Qyzylordada kóne shahardan Han shatyryna uqsas ǵımarat orny tabyldy
Qazirgi tańda kóne shahardy «Arheolog» halyqaralyq ǵylymı-zertteý ortalyǵynyń mamandary zertteý ústinde. Tarıh derekterine súıensek, atalmysh shahar jaıynda 1242 jyly ıtalıan saıahatshysy Djovannı Plano jazyp qaldyrǵan eken. Ol óz jazbasynda eski qala jaıynda biraz derekterdi aıtyp ketken.
«Qyshqala degenimizben, qalanyń tarıhı aty umyt qalǵan. Bizdiń jobamyzben shahar HІІІ ǵasyrdyń orta tusynda ómir súrgen. Kóneniń kózindeı qasterli meken 50 gektardaı aýmaqty alyp jatyr. Qala úıleriniń jalpy bıiktigi 1-1,5 metrdi shamalaıdy. Olardyń kúıdirilgen qyshtan soǵylǵany kórinip tur. Alaıda ótken ǵasyrdyń 50-jyldarynda qyshtan jasalǵan ǵımarattardyń basym bóligi buzylyp ketken. Qala Uly Jibek jolynyń boıynda ornalasqan», - dedi ekspedıtsııa jetekshisi Madııar Eleýov.
M.Eleýovtiń aıtýynsha, bul qasterli meken iri saýda jáne qolóner ortalyǵy bolýy múmkin. Sebebi, atalmysh meken Jibek joly boıynda ornalasqandyqtan sondaı deńgeıge kóterilgen deýge negiz bar. Tabylǵan qysh ydystardyń synyqtary sondaı joramal jasaýǵa negizdeıdi. Osyndaı qaınaǵan tirshilik aýany H-HІ ǵasyrlarda bastalǵan. Ol HІІІ ǵasyrdaǵy Altyn Ordanyń saýda baılanystary órken jaıǵanǵa deıin dáýirlep turǵan.
Arheologtar kóne shahardyń ázirge tek eki qazbasyn ǵana arshyp úlgergen. Onyń biri - mavzoleı bolsa, ekinshisi - sharýashylyq turǵynjaıy bolýy múmkin. Eski kezeńniń shejiresinen habar beretin bul oryn orta ǵasyrdaǵy baı tarıhymyzdy taǵy bir márte dáleldeı túsedi. Shahardyń búkil aýmaǵyn alyp jatqan kóptegen tóbeshikter men oıpańdar - burynǵy qurylystyń izi. Arheologtardyń aıtýynsha, qalanyń izin tabýǵa tsıfrlyq úsh ólshemdi topografııalyq bólshektik túsirý men bıikten túsirilgen sýretter múmkindik bergen.
«Bizdiń boljaýymyzsha, qala mádenıeti qalyptasqan. Sáýleti jaǵynan da erekshelenip tur. Uly Jibek joly boıynda oryn tepken qalalardyń ortalyǵy bolǵan degen negiz bar. Biz qalashyqtyń shetinde ornalasqan keseneniń ornyn arshyp aldyq. Qasbeti qıma órnekpen árlengen eken. Onyń bıiktigi 3 metrge jýyqtaıdy. Onyń mújilýine tabıǵı jaǵdaılar da áser etýi ábden múmkin. Atap aıtqanda, jeldiń, daýyldyń, jańbyrdyń áseri tııýi ǵajap emes. Osyndaı jaǵdaılardyń áserinen batysqa qaraı qulaǵany ańǵarylady. Qysh materıaldardyń negizinde jasalǵan zertteý qala tirshiliginiń hronologııalyq sheńberin HІІІ-HV ǵasyrlarǵa jatqyzýǵa múmkindik beredi», - dedi zertteýshi Dókeı Taleev.
Jalpy alǵanda, iri saýda ortalyǵy bolǵannan keıin munda túrli mádenıet, san alýan óner túrleri toǵysqany ańǵarylady. Osynda zergerlik sheberhana bolǵany da kórinip tur. Oǵan qatysty naqty arheologııalyq aıǵaqtar kezdesedi.
Kóne shahar Syrdarııa aýdanyna qarasty Qoǵalykól aýylynan shyǵysqa qaraı 2 shaqyrym jerde ornalasqan. Munda arhelogııalyq jumystardyń bastalǵanyna bir aıǵa jýyqtady. Alǵashqy zertteý 1899 jyly V.Kallaýrdyń bastamasymen iske asqan.