Makron Qazaqstanǵa ne úshin kele jatyr
1 qarasha kúni Memleket basshysy Qasym-Jomart Toqaevtyń shaqyrýymen Frantsııa prezıdenti Emmanıýel Makron resmı saparmen Qazaqstanǵa keledi. Sapar aıasynda eki el basshylary saýda-ekonomıkalyq, ınvestıtsııalyq jáne energetıkalyq yntymaqtastyqty nyǵaıtý, sondaı-aq halyqaralyq jáne óńirlik kún tártibindegi máselelerdi talqylaıdy dep josparlanǵan. Memleket basshylarynyń kezdesýinen keıingi qos eldiń qarym-qatynasy qaı baǵytta damýy múmkin, osy jáne ózge de ózekti máseleler týraly Kazinform sarapshysynyń materıalynan oqı alasyzdar.
Strategııalyq áriptestik
Frantsııa – Qazaqstannyń mańyzdy strategııalyq, saýda-ekonomıkalyq jáne saıası áriptesi. Frantsııanyń Ortalyq Azııamen saýdasynyń 90%-y Qazaqstanǵa tıesili.
Frantsııa – Batys Eýropada ornalasqan el. Jalpy aýdany 672 051 sharshy shaqyrym, halqy 68 mln adamnan asady. Bul el ekonomıka kólemi jóninen Eýropalyq odaqta ekinshi, álemde altynshy oryn alady. Jan basyna shaqqanda jalpy ishki ónimi - $ 43,6 myń, ósim qarqyny - 6,8%.
Qazaqstan men Frantsııa arasynda dıplomatııalyq qarym-qatynas 1992 jyly 25 qańtarda ornatyldy. Osy 31 jyl ishinde Frantsııanyń birinshi tulǵalary Qazaqstanǵa úsh márte keldi – 1993 jyly Fransýa Mıtteran, 2009 jyly Nıkolıa Sarkozı jáne 2014 jyly Fransýa Olland.
2022 jyldyń qarashasynda Qazaqstan Prezıdenti Qasym-Jomart Toqaev Emmanıýel Makronnyń shaqyrýymen Frantsııaǵa resmı saparmen bardy. Sapar aıasynda eki el basshylary saýda-ekonomıkalyq qatynastardy nyǵaıtý jóninde kelissózder júrgizip, Ortalyq Azııa óńiri men halyqaralyq kún tártibindegi ózekti máseleler jóninde pikir almasty. Sondaı-aq Qasym-Jomart Toqaev Frantsııanyń iskerlik ortasynyń ókilderimen birqatar kezdesý ótkizip, onda energetıka, kólik jáne basqa salalarǵa qatysty birlesken jobalardy júzege asyrý máselelerin talqylady.
Byltyrǵy saparynyń sońynda Memleket basshysy Frantsııa prezıdentin Qazaqstanǵa kelýge shaqyrǵan edi. Sonymen 2023 jylǵy 1 qarashada Emmanıýel Makron resmı saparmen Qazaqstanǵa keledi. Osy sapar aldynda Aqordanyń baspasóz qyzmeti «eki el basshylary saýda-ekonomıkalyq, ınvestıtsııalyq jáne energetıkalyq yntymaqtastyqty nyǵaıtý máseleleri jóninde kelissóz júrgizedi, sondaı-aq, halyqaralyq jáne óńirlik kún tártibindegi máselelerdi talqylaıdy» dep aqparat taratqan bolatyn.
Frantsııa Qazaqstannyń ınvestıtsııalyq áriptesteriniń TOP-5 qataryna kiredi
Qazaqstan men Frantsııa qos eldiń qarym-qatynasyn damytýǵa tyń serpin bergen eki kelisimge qol qoıdy – 1992 jyly 23 qyrkúıekte qol qoıylǵan Dostyq, ózara túsinistik jáne yntymaqtastyq týraly shart jáne 2008 jylǵy 11 maýsymda qol qoıylǵan Strategııalyq áriptestik týraly shart. Bul kelisimder óz jemisin berdi. Búginde Frantsııa Qazaqstannyń saýda jáne ınvestıtsııalyq áriptesteriniń úzdik bestigine kiredi.
