Qyshyma aýrýy ásirese 14 jasqa deıingi balalar arasynda kóp kezdesedi – qyzylordalyq dáriger
Osy jóninde QazAqparat tilshisi Qyzylorda oblysy sanıtarlyq-epıdemıologııalyq baqylaý departamenti basshysynyń orynbasary Álııa Ábdiqaıymovany áńgimege tartqan edi.
- Qyshyma qandaı, aýrý jáne ol qalaı juǵady, saqtaný joldary qandaı ?
- Aıta ketsek, ol juqpaly teri aýrýyna jatady. Onyń qozdyrǵyshy - qyshyma kenesi. Ol adamnyń terisine enip, sol jerge jumyrtqalaı alatyn mıkroskopııalyq parazıt. Odan eresek keneler 10 kúnnen keıin paıda bolady. Qyshyma kenesiniń dernásilderi joǵary temperatýraǵa óte sezimtal. Qaınatqan jáne ystyq útikpen útiktegen kezde birden óledi. Infektsııa naýqas adammen tyǵyz qarym-qatynasta bolǵan kezde juǵady. Sondaı-aq, tósek-oryn, kıim, jeke gıgıena quraldary (oramaldar, jýǵyshtar) arqyly juqtyrylady.
Infektsııany juqtyrý sebebi - kıim men jeke gıgıena quraldaryn ortaq paıdalaný. Medıtsınalyq kómekke kesh júginýge baılanysty ınfektsııa otbasynda odan ári taralady. Teri bórtpeleriniń paıda bolýy kóbinese allergııalyq reaktsııa retinde baǵalanady.
- Aýrýǵa tán belgilerge toqtala ketseńiz...
- Máselen, qoldyń saýsaq aralyq qatparlarynda, keýde jáne ish terisinde, aıaqtarda qyshý men bórtpelerdiń paıda bolýy onyń basty belgisi retinde sanalady. Qyshymanyń aıryqsha ereksheligi - túnde adam denesinde qyshynýdyń kúsheıýi.
Qyshymany juqtyrýdyń aldyn alý úshin mynadaı qarapaıym jalpy gıgıenalyq qaǵıdalardy oryndaý qajet. Aptasyna keminde bir-eki ret jýynyp, tek jeke gıgıena quraldaryn paıdalaný jáne basqa adamdarmen jeke paıdalanatyn zattardy aıyrbastamaý qajet. Sondaı-aq, kósheden úıge oralǵan soń mindetti túrde qoldy sabyndap jýý, jańa kıim, tósek-oryn jáne ish kıim satyp alǵannan keıin olardy mindetti túrde jýyp, ystyq útikpen útiktegen jón. Oramal, tósek-oryn jáne ish kıimdi jıi ystyq sýmen jýý, mindetti túrde útiktep, úı janýarlarymen baılanysta bolǵannan keıin qoldy sabynmen muqııat jýýdy umytpaǵan abzal. Oǵan qosa qańǵybas janýarlardan saqtaný qajet. Atap aıtqanda, mysyqtar men ıtterdi satyp alǵanda, janýarda aýrýdyń bolmaýy jáne sańyraýqulaq aýrýlaryna qarsy vaktsınalaý úshin veterınarmen keńesý qajet. Shashtarazdarǵa, sport zaldaryna barǵannan keıin mindetti túrde dýsh qabyldaý nemese monshaǵa barýdy umytpaǵan jón. Eger sizde qyshyma belgileri nemese teri bórtpesi baıqalsa, dereý dermatovenerologqa habarlasyńyz. Bul - aýrýdy der kezinde dıagnostıkalaýdyń jáne tıimdi emdeýdiń kepili.
- Aýrýdyń paıda bolý sebepteri qandaı ?
- Qyshyma negizinen kishkentaı balalarda, ásirese, olardyń belgili bir tamaqqa ádettegiden tys sezimtaldyǵynan bolady. Sondaı-aq, durys tamaqtanbaýdan, jumyrtqa, et sorpasy, qant, jemis-jıdek, ásirese, qulpynaı, apelsın sekildi keıbir taǵamdy mólsherden tys kóp jegennen, keıde sút sekildi taǵamdarǵa allergııadan bolýy múmkin. Qatty qasynǵannan bórtpelerdiń ishine irińdi ınfektsııa qozdyrǵyshy túsedi. Ol irińdi jara aýrýlaryna ulasyp ketýi múmkin.
