Lańkestik qylmys boıynsha beriletin jaza kúsheıtiledi
Qandaı jaza belgilengenine qaramastan mundaı qylmys jasaǵandardyń múlki mindetti túrde tárkilenedi. Qazirgi kezde Májiliste talqylanyp jatqan «Qazaqstan Respýblıkasynyń keıbir zańnamalyq aktilerine terrorızmge jáne ekstremızmge qarsy is-qımyl máseleleri boıynsha ózgerister men tolyqtyrýlar engizý týraly» zań jobasyn jasaýshylar Qylmystyq kodekske joǵarydaǵydaı túzetýler engizýdi usynyp otyr.
Atap aıtqanda, zań jobasyn daıyndaýshylar lańkestik jáne ekstremıstik qylmystar úshin taǵaıyndalatyn jazany qataıtý maqsatynda Qylmystyq kodekske 16 túzetý engizdi. Eń bastysy terrorızm men ekstremıstik áreketterge barǵandardyń bas bostandyǵynan aıyrý merzimin (eki jylǵa deıin) uzartý, sonymen qosa mindetti túrde olardyń múlkin tárkileýdi usynyp otyr. Mysalǵa, Qylmystyq kodekstiń qazirgi qoldanystaǵy 170-inshi baby (Jaldanýshylyq) boıynsha, qylmysker múlkin tárkileýmen qatar olarǵa 5-ten 10 jylǵa deıin bas bostandyǵynan aıyrý jazasy taǵaıyndalady. Osyndaı qylmysty qaıtalap jasaǵan jaǵdaıda - 7-den 10 jylǵa deıingi ómirin qamaýda ótkizedi.
Al, jańa redaktsııada mynadaı túzetý engizilgen: alǵashqy kezde 7-den 12 jylǵa deıin bas bostandyǵynan aıyrý jáne múlkin mindetti túrde tárkileý jáne qaýipti qylmys qaıtalanǵan jaǵdaıda 12-den 17 jylǵa deıin túrmege jabý. Sondaı-aq, memlekettik tóńkeris jasaýǵa árekettengeni úshin (Qylmystyq kodekstiń 179-ynshy baby - bılikti kúshpen basyp alýdy jáne ustap turýdy nasıhattaý, ashyq úgitteý) burynǵy 10-15 jyldyń ornyna qylmyskerlerdi 12-den 17 jylǵa deıin bas bostandyǵynan aıyrý usynyldy. Qylmystyq kodekstiń 181-inshi jáne 182-inshi baptarynyń jańa redaktsııasynda qarýly búlik uıymdastyrǵany úshin, ekstremıstik top quryp, oǵan jetekshilik etkeni ne qyzmetine qatysqany úshin taǵaıyndalatyn jazanyń da merzimin 12-den 17 jylǵa deıin uzartý qarastyrylǵan.
Aıta ketelik, XXI ǵasyrda halyqaralyq terrorızm men ekstremızmniń beleń alýyna oraı kóptegen memleketter ulttyq zańnamasyn kúsheıtýge kiristi. Mysaly, 2016 jyldyń sáýir aıynda Reseı Federatsııasynyń Memlekettik Dýmasyna terrorızmge qarsy is-qımyldardy kúsheıtip, qoǵamdyq qaýipsizdikti qamtamasyz etý maqsatynda qosymsha is-sharalar belgileıtin eki zań jobasy engizildi. Ondaǵy túzetýler lańkestik qylmysqa qatysty zańnamany qataıtyp, qylmyskerlerdi ómir boıyna bas bostandyǵynan aıyrýǵa jáne Reseı azamattyǵynan shyǵarýdy kózdeıdi. Reseılik depýtattar lańkestik qylmysy úshin 14 jastan (adam óltirý jáne adam urlaý baptaryna uqsas) bastap qylmystyq jaýapqa tartýdy usynyp otyr.
