Kýrer & tutynýshy: Jańa ereje kimniń quqyn qorǵaıdy?
Bıyl Qazaqstanda tamaq jetkizý qyzmetine qatysty talap kúsheıdi. Endi kýrerler arnaıy medıtsınalyq tekseristen ótip, anyqtama alýy shart. Saýda jáne ıntegratsııa mınıstrligi ereje qyzmet sapasyn jaqsartyp, qoǵamdaǵy densaýlyq saqtaý mádenıetin arttyrady dep sendirýde. Kazinform tilshisi ózgeris salaǵa qalaı áser etetinin saraptaǵan bolatyn.
Tekserissiz talap
Quqyqtyq qujatpen shegendelgen ulttyq standart kópten beri aıtylǵan-dy. Birneshe jyl boıy qoǵam talqysyna túsip, ótken jyly qarashada mınıstrlik tıisti buıryqty shyǵardy. Nátıjesinde, bıyl 1 qańtardan bastap kýrerlerde tekserýden ótkenin rastaıtyn jeke medıtsınalyq kitapsha bolýy kerek. Oǵan qosa kásibı gıgıenalyq daıyndyqtan ótýi, minez-qulyq erejesin basshylyqqa alýy mindetteledi.
Osy oraıda «kýrerlerge beriletin medıtsıanalyq kitapshada aıyryqsha talap bola ma, onyń úlgisi qalaı jasalmaq?» degen saýal týyndaıtyny túsinikti. Atalǵan suraqty Saýda jáne ıntegratsııa mınıstrligine joldaǵan bolatynbyz. Jaýap mátininen uqqanymyz, kýrerlerge beriletin medıtsınalyq kitapshanyń ózge anyqtamadan aıyrmashylyǵy bolmaıdy. Qarapaıym jumysqa turý nemese oqýǵa túsý kezinde alatyn medıtsınalyq tekserispen teńestirilgen.
«Tamaq ónerkásibi jáne azyq túlik saýda obektileriniń qyzmetkerleri, azyq-túlik taýarlaryn tasymaldaýmen aınalysatyn azamattar aldyn ala flıýorografııadan ótedi. Oǵan qosa gelmınt jumyrtqalary, dızenterııa, salmonellez, ish súzegi, A jáne V paratıfteri, patogendi stafılokokk qozdyrǵyshtary sekildi qaýipke qarsy tekseristen árbir 12 aı saıyn ótýi tıis», – dedi mınıstrlik ókilderi.
Rasynda, ózgeris tek merziminde. Mysaly, qoǵamdyq tamaqtaný obektisiniń qyzmetkerleri osy mándes baqylaýdan ótetinin bilemiz. Densaýlyq saqtaý mınıstrligi olarǵa flıýorografııadan ózgesin 6 aıda bir ótse, jetkilikti dep sanaıdy. Al normatıvtik-quqyqtyq aktilerde kýrerlerge arnaıy qoıylatyn talap joǵyn jetkizdi. Tipti kýrer qoǵamdyq tamaqtaný obektisiniń qyzmetkeri bolmasa, sanıtarııalyq talap mindettelmeıdi eken.
Sonda erejeni kim baqylamaq? Búginde jaýapkershilikti esh mınıstrlik moıynyna alyp otyrǵan joq. Saýda jáne ıntegratsııa mınıstrligi el aýmaǵyndaǵy kýrerlerdiń tehnıkalyq talapqa sáıkestigin tekserý úshin monıtorıng júrgizbeıtinin ashyp aıtty. Densaýlyq saqtaý mınıstrligi de qatysy joǵyn bildirgen. Eń qyzyǵy, standarttyń oryndalýy erikti túrde jasalady jáne kýrerler talapty oryndamasa, eshqandaı jaýapkershilik qarastyrylmaǵan.
«Tapsyrys emes, kýrer mańyzdy»
Mınıstrliktiń kýrerlerge salmaq salǵysy kelmeýiniń ózge syry bardaı. Sebebi saladaǵy jumys berýshiniń basym deni sheteldik kompanııalar. Este bolsa, osydan 5-6 jyl buryn el naryǵyna jetkizý qyzmetin usynatyn kompanııalar enteleı endi. Іshinde ıAndeks, Glovo, Wolt sekildi alyptar bar. Árbiri eńbek shartyn yńǵaıyna saı qalyptastyrǵan. Qazir beıresmı derek boıynsha 500 myńǵa jýyq qazaqstandyq kýrer bolyp jumys isteıdi. Bútin baǵytty qolynda ustap otyrǵan olardyń ıe bermeı otyrýyna da osy derek yqpal. Saýda jáne ıntegratsııa mınıstrliginiń ózi «ulttyq standartty saqtaý týraly naryqtaǵy sheteldik kompanııalarmen kelissóz júrgizildi me?» degen saýalǵa talqylaý sharasymen shektelgenin jasyrmady.
Alaıda kýrerler talapty oryndaýǵa qarsy emes. Astanalyq Asylhan Bitimbektiń pikirinshe, medıtsınalyq tekseristen ótý qıyn emes ári mundaı talap burynnan bar.