Eresek adamdarda qyshyma asqazan-ishek joldary qyzmetiniń (ishek, baýyr), júıke jáne endokrındik júıelerdiń buzylýynan jáne sozylmaly ınfektsııa oshaqtaryna (tonzıllıt, gaımorıt, t.b.) baılanysty paıda bolady. Eresekterdegi bórtpe sıpaty da balalardaǵydaı, keıde ol ulǵaıyp qatty qyshıtyn, surǵylt tústi bórtpege aınalady.
- Aýrý juqtyrǵan naýqastar tamaqtanǵanda qandaı talaptarǵa nazar aýdarǵany jón ?
- Kúndelikti paıdalanatyn taǵam quramynda aşy tamaqtardy, jumyrtqa, apelsın, lımon, qalbyrlanǵan jáne tátti taǵamdardyń bolmaýy shart. Taza aýada kóp júrip, deneni taza ustaý kerek. Qyshynýdy báseńdetý úshin emen qabyǵy men ıtoshaǵan salǵan jyly vanna qabyldaǵan artyq emes.
- Bıyl Qyzylorda oblysynda atalǵan aýrý juqtyrý jaǵdaıy qalaı ?
- Alǵashqy toqsannyń qorytyndysy boıynsha óńirde qyshyma aýrýynyń epıdemıologııalyq ahýaly turaqsyz bolyp qalyptasty. Jyl basynan beri qyshymanyń 21 deregi tirkeldi. Ol ótken jyldyń dál osy merzimimen salystyrǵanda 3 esege artyq. Olardyń arasynda 14 jasqa deıingi balalar arasynda qyshymamen syrqattanýshylyq kórsetkishi joǵary, barlyq tirkelgen aýrýdyń 57%-y solardyń úlesine tıedi.
Eske salsaq, budan buryn Qyzylorda oblystyq sanıtarııalyq-epıdemıologııalyq baqylaý departamentiniń taǵam nysandaryn baqylaý men qadaǵalaý bóliminiń basshysy Merýert Bıtasova QazAqparat tilshisine taǵam daıyndaýda qatań talap saqtalýy tıis eskerilýi qajet saqtyq sharalary jóninde áńgimelep bergen edi.
«Ras, keıbir jaǵdaıda tamaqtan ýlaný adam densaýlyǵyna zaqym keltirýi ábden múmkin. Aıta ketsek, aýrý tasymaldaǵysh mıkroaǵzalar azyq-túlik arqyly tez taralady. Sondyqtan meıramhana, kafe, ashananyń kez kelgen qyzmetkeri kelýshilerge zııan tıgizbes úshin sanıtarııalyq-epıdemıologııalyq talaptardy tolyq oryndaýy tıis.
Taǵamnan ýlanýdyń toptyq jaǵdaıy negizinen tamaq daıyndaý tehnologııalyq protsesiniń buzylýynan týyndaıdy. Ol tamaq qaýipsizdigin qamtamasyz etý salasyndaǵy mindetti talaptardyń saqtalmaýy saldarynan bolady. Mundaı jaǵdaıdyń qaýpin boldyrmaý jáne qaýip dárejesin azaıtý úshin qarapaıym, tıimdi erejelerdi saqtaýdy usynamyz.
Atap aıtqanda, taǵam satyp alarda qaptamanyń tutastyǵyna, óndirý merzimine, jaramdylyq jáne saqtaý merzimine kóńil bólgen artyq emes. Ony qaptamada kórsetilgen óndirýshi usynǵan merzimge deıin saqtańyz. Sondaı-aq, taǵamdy tek jańa ónimderden daıyndaǵan durys. Al salatqa arnalǵan kókónisterdi keshkisin daıyndap, salqyndatyp, tońazytqyshta saqtańyz. Ony túrli jıyn nemese aýyzashar bastalýyna 2 saǵat qalǵanda týrap, usynar aldynda barynsha ósimdik maıymen aralastyrǵan jón bolady», - dedi ol.