Túzetýdiń avtorlary lańkestikti qarjylandyrǵany úshin beriletin jazany 10-nan 15 jylǵa deıin uzartýdy, adamdardy kepildikke alýǵa bolysqany jáne zańsyz áskerı qurylymdy qurýǵa jymysqylyqpen dem bergeni úshin 15-ten 20 jylǵa deıin bas bostandyǵynan aıyrý jazasyn (Reseı Federatsısynyń Qylmystyq kodeksiniń 206-ynshy jáne 208-inshi baptary) belgileýdi usyndy. Terrorızmge ashyq úgit júrgizgender 100 myń rýblden 500 myń rýblge deıin aıyppul tóleıdi. Alaıda, mundaı qylmystar BAQ nemese ǵalamtor arqyly jasalǵan jaǵdaıda qylmyskerler 5-ten 7 jylǵa deıin túrmege qamalady.
Sonymen qatar, Reseı Federatsııasynyń Qylmystyq kodeksin lańkestikke qatysty tómendegideı jańa qylmystyq quramdarmen tolyqtyrý usynylyp otyr: «terrorlyq sıpattaǵy qylmys týraly habarlamaý» (200 myńnan 500 myń rýblge deıin aıyppul tólenedi); «ekstremıstik qyzmetke kómektesý» (muny ekstremıstik qyzmetke beıimdeý, tartý de túsiný kerek - 500 myń rýbl aıyppul salýmen qosa 5-ten 8 jylǵa deıin bas bostandyǵynan aıyrylady); «halyqaralyq terrorızm áreketin jasaý» (RF-nyń QK-niń 361-inshi baby, bul jerde Reseı Federatsııasy azamattarynyń ómirine, densaýlyǵyna, bostandyǵyna jáne qol suǵylmaýshylyǵyna qaýip tóndiretindeı Reseıdiń aýmaǵynan tys jerlerde jarylys, órteý jáne t.b, is-qımyldar jasaý týraly sóz bolǵan) - mundaı qylmys jasaǵandar 15-ten 20 jylǵa deıin bas bostandyǵynan aırylady nemese ómir boıyna túrmege jabylady.
Terrorıstik qylmystarǵa qatysqany úshin azamattyqtan aıyrý tájirıbesi kóptegen elderde bar. Máselen, 2015 jyldyń qarashasynda Parıjde bolǵan teraktilerden keıin Frantsııanyń Ulttyq jınalysy 2016 jyldyń naýryzynda konstıtýtsııalyq reformalardyń jobasyn qarastyrý barysynda terrorlyq qyzmetke qatysy bar tulǵalardy azamattyqtan aıyrý máselesin talqylady.
Shveıtsarııanyń Ulttyq Keńesi Shveıtsarııada jáne odan tys jerlerde lańkestik qyzmetpen aınalysqan jáne urystarǵa qatysqan eki tólqujaty bar adamdardy azamattyqtan aıyrýdy jaqtady. 1992 jyly 2-inshi shildede qabyldanǵan «Ózbekstan Respýblıkasynyń azamattyǵy týraly» zańynyń 21-inshi baby boıynsha, sheteldiń múddesine qyzmet etip, qoǵam men memlekettiń múddesine aıtarlyqtaı zalal keltirgen nemese eldegi beıbitshilik pen qaýipsizdikke qarsy qylmys (olardyń qataryna terrorızm de jatady) jasaǵan adamdar Ózbekstan azamattyǵynan aırylady.
Reseılik depýtattar «Azamattyq týraly» zańdy azamattyqtan aıyratyn bappen tolyqtyrǵysy keledi. Olar jalǵan qujattar usyný nemese málimetter berýmen qatar (bul fakti sotta anyqtalady) bir ǵana terrorlyq sıpattaǵy qylmysy úshin sottalǵan adamdy azamattyqtan aıyrý máselesin talqylaýda. Eger ol adam basqa eldiń azamattyǵyn almaǵan nemese ala almaıtyn jaǵdaıda mundaı bap qoldanylmaıdy. Nemis depýtattary lańkestikpen kúres týraly deklaratsııanyń jobasyna jasy 14-ke tolǵandardy qylmystyq jaýapkershilikke tartý múmkindigi týraly; terakti oryn alǵan kezde qarýly kúshterdiń el ishindegi operatsııalarǵa qatysýyna tyıym salý sııaqty usynystaryn engizdi.