2022 jyldyń qorytyndysy boıynsha elder arasyndaǵy taýar aınalymy $4 mlrd qurady. 2023 jyldyń alǵashqy 6 aıynda Qazaqstan jalpy somasy $1,4 mlrd bolatyn taýar eksporttady - 2,2 mln tonna (2022 jylmen salystyrǵanda +10%). Eksporttyń basym bóligi - $1,3 mlrd – shıki munaı men munaı ónimderi. Importqa keler bolsaq, osy kezeńde Qazaqstan $675,4 mln. somasyna 33,4 myń tonna taýar satyp alǵan.
2023 jylǵy 8 aıda eki eldiń taýar aınalymy $2,7 mlrd jetti.
oec.world málimeti boıynsha, elimizdiń barlyq eksportyndaǵy Frantsııanyń úlesi 3,5% ben 6% aralyǵynda.
Qazirgi ýaqytta Qazaqstanda frantsýz kapıtalynyń qatysýymen 170-ten astam kompanııa jumys isteıdi. Onyń ishinde Total, Orano, Airbus, Vicat, Air Liquide, Alstom, Saint-Gobain, Danone jáne basqa da iri korporatsııalar bar. Frantsııa eń iri TOP-5 ınvestor el qataryna kiredi, 2005 jyldan beri bizdiń ekonomıkamyzǵa $18,4 mlrd ınvestıtsııa salǵan (onyń ishinde $12 mlrd Total Energies kompanııasy quıǵan).
2022 jyldyń mamyrynda tehnıkalyq gaz óndirý salasynda álemdegi №1 jetekshi kompanııa Air Liquide Qazaqstan Prezıdenti janyndaǵy Sheteldik ınvestorlar keńesinde baqylaýshy mártebesin aldy. Qazir osy keńeske mashına jasaý salasyndaǵy taǵy bir frantsýz alpaýyt kompanııasy Alstom tobyn qosý máselesi qaralyp jatyr.
Frantsııa Qazaqstanda AES salýy múmkin
Munaı-gaz salasyndaǵy táýelsiz sarapshy Dinmuhammed Qudaıbergenovtiń pikirinshe, aldaǵy 7-10 jylda eki el arasyndaǵy saýda salasy asa ózgere qoımaıdy. Alaıda álemde kómirtegige táýeldilikti azaıtýǵa baǵyttalǵan halyqaralyq kún tártibin eskersek, birqatar ózgerister bolýy da yqtımal.
- Qazirgi energetıkalyq halyqaralyq kún tártibi saqtalatyn bolsa, Qazaqstannyń eksporty azaıatyny túsinikti. 2021 jyly jalpy syrtqy saýdanyń 40,2%-n kómirtegi shıkizaty quraǵan edi, - dedi Dinmuhammed Qudaıbergenov Kazinform sarapshysyna bergen suhbatynda.
Onyń aıtýynsha, eki el arasyndaǵy yqpaldastyqty keńeıtý áleýeti óte joǵary, ony birneshe baǵyt boıynsha qarastyrýǵa bolady, sonyń biri - ıadrolyq sala.
Frantsııa – ıadrolyq derjava. Qoldanystaǵy ıadrolyq reaktorlar sany boıynsha el álemde ekinshi orynda – barlyǵy 56 energobloktyń jalpy qýaty 61,4 GVt. Osynyń arqasynda Frantsııa atom elektr stansalary (AES) óndiretin elektr energııasynyń úlesi jóninde álemde jetekshi elge aınalyp otyr. Atom energetıkasy eldegi elektr energııasynyń 70,6 %-n shyǵarady.
