«Qurǵaq zań» Qytaı ekonomıkasyna qalaı áser etýi múmkin
ASTANA. KAZINFORM – Sońǵy kúnderi Qytaıda «qurǵaq zań» termıniniń mereıi tasyp tur. Buqaralyq aqparat quraldary «ishimdikke qarsy eń qatal naýqan» bastalǵany týraly jarysa jazyp jatyr.
Trendke aınalǵan «qurǵaq zań» tirkesi 2025 jyly 18 mamyr kúni Qytaı Kommýnıstik partııasy Ortalyq komıteti (QKP OK) men Memlekettik keńes jarııalaǵan «Partııalyq-memlekettik organdarda únemshildikti jaqtaý jáne ysyrapshyldyqpen kúresý týraly erejeni» meńzeıdi.
Qujat birneshe memlekettik qyzmetker jumys kezinde alkogoldi ishimdik saldarynan kóz jumǵan atyshýly oqıǵadan keıin qabyldanǵan bolatyn. Erejede «eńbekqorlyq pen únemshildik tájirıbesin nyǵaıtý» talaptary aıqyndalyp, qyzmettik qabyldaýlar kezinde temeki men ishimdik qoldanýǵa qatań tyıym salynatyny atalyp ótken. Іzinshe eldiń ár óńirinde erejeni iske asyrýǵa baılanysty naqtylanǵan jáne áldeqaıda qatań qosymsha erejeler qoldanysqa engizile bastady.
DW jazýynsha, keı óńirler «úshten artyq memlekettik qyzmetkerdiń bas qosýyna, dastarqandas bolýyna» tyıym salǵan. Bul jeń ushynan jalǵasýǵa, jasyryn top quraýǵa jol bermeý úshin qabyldanǵan shara dep túsindirilgen.
Іshimdikke qarsy kezekti naýqandaǵy asyra silteýshilikter qytaılyq sarapshylar qaýymdastyǵynyń da nazaryn aýdaryp otyr. Olardyń pikirinshe, ishimdikke tyıym salý – memlekettik qarjyny orynsyz jumsaýdyń jolyn kesý, bılik pen baılyqtyń aýyz jalasýyna jol bermeý, áleýmettik-psıhologııalyq klımatty jaqsartýǵa baǵyttalǵan.
Alaıda, aıtylǵan sharany iske asyrý barysynda keı aımaqtar men memlekettik mekemeler tıisti talapty shekten tys qataıtyp, «qurǵaq zańnyń» máni men mańyzyn burmalap, keı jaǵdaıda azamattardyń jeke ómirine kıligýge, áleýmettik-ekonomıkalyq damýǵa shekteý qoıýǵa deıin jetip otyr. Mysaly, Sychýan provıntsııasynda memlekettik qyzmetkerlerden jumystan keıin birden úıine qaıtý talap etilgen. Al Anhoı óńirindegi memlekettik qyzmetshilerdiń biri kún saıyn jumys ústinde alkogolge qarsy testileýden ótýge mindettelgenin aıtyp shaǵymdanǵan. Gansýdegi kelesi bir memlekettik qyzmetshiniń aıtýynsha, memlekettik mekemelerdiń qyzmetkeri qatysýǵa bolmaıtyn 20 túrli basqosýdyń tizimin jattap alý mindettelgen. Ýhan qalasyndaǵy memlekettik kásiporynnyń biri qyzmetkerlerden tústikke áriptesterimen, basshylarymen birge barmaýdy talap etken. Sondyqtan bolar, qytaılyq tanymal Zhihu platformasynyń qoldanýshylary ishimdikke qarsy kezekti tyıymdy «shyn máninde, Qytaıdyń bıýrokratııalyq júıesinde óte jıi qoldanylatyn naýqanshyldyq tásildiń taǵy bir mysaly» dep baǵalap otyr.
«Qurǵaq zań» Qytaı jetekshisi Sı Tszınpın uzaq jyldar boıy qatań ustanyp kelgen jemqorlyqqa qarsy kúres pen partııa tártibine basa mán beretin dáıekti kózqaraspen sabaqtas. Degenmen, DW pikirinshe, jańa ereje buǵan deıingi baqylaý sharalarynyń jetkiliksiz bolǵanyn pash etti. Sıngapýr ulttyq ýnıversıtetiniń dotsenti Ý Mýlýan qytaılyq memlekettik qyzmetkerler arasynda ishimdikke baılanysty dastarqan mádenıetiniń shynymen óte kúrdeli másele ekenin aıta kelip: «Olar bul jaıtqa qarsy tıimdi tásildi áli tappaı otyr, sondyqtan kóbinese barlyǵyn bir shybyqpen aıdaýǵa beıim turady», - deıdi.
Chjensın zertteýler ortalyǵynyń dırektory, ekonomıst, Qytaı úkimetiniń strategııalyq keńesshisi Chen Gýnniń pikirinshe, eldiń ár aımaǵyndaǵy asyra silteýshilikter sybaılas jemqorlyqqa qarsy kúrestiń tııanaqty sharasy retinde qoldanysqa engizilgen «qurǵaq zańdy» bastapqy máninen aıyryp, ekonomıkanyń damýyna teris áser ete bastaǵan. Onyń aıtýynsha, atalǵan saıasatty tıimdi iske asyrý úshin túsindirý jáne baqylaý tetikterin kúsheıtý qajet. Іshimdikke qarsy tyıymnyń naqty ári maqsatty túrde qoldanylýyn qamtamasyz etip, artyq shekteýge jol bermegen jón. Ondaı bolmaǵanda, ekonomıkalyq damýǵa yńǵaıly orta ázirleý múmkin emes.
