Mańǵystaýda sırek kezdesetin janýarlardy kóbeıtý baǵdarlamasy júzege asyrylyp jatyr
Qabylan - álemdegi eń sırek kezdesetin úlken mysyq. Tabıǵatta olardyń tek 90-ǵa jýyǵy bar. HH ǵasyrdyń aıaǵynda bul jyrtqysh joıylý qaýpinde boldy. Ǵalymdardyń pikirinshe, tek 30-35 qabylan qaldy. Mańǵystaýdaǵy fototuzaqqa olar birneshe ret túsken.
Áp-sátte Qazaqstannyń faýnasynda buryn-sońdy kezdespegen jyrtqysh jaıly aqparat qoǵamnyń úlken qyzyǵýshylyǵyn týdyrdy. Ǵylymı derekterde Mańǵystaý óńirimen shekaralas Túrkimenstan aýmaǵynda 100-den astam azııalyq qabylan ómir súretindigi baıandalǵan.
«2018 jyldyń qyrkúıek aıynda Qazaqstanda alǵash ret Ústirt memlekettik tabıǵı qoryǵynyń qyzmetkerleri fototuzaqtyń kómegimen jas erkek azııalyq qabylannyń sýretimen bólisken bolatyn. Sol kezde bul naǵyz zoologııalyq jańalyq bolatyn. Aqparattyq naýqan júrgizý barysynda jáne balalar arasynda shyǵarmashylyq sýret baıqaýyn ótkizý kezinde qabylanǵa Taý Sheri degen esim berilgen. Osylaısha eki jylǵa jýyq Taý Sheri qoryq aýmaǵynda birneshe ret fototuzyqqa túsip qalyp júretin. Alaıda jaz mezgilinde kózden tasa bolyp múlde kórinbeı ketken edi, mamandar jabaıy janýarddyń qoryq aýmaǵynan shyǵyp ketýiniń sebebin óziniń ortasyn izdep ketken bolýy kerek dep boljam jasady», - delingen Mańǵystaý oblystyq tabıǵı resýrstar jáne tabıǵat paıdalanýdy rettek basqarmasynyń baspasóz qyzmetiniń málimetinde.
Qabylannyń Mańǵystaý jerinde mekendeýine baılanysty janýarlar álemin qorǵaýshy mamandar bıologııalyq negizdeme jasaqtap, atalmysh azııalyq qabylandy Qazaqstan Respýblıkasynyń Qyzyl kitabyna engizý boıynsha jumystandy, nátıjesinde osy másele negizge alynyp 2021 jyly Úkimet tarapynan tıisti sheshimi qabyldandy.
Sondaı-aq, Qazaqstanda qabylannyń popýlıatsııasyn saqtap qalý jónindegi arnaıy is-jospary jasaqtaldy. Birinshi basymdyqtardyń qatarynda qabylannyń jáne onyń negizgi qorektenetin obektilerine (taý qoılary – aqbókender men qaraquıryqtarǵa) monıtorıng júrgizý, janýarlardyń negizgi mekendeıtin oryndarynda erekshe qorǵalatyn tabıǵı aýmaqtar jelisin keńeıtý, yqtımal qaqtyǵystardyń aldyn-alý maqsatynda jergilikti turǵyndar arasynda túsindirý jumystaryn júrgizý, adamdar men qabylan arasyndaǵy bolýy múmkin qaqtyǵys jaǵdaılardy boldyrmaý, sondaı-aq brakonerlikpen kúres, sonyń ishinde úlken tuzaqtardy qoldanýǵa jol bermeý boldy.
«2021 jyly Mańǵystaý oblysynyń Beıneý aýdanynda jergilikti turǵyndar óli qabyldandy taýyp alǵandyǵy týraly aqparat tıisti tabıǵat qorǵaý mekemelerine habarlaǵan bolatyn. Ólgen janýardyń sýretterine jan-jaqty taldaý júrgizgen mamandar, ókinishke oraı, qoryq aýmaǵynan shyǵyp ketken Taý Sheri ekenin rastady. Sarapshylar janýardyń naqty neden ólgeni týraly negizgi sebebin taba almady, alaıda bul jaǵdaıda qabylan óleriniń aldynda brakonerler tarapynan jaralanǵan bolýy múmkin degen boljam aıtyldy» delingen Mańǵystaý oblystyq tabıǵı resýrstar jáne tabıǵat paıdalanýdy rettek basqarmasynyń baspasóz qyzmetiniń málimetinde.
