý týraly tapsyrysty oryndamaǵan.
Muny jergilikti bılik oryndarynyń 1946 jyly 6 maýsymda Qazaq Mınıstrler keńesiniń tóraǵasy Nurtas Ońdasynov pen Qazaqstan Kompartııasy Ortalyq komıtetiniń birinshi hatshysy Jumabaı Shaıahmetovke jazǵan hatynan kórýge bolady. Sodan keıin oraldyq músinshi Hasan Shamsýtdınovke tapsyrys berilgen.
Arhıvte eskertkishtiń smetasy jóninde qujattar saqtalǵan. Onda 23 500 som qarjyǵa qosa qansha materıal qajet bolatyny jazylǵan.
— Sonymen batyr eskertkishi qashan boı kóterdi?
— Aktige sáıkes jergilikti organdar 1948 jyly 6 jeltoqsanda Hasan Shamsýtdınovtan temirbetonnan quıylǵan eskertkishti qabyldap alǵan. Tuǵyrymen qosqanda bıiktigi — 2,2 metr. Onda Mánshúktiń pýlemet lentasyn ustap turǵan sáti beınelengen. Bıyl sonda Qazaqstanda Mánshúk Mámetovaǵa alǵashqy eskertkishtiń ornatylǵanyna 77 jyl tolady.
Sodan keıin ótken ǵasyrdyń alpysynshy jyldarynyń aıaǵynda Bókeı ordasy aýdanynyń qazirgi ortalyǵy Saıqyn aýylyndaǵy Mánshúk Mámetova atyndaǵy mektep aýlasynda músin qoıyldy. Bul, meniń oıymsha, ekinshi eskertkish bolýy kerek. Bul derek áli de naqtylaı túsýdi qajet etedi.
2017 jyly Oralda qazaqtyń úsh batyr qyzy Mánshúk Mámetova, Álııa Moldaǵulova jáne Hıýaz Dospanovaǵa eskertkish ashylǵany málim. Soǵan baılanysty osyǵan deıin Oralda turǵan Mánshúk eskertkishi Saıqyn aýylyna kóshirildi.
Jalpy, Mánshúktiń eskertkish, músinderi Almaty, Qyzylorda, Astana qalalarynda, Jánibek aýdany ortalyǵy Jánibek aýylynda bar. Sondaı-aq onyń esimi Aqtóbe men Qyzylordadaǵy kolledjderge berilgen.
Qazaqstan boıynsha batyr atyndaǵy barlyǵy onnan astam bilim mekemesi bolsa, sony Oral qalasyndaǵy Mánshúk Mámetova atyndaǵy memorıaldyq mýzeıdiń meńgerýshisi, ólketanýshy Ahmedııar Batyrhanov ekeýmiz aralap shyqqymyz keledi. Óıtkeni Mánshúktiń óshpes erligin nasıhattaý — bizdiń paryzymyz.
Kitaptardy aıtpaǵanda, Mánshúk týraly 600-den astam maqala jazylǵan. 100-den astam maqala Ahmedııar Batyrhanov qurastyrǵan «Aınaldy máńgi jalynǵa» degen estelik jınaqqa engizildi.
Eske sala keteıik, budan buryn aqyn Abdolla Jumaǵalıev týraly tyń derekter jarııa etilgenin jazǵan edik.