Kadrlardy daıarlamaı kómirtegi beıtaraptyǵyna qol jetkize alamyz ba
ASTANA. KAZINFORM – Memleket basshysy Qasym-Jomart Toqaevtyń «Ádiletti Qazaqstan: zań men tártip, ekonomıkalyq ósim, qoǵamdyq optımızm» atty Qazaqstan halqyna Joldaýynda atap ótkendeı:- «Ekonomıkany bilikti mamandarmen qamtamasyz etý – asa ózekti mindet. Eń aldymen, sý, energetıka, qurylys jáne basqa da salalarda qatty baıqalyp otyrǵan kadr tapshylyǵyn joıý qajet». Ekonomıka men qoǵamda bolyp jatqan ózgeristerge qaramastan, «Bárin sheshetin kadrlar» degen uǵym áli de óziniń ózektiligin joǵaltqan joq.
Óz kezeginde, Halyqaralyq jasyl tehnologııalar jáne ınvestıtsııalyq jobalar ortalyǵy (HJTIJO), Qazaqstanda 2023 jyly Kómirtegi beıtaraptyǵyna qol jetkizý strategııasy qabyldanǵannan bastap, aldymyzǵa parnıktik shyǵaryndylar men qorshaǵan ortaǵa ekologııalyq júktemeni azaıtý jónindegi órshil maqsattarǵa qol jetkizý úshin ekonomıkanyń barlyq derlik salalaryn tereń transformatsııalaý mindeti qoıyldy. Osy maqsattardy oryndaý úshin ekonomıkany ekologııalandyrýǵa baǵyttalǵan tehnologııalyq, áleýmettik, ekonomıkalyq jáne basqa da sharalardy engizý qajet. Desek te, «Bul transformatsııany kim júzege asyrady?» degen mańyzdy suraq týyndaıdy. Tehnologııalyq ınnovatsııalardy engizýmen kim aınalysady?
Osy mańyzdy suraqtyń jaýaby – klımattyq jaǵynan beıtarap, jasyl, básekege qabiletti jáne ınklıýzıvti ekonomıkaǵa kóshýge qatysýǵa qabiletti kadrlarmen qamtamasyz etý deńgeıin baǵalaýdy talap etedi.
Ol úshin jańa mamandyqtar qurý, sondaı-aq ornyqty damý salasynda kadrlardy daıarlaýmen jáne qaıta mamandardyń biliktiligin arttyrýmen aınalysý qajet. Qazaqstan Respýblıkasynyń Ekologııa jáne tabıǵı resýrstar mınıstrligi Halyqaralyq jasyl tehnologııalar jáne ınvestıtsııalyq jobalar ortalyǵynyń (HJTIJO) aldyna dál osy mindetti júktedi. 2018 jyldan bastap qazirgi ýaqytqa deıin HJTIJO óndiristik ónerkásiptiń 2700 kásipornyn jańa Ekologııa kodeksine sáıkes daıarlaý jáne eń úzdik qoljetimdi tehnıkalar (EQT) qaǵıdattaryna kóshirý maqsatynda olarǵa taldaý júrgizý boıynsha aýqymdy jumys júrgizip jatyr.
Búgingi tańda «HJTIJO» KEAQ EQT bıýrosy BREF halyqaralyq standarty negizinde EQT tehnologııalarynyń aýqymdy tizimi usynylǵan salalyq anyqtamalyqtar – 16 normatıvtik qujat ázirledi. Bul qujattar kásiporyndarǵa tehnıkalyq, qarjylyq jáne basqa múmkindikterine, sondaı-aq jergilikti óndiristik talaptarǵa beıimdelý sharttaryna baılanysty eń qolaıly tehnologııalardy tańdaýǵa múmkindik beredi.
Eýropa elderinde bir salaǵa arnap osyndaı normatıvtik qujattardy bireýin ǵana ázirleýge 3 jyldan bastap 5 jylǵa deıin ýaqyt ketedi.
Bul jumys tehnologııalyq tsıkldiń barlyq kezeńderinde shyǵaryndylar men lastaýshy zattardyń kólemin anyqtaý úshin óndiristik protsesterge keńeıtilgen keshendi tehnologııalyq aýdıtti (KTA) júrgizýdi talap etedi. KTA nátıjeleri óndiristiń sarapshylarymen jáne tehnıkalyq mamandarymen birlesip jumysty jalǵastyrýdy talap etedi, bul salalyq anyqtamalyqtardy ázirleý úshin tehnıkalyq jumys toptaryn (TJT) qalyptastyrýdy, sodan keıin olardy jurtshylyqpen talqylaýdy bildiredi.
