Qurban aıt - qutty mereke!
Endeshe, osynaý mańyzy zor mereke - Qurban aıtty durys atap ótýdiń jón-josyǵyna toqtalsaq. Jalpy ıslam dinindegi meıramdardyń barlyǵy musylman qaýymyn ǵana emes, sonymen birge adamzattyń dúıim jurtyn tatýlyq pen birlikke, syılastyq pen aýyzbirlikke, keshirimge shaqyratyny belgili. Olaı bolsa, Qurban aıt merekesi de adamdardyń biri-birine izgi nıetter tilep, bir-biriniń kóńil-kúıin kóterip, renjitip alǵan kezderi bolsa keshirim jasasatyn kún. Qasıetti Quran Kárim jáne Islam tarıhy boıynsha bul mereke men onyń shejiresi sonaý adamzattyń atasy Adam (ǵ.s.) ata jáne dástúrli dinderdiń túp atasy Ibrahım (ǵ.s.) men onyń uly Ismaıyl (ǵ.s.) paıǵambarlarmen tyǵyz baılanysty.
Joǵaryda aıtqanymyzdaı, arab tilinde «jaqyndaý», ıaǵnı jasaǵan saýap ister arqyly júrekti tazartyp, Allaǵa jaqyndaı túsý degen maǵynany bildirse, sharıǵattaǵy maǵynasy - «sharttarymen sanasa otyryp, qulshylyq nıetimen mal baýyzdaý» degenge saıady.
Budan bólek, hadısterde jyldyń eń qadirli kúni Qurban aıttyń alǵashqy kúni ekendigi aıtylǵan. Paıǵambarymyz (s.ǵ.s) bul jaıynda: «Adam balasy Qurban aıt kúni qan shyǵarýdan (qurbandyq shalý) basqa abzal amal arqyly Alla Taǵalaǵa jaqyn bolǵan emes. Qurbandyq retinde shalǵan maly qııamet kúni múıizderi, tuıaqtary jáne júnderimen keledi. Aǵyzylǵan qan jerge tambaı turyp Alla Taǵalanyń quzyrynda erekshe joǵary dárejege jetedi. Sondyqtan da shyn júrekten ári rızashylyqpen qurbandaryńdy shalyńdar», - degen eken.
Qurban aıt merekesin ıgi musylman Aıt namazymen qarsy alady. Bul úshin aıttyń alǵashqy kúni erte turyp, ǵusyl quıynǵannan (deneni tolyqtaı jýý) keıin, ádemi taza kıimderin kıip, ústine hosh ıis seýip, meshitke aıt namazyna barady. Al bul ýaqytta qajylyq óteýshiler Qaǵbaǵa júzin qaratyp duǵa oqıdy. Aıt namazy oqylǵannan keıin Alla razylyǵy úshin mal shalynyp, aq túıeniń qarny jarylady. Kórshi-qolań, týys-týǵandy qydyrystap, «Aıt qutty bolsyn!» aıtysady. Aıt kúnderi meılinshe kóterińki kóńil kúıde, keshirimdi bolýǵa tyrysý kerek. Renjisken kisiler qaıta tabysyp, aıt kúnderi tatýlasqan jón. Aýyryp jatqan kisilerdiń kóńilin surap, arnaıy bas suǵý, jetim-jesir, muń-muqtajdarǵa qol ushyn berip, olarǵa da aıttyń qýanyshyn sezdirý óte saýapty isterge jatady. Buǵan qosa, áke-sheshesine, otbasyndaǵy jandarǵa, kórshi-qolań, jora-joldastaryna múmkindiginshe kishigirim bolsa da sálem-saýqat, syı-sııapat jasap, aıt meıramyn erekshe ótkizýge de bolady. Osylaı, bútin musylman balasy adamdardy bir-birinen alystatpaı, qaıta jaqyndata túsýdi nasıhattaıtyn haq din - Islam dini men paıǵambarlardyń isin qaıta jańǵyrtady.
Qurbandyq qalaı shalynady?
Qurbandyq shalý - bul kúni sharıǵat boıynsha barsha musylmanǵa ortaq ǵıbadat. Qurbandyq dep Qurban aıt kúnderinde ǵıbadat nıetimen shalynatyn maldy aıtady. Sondyqtan bul qurbandyq shalý merekesi, ıaǵnı Qurban aıt dep atalady. Qurban aıt kúnderi (aıttyń úsh kúni) shalynatyn mal «udhııa» dep atalady. Qurbandyq shalýdyń mánisiniń keńdigin uǵyný úshin dinniń ne ekenin, qulshylyqtyń ne úshin jasalatynyn jaqsy bilgen jón. Qurbandyq shalý tek mal baýyzdaýmen ǵana shektelmeıdi. Onda adamnyń ishki nıeti, shyn peıili, dinge bekemdigi, taqýalyǵy, basqalarǵa janashyrlyǵy tarazyǵa túsedi. Sondaı-aq pendeniń pendeshiligi men márttigi, sarańdyǵy men jomarttyǵy da synalady.