Taý Sheriniń taǵdyryna alańdaǵan tabıǵat janashyrlarynyń kóńil kúıin túsirgen bul qaıǵyly oqıǵadan keıin, Qazaqstandaǵy qabylannyń mekendeý tarıhy osymen bitti nemese bul budan bylaı qaıtalanýy ekitalaı degen aqparat aıtyldy.
Alaıda, 2022 jyldyń aqpan aıynda Ústirt qoryǵynan janǵa jaǵymdy jańalyq keldi: erekshe qorǵalatyn tabıǵı aýmaqta qoıylǵan fototuzaqtyń birinde jańa qabylannyń arqasy men quıryq bóliginiń fragmenti obektıvke túsip qalǵan, bul beınekadrdi basqa janýarmen shatastyrý múmkin emes bolatyn.
Al 2022 jyldyń jazynda jáne 2023 jyldyń sáýirinde qabylannyń Mańǵystaý jerinde kezdeskeni týraly rastalǵan málimetpen «Qyzylsaı» óńirlik tabıǵı parkiniń qyzmetkerleri bólisti. Osylaısha qabylannyń Mańǵystaý oblysyna qaıta oralǵany belgili boldy. Bul sırek kezdesetin erekshe janýardyń júris turysyn tıimdi baqylaý jáne qorǵaý úshin ártúrli tabıǵat qorǵaý uıymdarynyń birigýi mańyzdy boldy.
2023 jyldyń mamyr aıynda Qazaqstanda iri mysyqtardy zertteý jáne qorǵaý boıynsha halyqaralyq transshekaralyq joba iske qosyldy. Jobanyń Qazaqstandaǵy negizgi oryndaýshysy «Bıoártúrlilikti zertteý jáne saqtaý ortalyǵy» qoǵamdyq qory. Jobany iske asyrý aıasynda qazirdiń ózinde jańadan birneshe fototuzaqtar satyp alyndy, olardan alynǵan málimettermen Ústirt qoryǵy, «Qyzylsaı» óńirlik tabıǵı parki, Kendirli-Qaıasan qoryq aımaǵy jáne aımaqtyq aýmaqtyq ınspektsııa qyzmetkerleri ózara aqparat almasyp otyrady.
Bul óz kezeginde qabylandy monıtorıng jasap otyrýǵa jáne mundaı sırek kezdesetin janýarlardy qorǵaý boıynsha joǵaryda atalǵan tabıǵat qorǵaý uıymdarynyń kúsh-jigerin biriktiredi.
Bıyldyń ózinde qabylandy saqtaý boıynsha basqa da birqatar mańyzdy is-sharalar kútip tur. Atap aıtqanda Qazaqstan, Ózbekstan jáne Túrkimenstan shekaralarynyń túıisken jerinde Ústirt qoryǵynyń jańa Ońtústik klasterin qurý boıynsha jumystar aıaqtalýda jáne janýarlardyń memlekettik shekara arqyly kedergisiz ótý múmkindigin qamtamasyz etý úshin Qazaqstannyń Shekara qyzmetimen naqty jumystar bastaldy.
Tabıǵat qorǵaý salasyndaǵy bilikti mamandar bul bastamalar kezdeısoqtyq emes, kerisinshe qabylannyń Mańǵystaýǵa qaıta oralýy búkil tabıǵatty saqtaý jolyndaǵy jańa múmkindikterge jol ashatynyna senimdi.
Sondaı-aq olar mańǵystaýlyqtar men oblys qonaqtaryn jolda kezdesken janýarlarǵa qamqorlyq jasap, qabylannyń jáne basqa da erekshe ári sırek kezdesetin janýarlar týraly málimetter bolsa mamandarǵa habarlaýlaryn suraıdy. Bal borsyǵy, qaraqal, gıena, qulan jáne t.b. janýarlarǵa qamqor bolýǵa shaqyryp otyr.
Baılanys nómirleri: Mańǵystaý oblysy boıynsha tabıǵı resýrstar jáne tabıǵat paıdalanýdy retteý basqarmasy (Baılanys nómiri + 7 708 362-90-14)
Ústirt qoryǵy:
ystyurt-oopt@mail.ru
+ 7 (705) 655-15-84, +7 (700) 296-13-84.
«Bıoártúrlilikti zertteý jáne saqtaý ortalyǵy» qoǵamdyq qory.
office@brcc.kz
+ 7 (701) 757-00-51
