Ǵashyqtar kúni: Qazaqstandyqtar neshe jasta otbasyn qurady
ASTANA. KAZINFORM — El arasynda 15 sáýir — «Qozy Kórpesh — Baıan sulý kúni» dep atalyp júrgenine biraz jyl boldy. Bul kún bastapqyda «Valentın kúnine» balama retinde usynylǵanymen, ýaqyt óte kele beıresmı mahabbat merekesine aınaldy. Osy oraıda, Qazaqstan ekonomıkalyq zertteýler ınstıtýtynyń jetekshi sarapshysy Shynar Tóleshova el azamattary neshe jasta otbasyn quratynyn zerttep kóripti.
Sarapshynyń aıtýynsha, neke-otbasy qatynastary — halyqtyń udaıy ósýiniń negizgi faktory sanalady. Al nekeniń az qıylýy, alǵashqy neke jasynyń ulǵaıýy, azamattyq nekeniń jáne erkin qarym-qatynastardyń keń taralýy Eýropa elderinde bala týý deńgeıin tómendetken.
− Qazaqstanda da nekege turý tendentsııalary ózgerip keledi. Alǵash ret neke qıǵandar azaıyp, ajyrasqandar arasyndaǵy qaıta nekege turǵandar úlesi artqan. Sońǵy bes jylda (2020–2024 jyldary) alǵash ret úılengen jigitter úlesi 83,5%-dan 78,1%-ǵa deıin, alǵash ret turmysqa shyqqan qalyńdyqtardyń úlesi 85%-dan 79,1%-ǵa deıin tómendegen. Al ajyrasqannan keıin qaıta úılengen er azamattar — 15,4%-dan 20,8%-ǵa, áıelder — 13,5%-dan 19,4%-ǵa deıin artqan, − deıdi zertteýshi.
Bul úrdis jasy ulǵaıǵan adamdar arasynda úılenýshiler sanynyń artýyna yqpal etýi múmkin. Jalpy el boıynsha anaǵurlym eresek jasta nekege turýshylar sany artqan. Sońǵy bes jylda 35–44 jas aralyǵynda nekege turǵan erler úlesi 10,9%-dan 14,7%-ǵa, 45–54 jas aralyǵyndaǵy erler — 3,6%-dan 5,4%-ǵa deıin ósti. Áıelder arasynda 35–44 jasta turmys qurǵandar — 8,5%-dan 12,3%-ǵa, 45–54 jasta shańyraq kótergender — 2,5%-dan 4,4%-ǵa deıin artqan.
Alǵash ret neke qıǵandardyń da ortasha jasy artyp keledi. 2020 jyly alǵash úılengen kúıeý jigitterdiń ortasha jasy 27,5 jas bolsa, 2024 jyly 27,9 jasqa deıin ósken, al qalyńdyqtardyń jasy 24,8 jastan 25,2 jasqa deıin ósti.
Qalalyq kúıeý jigitterdiń ortasha jasy 27,5-ten 28,1 jasqa deıin, aýyldyqtardyń jasy — 27,3-ten 27,5 jasqa deıin kóterilgen. Qalyńdyqtardyń ortasha jasy 24,8-den 25,2 jasqa deıin ósti, al qalalyq qalyńdyqtar — 25,2-den 25,7 jasqa deıin, aýyldyqtar — 24-ten 24,3 jasqa deıin keshirek turmys quratyn bolǵan.
Aımaqtarǵa bólip qarasaq, eń kesh otaý quratyndar — soltústik óńirlerdiń er azamattary, sondaı-aq megapolıster men Shyǵys Qazaqstan oblysynda turatyn qyzdar.
2024 jylǵy derek boıynsha alǵash ret nekege turǵan kúıeý jigitterdiń ortasha jasy Shyǵys Qazaqstan oblysynda — 29,5 jas, Soltústik Qazaqstan oblysynda — 29,1 jas, Qostanaı oblysynda — 28,9 jas. Qalyńdyqtar ishinde ortasha jas Shyǵys Qazaqstan oblysynda — 27, Almaty qalasynda — 26,5 jáne Astana qalasynda — 26,4 jas boldy.
Salystyrmaly túrde ońtústik jáne batys óńirlerde jastar alǵashqy nekesin erte qııady. Mańǵystaý, Atyraý jáne Túrkistan oblystarynyń er azamattary otbasyn orta eseppen 27 jasqa deıin qurýǵa tyrysady. Túrkistan oblysynyń áıelderi 23 jasqa deıin, al Jambyl, Mańǵystaý oblystary men Shymkent qalasynyń áıelderi 24 jasqa deıin turmys qurýdy jón kóredi.
− 2021 jylǵy halyq sanaǵynyń nátıjesi boıynsha, 4 067 682 er adam nekede ekenin kórsetken, olardyń 9,7%-ynyń (392 989 adam) nekesi zańdy tirkelmegen. 4 180 934 áıel nekesi baryn aıtqan, olardyń 11%-y (460 177 adam) nekeni resmı tirkemegen. Neke-otbasy qatynastardyń ózgerýi týý kórsetkishine tikeleı áser etedi. Sondyqtan halyqtyń nekege turý tártibin júıeli zertteý — eldegi týý deńgeıin boljaýdyń mańyzdy quramdas bóligi sanalady, − dedi Sh. Tóleshova.
Aıta keteıik, sońǵy 5 jylda elimizde ajyrasý sany 7,5 myńǵa tómendedi. Sońǵy 25 jylda Qazaqstanda eń kóp neke 2013 jyly qıylyp, sol ýaqytta 168 447 jup shańyraq kóterdi. Kórsetkishke pandemııa da áserin tıgizbeı qoımapty. Aıtalyq, 2020 jyly — 128 839, al 2021 jyly — 140 256 neke qıylǵan eken. Demek, kóptegen jup vırýs «synaǵynan» shyńdalyp shyǵyp, shańyraq kóterý sheshimin qabyldaǵan. Karantın adamdardy «biriktire» túskendigin ózge de statıstıkalyq derekterden baıqaýǵa bolady: 2021 jyly 2020 jylǵa qaraǵanda 40 myń bala kóp dúnıege keldi. Sońǵy 3 jyl qatarynan Astana Qazaqstan qalalary ishinde eń kóp neke qıylatyn shahar ataǵyn eshkimge bermeı kele jatyr.