Qytaılyq BAQ keltirgen derekterge sensek, «qurǵaq zań» kúshine engennen keıin, baıtszıý (qytaılyq araq) óndirisindegi 7 jetekshi kompanııanyń aktsııalary 10%-ǵa deıin quldyraǵan. Eldiń mádenı dástúri boıynsha kóbinese dastarqan ústinde araqtyń býymen sheshiletin «iskerlik baılanystarǵa» qyzmet kórsetetin joǵary jáne orta sanattaǵy meıramhanalar naýqannyń dúmpýin sezine bastaǵan, provıntsııa ortalyqtarynyń birindegi memlekettik mekemelerge jaqyn ornalasqan restorandardyń 83%-dan astamynyń tabysy 60%-ǵa deıin azaıyp, aldy jabyla qalǵan.
Keı sarapshylar pandemııadan es jıyp úlgermegen qytaılyq ishimdik naryǵy 2012 jyldan keıingi daǵdarysty jaǵdaıdy qaıtalaýy múmkin dep dabyl qaǵyp otyr.
Tolyq emes derekterge súıensek, 2012 jylǵa deıin qyzmettik tutynýdyń baıtszıý naryǵyndaǵy úlesi 40%-ǵa deıin jetken, ásirese orta jáne joǵary sanattaǵy alkogoldi ishimdiktiń negizgi tutynýshylary ár deńgeıdegi sheneýnikter bolǵany da qupııa emes edi. Rastalmaǵan málimetter boıynsha, Qytaıdyń ulttyq brendi – Maotaı ónimderiniń tutyný qurylymynda memlekettik satyp alýdyń úlesi 60%-ǵa deıin jetken.
Onyń ishinde jergilikti bılik organdary qyzmettik qabyldaýǵa arnalǵan alkogoldi ishimdikter tizbesin bekitý arqyly jergilikti baıtszıý brendteriniń damýyna tikeleı qoldaý kórsetip kelgen edi. Biraq, 2012 jyly Bas hatshynyń bastamasymen jolǵa qoıylǵan ataqty «8 tarmaqty ereje» engizilgennen keıin naryq aýyr soqqy alyp, daǵdarysqa tap bolady. 2013 jylǵy qańtarda baıtszıý óndirisindegi kompanııalardyń aktsııalary kúrt quldyrap, salanyń naryqtyq quny keminde 28%-yn joǵaltady. Alkogoldi ishimdik salasy boıynsha bırjaǵa shyqqan 16 kompanııanyń 15-iniń aktsııasy 13%-dan 55%-ǵa deıin tómendeıdi. Qoǵamdyq tamaqtandyrý ındýstrııasynyń, ásirese joǵary sanattaǵy meıramhanalarynyń tabysy kúrt azaıyp, asa aýyr ótpeli kezeńge tap bolady, naryq qaıta qalyptasady.
Degenmen, qytaılyq sarapshylardyń deni bolashaqqa úmitti. Olardyń aıtýynsha, «qurǵaq zań» qysqa merzimdi perspektıvada ekonomıkanyń damýyna, ásirese araq-temeki naryǵy men as-sý ındýstrııasyna aıtarlyqtaı áser etýi múmkin, alaıda, uzaq merzimdi perspektıvada ishimdikke salynǵan tyıym salanyń joǵary sapaly damýyna septigin tıgizýge tıis. Óıtkeni, ótken on neshe jylda atalǵan salalardyń memlekettik satyp alýǵa, naqtyraq aıtqanda, qyzmettik tutynýǵa táýeldiligi aıtarlyqtaı tómendep, naryqtyq suranysqa baǵyttalǵan jańa júıege kóship úlgergen.
Mysaly, sala mamany Tszoý Venýdyń pikirinshe, qazirgi kúnde Qytaıdyń baıtszıý naryǵynda iskerlik jáne jeke tutynýdyń úlesi 90%-dan kem emes. Joǵary sapaly ishimdikterge suranysty negizinen joǵary tabysty tulǵalar qalyptastyryp otyr, saıasattaǵy ózgeris olardyń tutyný qabileti men daǵdysyna áser ete almaıdy. Sondyqtan, «qurǵaq zań» joǵary sanattaǵy ishimdiktiń satylymyna azyn-aýlaq áser etýi múmkin, biraq naryqtyń turaqty qurylymyn ózgerte almaıdy. Ortadan joǵary, orta jáne buqaralyq segmenttegi ishimdikterge suranys aldaǵy ýaqytta turaqty deńgeıde saqtalady.
Alaıda, oń meje ishimdikke qarsy naýqannyń durys baǵytpen júrgizilýi týraly optımıstik boljalǵa negizdelgenin umytpaǵan jón. Eger shynymyn asyra silteý bel alyp, «qurǵaq zań» azamattardyń jeke ómirine baqylaýdy kúsheıtýdiń quralyna aınalsa, ol qalyń jurtshylyqtyń naryqqa senimin álsiretip, tutynýdy shekteı túsýi múmkin, al bul jahandyq básekelestikte aýyr synǵa tap bolǵan Qytaı ekonomıkasy úshin jaǵymdy jańalyq bolmasy anyq.