– Astana qalasyna qonys aýdarǵanyma eki jyldan asty. Osy aralyqta kýrer bolyp jumys istep kelemin. Jańa ózgeristi estidim, biraq muny burynnan bar talap sekildi qabyldadym. Óıtkeni «ıAndeks»-tiń kýrerlerge arnalǵan qosymshasynda medıtsınalyq kitapsha engizetin bólik bar. Degenmen áriptesterimniń arasynda medıtsınalyq anyqtamany engizgeni joq. Arnaıy termo-sómke bolsa jetkilikti, tamaq jetkizýge rusqat ashyq. Kompanııa tarapynan talap etilmese, kýrerler arnaıy tekseristen ótedi degenge senbeımin, – dedi ol.
Tájirıbeli kýrer retinde Asylhan talaptyń birshama shıkiligin atady. Aıtýynsha, dámhanalar men dúkender tamaq ónimin kýrerge tapsyrar aldynda muqııat qaptaıdy. Jetkizý qyzmetin júzege asyratyn adam tamaqqa qol tıgizbeıdi, barlyq protsess basqa tapsyrys sekildi júrgiziledi. Demek, tamaq ónimin jetkizetinderge bólek talap qoıýdyń qajeti shamaly. Eger másele qaýipsizdikte bolsa, onda barlyq kýrerge birdeı medıtsınalyq tekseris mindettelýi shart. Keıipker qandaı tapsyrysty jetkizgeni emes, kýrerdiń ózi mańyzdy degen oıda.
Jańa standartta minez-qulyq erejesi de aıtylǵan. Bul oraıda servıstik qyzmetinde kemshilik az sekildi. Asylhan Bitimbektiń sózinshe, kompanııalar tutynýshymen qarym-qatynas talap-erejeni muqııat úıretedi.
– Kompanııalar jumysqa qabyldar aldynda arnaıy etıkalyq erejeni úıretedi. Qaı sátte aıyppul salynýy múmkin, qaı áreketten saqtaný keregin ashyp aıtady. Mysaly, aýysymǵa kelmeı qalý, GPS júıesin óshirý, tapsyrystan bas tartý, jumys ýaqytynda ishimdik ishý, seriktes pen tutynýshyǵa dóreki sóıleý birneshe ret qaıtalansa, jumystan qýylý qaýpi bar. Sondyqtan kóp kýrer sypaıy ári janjaldan alys, – dedi ol.
Qazaqstanda kýrerler turaqty jumys istemeıdi. Kóbi qosymsha tabys retinde aınalysatyndyqtan, aptasyna birneshe saǵat qana mobıldi qosymshaǵa kiredi. Kýrer qataryna ený de, shyǵý da ońaı. Ashyq derekkózdegi málimet pen kýrerler sózine sensek, jeke kýálik, eseptesý shoty, júrgizýshi kýáligi men tehnıkalyq tólqujat jetkilikti. Kompanııalarǵa da qolaıly. Eńbek shartyn eki negizde – Azamttyq-quqyqtyq sıpattaǵy kelisimsharty (AQS) nemese jeke kásipkerlik (JK) baǵytynda ázirlep, jaýapkershilikten arylady.
Tutynýshy men jetkizýshi arasynda kelisimshart joq
«Ádilet» tutynýshylardyń quqyqtaryn qorǵaý» qoǵamdyq birlestiginiń basqarma tóraǵasynyń orynbasary Tursyn Bátkenqyzy memleket bekitken erejeni qoldaıdy. Oǵan qosa álde de talap baǵytyn keńeıtýdi usynýda. Onyń sózinshe, taǵam jetkizýshi men tutynýshy arasyndaǵy mindettemege kóńil bóletin kez keldi. Óıtkeni jetkizý qyzmetinde tapsyrys sapasy kimniń jaýapkershiliginde ekeni naqtylanbaǵan. Keshikken tapsyrys úshin kýrerdi aıyptaıtyn jaǵdaı tyıylmaı tur.
– Tutynýshy men kýrer arasynda kelisimshart joq. Taǵam sýyq nemese sapasyz jetse, kináli tek dámhana. Erejege sáıkes kýrer dámhana jetkizýshisine jatady. Dámhana bárin talapqa saı daıyndap, kýrer uzaq ýaqyt júrse nemese asty tógip alsa, tutynýshy aryzdy kýrerge jasaı almaıdy. Jaýapkershilik dámhanada. Muny eskerý kerek, – dedi sarapshy.
Keıingi jyldary kýrer sany artqany ras. Tabys ta molaıdy. Almaty men Astana qalalarynda keń taralǵan «ıAndeks Eda», «ıAndeks Go», «InDrive», qosymshasyn qoldanatyn kýrerlerdiń aılyq tabysy 400 myńǵa jetip jyǵylady eken. Sondyqtan erejeni qatańdatý salany jetildirý úshin qajet. Al onyń nátıjesine kúmán basym.