Qyrǵyz-tájik kıkiljińiniń sebebi tereńde jatyr - saıasattanýshy
Onyń aıtýynsha, eki eldiń arasynda oqtyn-oqtyn týyndaıtyn kıkiljińderdiń negizgi sebebi – Batken-Isfana tasjolynyń boıyndaǵy Tórt-Qasha deıtin shaǵyn ýchaskede Qyrǵyzstan men Tájikstan azamattarynyń aralas qonystanýy.
«Qaqtyǵys negizinen qarapaıym halyq arasynda týyndaıdy. Taýly ólke bolǵandyqtan, jer tar. Qyrǵyz Respýblıkasy men Tájikstan azamattarynyń úıleri shahmat taqtasyndaǵydaı aralas ornalasqan. Sodan bolsa kerek, janjal jıi shyǵady. Ol janjaldarǵa áskerıler aralasady. Mundaı kıkiljińder oqtyn-oqtyn tutanyp, qaıta basylyp turady. Tájikter jaǵy tý ilse, qyrǵyzdar óz taqtaıshalaryn belgi etip qaǵady, ıaǵnı quqyqtyq kelispeýshilik bar.
Negizi eki eldiń basshylyǵy da kıkiljińge múddeli emes. Kerisinshe, únemi barynsha jyldam basýǵa tyrysady. Oblystardyń gýbernatorlary da jaǵdaıdy jumsartýǵa barynsha kúsh salady. Biraq qaıta-qaıta jaǵdaı baqylaýdan shyǵyp kete beredi», - dedi saıasattanýshy.
Sarapshy bul kıkiljińniń ózegi keńes zamanynda jatqanyn aıtady. Taraptar túrli qujatty alǵa tartyp, daýryqqanymen, áli kúnge deıin ortaq sheshimge kele almaı júr. Keńes zamanynda shekaralyq jer sharýashylyq negizge qaraı bólingen. ıAǵnı kóshpeli ómirge jaqyn qyrǵyzdarǵa jaıylym alqaptary, otyryqshy ómirge jaqyn tájikterge baqsha men kókónis egýge qolaıly jerler berilgen.
«Shıelenisti jol máselesi odan ári ýshyqtyrady. Tájikter óz jaǵyn japsa, qyrǵyzdar da qozǵalysty shekteıdi. Bir-birine eregisse boldy, jol jabylady», - deıdi Bolat Áýelbaev.
Sondaı-aq, ol qazir qos tarap 2009 jylǵy kelisimshart boıynsha ortaq mámilege kele almaı otyrǵanyn aıtty. Ol kelisim boıynsha Qyrǵyz Respýblıkasy Tájikstannan jol jóndep, kópir salý úshin 49 jyl merzimmen ishkeri qaraı 275 metr jer jalǵa alǵan. Qyrǵyz eliniń Prezıdenti Sadyr Japarovtyń aıtýynsha, Tájikstan tarapy osy qujatty negizge alyp, shekaralyq ýchaskege talas týdyryp otyr. Alaıda Qyrǵyz Respýblıkasy tarapynan qol qoıǵan sol kezdegi Qaýipsizdik keńesiniń hatshysy Adahan Madýmarov ol kelisimniń shekarany aıqyndaıtyndaı zańdyq kúshi joq degendi aıtady.
«Taǵy bir problema sýǵa talastan týyndap otyr. Máseleni sheshý úshin shekara týraly kelisimshart bekitilip, eki taraptyń turǵyndary da óz elderine qaraı yǵysyp qonystandyrylýy kerek. Ortada ashyq «beıtarap» aýmaq bolýy shart. Memleket qonysyn aýystyrǵan óz azamattaryna shyǵyndy ótep berýi kerek. Al ázirge kıkiljińder prezıdentter, gýbernatorlar men shekarashylar deńgeıinde, avtomatty túrde sheshilip qana júr», - deıdi sarapshy.
Al túbegeıli tynyshtyq ornatý úshin eki jaqtan shekara máselesi boıynsha komıssııalar jumys isteýi kerek.
«Men munyń sońy keń aýqymdy qaqtyǵysqa aparady dep oılamaımyn. Óıtkeni Tájikstannyń Aýǵanstanmen arada problemasy bar. Dál qazir Dýshanbeni sol problema kóbirek alańdatady. Aýǵanstanda byltyr tamyzda bılik aýysqanyn bilesizder. Olar tájik rejımine qarsy. Qyrǵyz tarapyna da bul qaqtyǵys tıimsiz. Onyń ústine qazir pandemııadan keıingi kezeń. Bıýdjettiń tapshylyǵy bar degendeı. Armııaǵa aqsha shyǵyndaý tıimsiz. Osynyń bárin eskersek, kıkiljiń dıplomatııa jolymen sheshimin tabýy kerek. Geosaıası orta da oqıǵanyń solaı órbýine yqpal etedi. Onyń ishinde Qyrǵyz Respýblıkasy da, Tájikstan da múshesi bolyp esepteletin Ujymdyq qaýipsizdik týraly shart uıymynyń elderi de máseleni prezıdentter deńgeıinde, qaýipsizdik qyzmetiniń basshylary deńgeıinde dpılomatııalyq jolmen sheshýge kúsh salady», - dep túıindedi Bolat Áýelbaev.