Budan bólek, Frantsııa osy salada zertteýler júrgizedi, reaktorlar shyǵarý, otyn óndirý jáne kádege jaratý boıynsha tehnologııalary bar. Halyqaralyq eksperımentaldyq termoıadrolyq reaktor da osy elde salynyp jatqany buǵan dálel. Sondyqtan Qazaqstanda AES salý jónindegi áleýetti áriptesterdiń tiziminde Frantsııanyń bolýy kezdeısoq emes.
Frantsııa úshin de bul tıimdi, óıtkeni AES-ke otyn retinde qoldanylatyn tabıǵı ýran qory jóninen Qazaqstan álemde ekinshi oryn alady. Dúnıejúzilik ıadrolyq qaýymdastyq (WNA) málimeti boıynsha, 2021 jyly Qazaqstanda tabylǵan jáne óndirilgen ýran resýrstary 815 200 tonnany quraǵan, bul álemdegi barlyq ýran qorynyń 12%-y. Sondaı-aq 2009 jyly elimiz ýran óndirý boıynsha álemde birinshi orynǵa shyqty jáne búgingi tańda da jetekshi orynnan túspeı keledi. Álemdegi ýran óndirisiniń 40%-n Qazaqstan shyǵarady.
Dinmuhammed Qudaıbergenovtiń pikirinshe, Frantsııamen yntymaqtastyq perspektıvasy «jasyl» kún tártibine negizdelýi tıis. Óıtkeni 2025 jyldan bastap Eýropalyq odaq transshekaralyq kómirtegi salyǵyn engizedi.
- Qazaqstannyń metall eksportyn arttyrýǵa jaqsy múmkindigi bar. Biraq bul shıkizat taýary da 2025 jyldan bastap shekteý sharalaryna ushyraıdy, ıaǵnı oǵan EO jańa transshekaralyq kómirtegi salyǵyn salady. Demek Frantsııamen yntymaqtastyq perspektıvasynda qazaqstandyq eksporttaýshylar shıkizat taýarlarynyń qazirgi kólemin saqtap qalyp, ony arttyrýǵa múddeli bolsa, birinshi kezekte, «jasyl» ekonomıka men «jasyl» metallýrgııany engizýge, kúsheıtýge ekpin qoıý qajet, - deıdi sarapshy.
Sonymen qatar, sarapshynyń pikirinshe, eki el basshylarynyń kezdesýinen keıin tıtan eksporty artýy múmkin, ol metalǵa Frantsııanyń ushaq jasaý salasynda suranys joǵary. Qazaqstan iri tıtan jetkizýshi elderdiń biri sanalady. Mamannyń málimeti boıynsha, bul salada qarym-qatynas damıtyn bolsa, ol elimizdiń óńdeýshi ónerkásibine serpin beredi.
- Frantsııa Qazaqstannan shyqqan tıtandy tutynýshy TOP-5 el qataryna kiredi, 2021 jyly onyń úlesi 20 %-ǵa deıin jetti. Bul metaldy kúrdeli óńdeý ádisine kóshý osy salaǵa frantsýz ınvestıtsııasyn tartyp, otandyq óńdeýshi ónerkásipke sapaly serpin berýi múmkin, - degen boljam jasady Dinmuhammed Qudaıbergenov.
Budan bólek, sarapshynyń aıtýynsha, Qazaqstanda farmatsevtıkalyq ónim men elektr mashınalaryn jasaý salalarynda óndiris oryndaryn qurý úshin elimizdiń úkimeti men bıznesine qolaıly ınvestıtsııalyq ahýal qalyptastyrý qajet.
Aıta ketý kerek, 2021 jyly eki el arasynda Qazaqstan-Frantsııa saýda-ekonomıkalyq jáne ınvestıtsııalyq yntymaqtastyǵynyń 2030 jylǵa deıingi jol kartasyna qol qoıyldy. Bul Emmanıýel Makronnyń bastamasy edi. Al Prezıdent Qasym-Jomart Toqaevtyń byltyrǵy Frantsııaǵa sapary barysynda jalpy somasy $3 mlrd bolatyn 25 qujatqa qol qoıylǵan.
