Maqsatymyz - urpaq boıynda tarıhı sana qalyptastyrý - H. Ábjanov (FOTO)
Oǵan tarıhshy ǵalymdar, fılosoftar, qýǵyndalǵan ult zııalylarynyń urpaqtary jáne basqa da múddeli tulǵalar qatysty. Olardyń ishinde «Ádilet» tarıhı-aǵartý qoǵamynyń múshesi, tarıh ǵylymdarynyń kandıdaty Qaıdar Aldajumanov, tarıh ǵylymdarynyń kandıdaty Beıbit Qoıshybaı, fılologııa ǵylymdarynyń doktory Ǵarıfolla Ánes boldy.
«Qazaq tarıhynyń basynan ótken asharshylyq pen saıası qýǵyn-súrgin - taǵylym alatyn qasiretter. Jalpy, qazaq jerinde qýǵyn-súrgin tek keńestik dáýirde ǵana bolǵan joq. 1916 jylǵy oqıǵalardy qýǵyn-súrgin emes dep kim aıtady!? Qazaqtyń sońǵy hany Kenesaryǵa qarsy jasalǵan qandy joryqtardy, zorlyq-zombylyqtardy qýǵyn-súrgin emes dep kim aıtady!? Iá, otar eldiń mańdaıyna jazylatyn bir qasiret - ol qýǵyn-súrginnen kózin asha almaıtyny. Sol úshin tarıh arqyly, shynaıy tarıhty bilý arqyly táýelsizdikti qurmetteıtin, baǵalaıtyn urpaq tárbıeleýimiz kerek. Óıtkeni, tarıhty bilmegendik - máńgúrttenýmen teń. Sondyqtan, bizdiń maqsatymyz - tarıhı aqıqatty aıtyp, urpaq boıynda tarıhı sana qalyptastyrý», - dedi jýrnalısterge bergen suhbatynda Sh. Ýálıhanov atyndaǵy Tarıh jáne etnologııa ınstıtýtynyń dırektory, QR UǴA korrespondent-múshesi, tarıh ǵylymdarynyń doktory Hangeldi Ábjanov.
Dóńgelek ústel barysynda baıandamalar jasalyp, talqylaýlar júrgizildi. Solardyń ishinde «Asharshylyq jáne saıası qýǵyn-súrgin qurbandary týraly jańa zertteý baǵyttary: otandyq tájirıbe, búgingi erekshelikteri men múmkindikteri», «Asharshylyq pen saıası qýǵyn-súrgin tarıhyn zertteý baǵytynyń halyqaralyq tájirıbeleri» jáne «Zertteýdiń teorııalyq- ádistemelik máseleleri» taqyrybyn aıtýǵa bolady. Sonymen qatar, májilis barysynda saıası qýǵyn-súrgin kórgen qaıratkerlerdiń urpaqtary óz estelikterimen bólisti.
Aıta ketelik, qazaq dalasyn sharpyǵan talaı náýbettiń ishinde 1921-1922 jáne 1931-1933 jyldardaǵy asharshylyqtyń ákelgen qasireti sheksiz ekeni daýsyz. Zertteýshiler keltirgen derekterge súıensek, bul náýbettiń demografııalyq, ekonomıkalyq zardaptarynan aıyǵýǵa qazaq halqyna shırek ǵasyrdan astam ýaqyt qajet bolǵan.
Sondaı-aq, qazaq halqynyń basynan ótken taǵy bir náýbet - ol, HH ǵasyrdyń 30-50-shy jyldary oryn alǵan saıası qýǵyn-súrgin.
Asharshylyq men saıası qýǵyn-súrgin - totalıtarlyq qylmystyń eń soraqy túrleri ekendigin dáıektegen, táýelsiz Qazaqstanda alǵashqy bolyp qabyldanǵan zańdardyń biri - 1993 jylǵy 14 sáýirdegi «Jappaı saıası qýǵyn-súrgin qurbandaryn aqtaý týraly» QR Zańy. 1997 jyly QR Prezıdentiniń Jarlyǵy shyǵyp, 31 mamyr - Saıası qýǵyn-súrgin qurbandaryn eske alý kúni bolyp jarııalandy. Saıası qýǵyn ótken ǵasyrdyń basyndaǵy qazan tóńkerisinen bastap, 1986 jyldyń jeltoqsan oqıǵasyna deıin jalǵasty.
Eń ókinishtisi, saıası júıe ulttyń ozyq oıly azamattarynyń ómirin jalmady. Alǵashqylardyń qatarynda alash alyptary A. Bókeıhanov, A. Baıtursynov, M. Dýlatov, O. Jandosov, S. Seıfýllın, І. Jansúgirov, B. Maılın, M. Tynyshbaev, M. Jumabaev. S. Asfendııarov atyldy.