Óz kezeginde HJTIJO osynaý qıyn da úzdiksiz jumysty údemeli qarqynmen júrgizip otyr:
*eýropa elindegi sııaqty bir anyqtamalyq qujatty daıyndaýǵa 3-5 jyl emes HJTIJO bir jyldyń ishinde eki anyqtamalyq qujat, sodan keıin tórt anyqtamalyq ázirlendi, al qazirgi ýaqytta taǵy alty anyqtamalyq qujattar údemeli ýaqytpen ázirlenip jatyr. Óıtkeni Ekologııa kodeksine sáıkes TOP-50 kásiporyn EQT qaǵıdattaryna kóshýge mindetti.
Ekologııa jáne tabıǵı resýrstar mınıstrligi bizdiń kadrlarymyz Qazaqstannyń barlyq ónerkásip salalarynda EQT tehnologııalary men tómen kómirtekti saıasatty engizýge daıyn ba degen máseleni durys kóterip otyr. Júrgizilgen KTA málimetterine sáıkes, EQT qaǵıdattaryn engizý ártúrli salalarda aktıv bola alady: bul ǵylym men óndiristi jaqyndastyrady, ınvestıtsııalardy tartýdy kúsheıtedi, ESG faktorlarynyń birine aınalady, akademııalyq ortadaǵy oqytýdyń jańa úlgilerin aıqyndaıdy jáne t. b.
Mundaı keshendi máseleni sheshý HJTIJO-dan jańa formatsııadaǵy kadrlardy daıarlaýǵa qatysy bar barlyq steıkholderlermen jáne salalyq vedomstvolarmen kóptegen kelissózder, pikir suraýlar, saýalnamalar jáne suhbattar júrgizýdi talap etedi. Nátıjesinde iri energetıkalyq kásiporyndardyń basshylarymen 20-dan astam suhbat júrgizildi, 78-den astam ónerkásip uıymdarymen, 38 joǵary tehnıkalyq oqý oryndarymen suhbat júrgizildi.
Jasyl ekonomıka salasyndaǵy kadrlarmen qamtamasyz etý dárejesin taldaı otyryp, HJTIJO elimizde «jasyl jumys oryndary» degen bekitilgen anyqtama joq ekenine kóz jetkizdi, al Ulttyq statıstıka bıýrosynyń derekterimen naqty sıpattamasyn jasaý múmkin bolmaı otyr.
Kómirtegi beıtaraptyǵy mindetin iske asyrý maqsatynda kadrlarmen qamtamasyz etýdi taldaý boıynsha kameraldyq zertteýdi qorytyndylaı kele, tómendegdeı sharalardyń qajet ekeni anyqtaldy:
– Joǵary oqý oryndarynyń oqý jáne jumys josparlaryna EQT, klımattyń ózgerýi, ESG-transformatsııa, kómirtekti retteý, kómirtegi saıasaty jáne klımattyń ózgerý aspektilerin zertteýge baılanysty basqa da baǵyttar boıynsha pánderdi nemese elektıvti kýrstardy engizý.
– Tómen kómirtekti saıasatty engizetin óndiristik obektiler shoǵyrlanǵan barlyq óńirlik jáne salalyq deńgeılerde biliktilikti arttyrý ortalyqtaryn qurý.
– elimizde tómen kómirtekti ekonomıkaǵa kóshýge yqpal etetin sarapshylar qaýymdastyǵyn qalyptastyrý úshin klımattyq saıasatty zertteý boıynsha ǵylymı-zertteý jumystaryn júrgizý.
Bul mindetterdi sheshý úshin ártúrli sektorlardyń: saıasat, tehnologııalar, zańnama, qoǵamdyq pikir jáne basqa da sabaqtas baǵyttardyń ózara is-qımyly men úılestirýin qamtıtyn júıeli, keshendi, jan-jaqty is-qımyldar qajet. Bul tabıǵı resýrstar men qorshaǵan ortaǵa qysymdy arttyrmaı absolıýtti dekaplıng (decoupling) áserine qol jetkizýge múmkindik beredi, munyń ózi kómirtegi beıtaraptyǵyna qol jetkizýdiń tıimdi sharasy sanalady.
G.A. Medıeva, E.ǵ.d., QR UIA akademıgi, «Halyqaralyq jasyl tehnologııalar jáne ınvestıtsııalyq jobalar ortalyǵy» KEAQ ǴTD, ǴTK ofısiniń basshysy