Qurbandyq shalynatyn maldyń erekshelikteri: 1. Qurbandyqqa qoı, eshki, sıyr, túıe sekildi maldar (erkek-urǵashysy birdeı) jaramdy. Al úırek, qaz, taýyq, túıetaýyq, elik sekildi jáne taǵy basqa da ań-qustar qurbandyqqa jaramsyz. Bulardy qurbandyq retinde shalý mákrúh. Óıtkeni munda otqa tabynýshylardyń nyshany bar. 2. Qurbandyqqa jaraıtyn qoı men eshki eń kemi bir jasar bolýy qajet. Degenmen, alty aılyq qozy bir jasar qoı sekildi iri, qońdy bolsa ol qurbandyqqa jaramdy. Al eshki mindetti túrde bir jasqa, sıyr eki jasqa, túıe bes jasqa tolǵan bolýy qajet. 3. Qurbandyq maldyń deni saý, etti jáne dene músheleri túgel bolýy kerek.
Sonymen qatar onyń boıynda maldy qurbandyqqa jaramsyz etetin kemshilikter bolmaýy tıis. Atap aıtqanda, eki nemese bir kóziniń soqyr bolýy, baýyzdalatyn jerge ózdiginen júrip bara almaıtyndaı álsiz, kóterem bolýy, eki qulaǵynyń ne bir qulaǵynyń basym bóligi bolmaýy, tisteri túgeldeı nemese bir bóligi túsip qalǵan bolsa, qos múıizi nemese bir múıizi túbinen túsip qalǵan bolsa, sondaı-aq jelin ushynyń túsip qalýy, jetekke kónbeıtin, úıirge qosýǵa jaramaıtyndaı asaý nemese aýrý ekendigi anyq belgili bolsa.
Qoı nemese eshki sekildi usaq maldy tek bir adam ǵana, al túıe nemese sıyr sekildi iri-qara maldardy bir kisiden jeti adamǵa deıin birigip soıa alady. Jáne birikken kisilerdiń barlyǵynyń nıeti qurbandyq qulshylyǵyn óteý maqsatynda bolýy kerek. Eger de osy adamdardyń ishinen bireýi qurbandyqqa tek etin alý nıetimen qosylsa, barlyǵynyń da qurbandyǵy qabyl bolmaıdy. Sonymen qatar, qurbandyq maldy kez-kelgen adamnyń dúnıeden ozǵan týysynyń nemese qadir tutqan kisilerdiń, qurbandyq jasaýǵa jaǵdaıy joq adamdardyń saýabyna baǵyshtaý ruqsat etiledi.
Qurbandyq kimge ýájip?
Sharıǵat boıynsha nısap mólsherindegi, ıaǵnı 85 gramm altynǵa teń aqshasy bar, bas bostandyqtaǵy, aqyl-esi bútin, jolsaparda emes musylmanǵa qurban shalý ýájip etilgen. Al qurbandyq shalýǵa shamasy joq musylmandar, nıetteri arqyly saýapqa jete alady. Hadısterde «musylman balasynyń nıetiniń tazalyǵyna qaraı saýaby beriledi», «onyń izgi nıeti amalynan qaıyrly» dep aıtylǵan. ıAǵnı, qaı iste bolmasyn musylman balasyn nıetin taza ustaýǵa shaqyrady. Sol sebepti «Rabbym, múmkindik násip etkenińde men de qurbandyq shalar edim» - degen nıette bolsa, «meıirimdi Rabbymyz oǵan da qurbandyq shalǵan jannyń saýabyndaı saýap beredi» dep jazylǵan. Qurban shalýǵa jaǵdaıy joq kisilerge jasalǵan jáne bir jeńildik, ol - aıt kúni jýynyp-shaıynyp, tazalaný. Sebebi bul tazalyq olarǵa qurbandyq shalǵandaı saýap ákeledi.
Qurbandyq shalý ǵıbadaty Jaratýshy talap etken, belgilengen mezgilde jáne belgilengen oryndarda jasalýy shart. Al qurban shalýdyń ýaqyty qurban aıttyń birinshi kúni aıt namazynan keıin bastalyp, aıttyń úshinshi kúni aqshamǵa az ýaqyt qalǵanǵa deıin jalǵasady. Jaryqtandyrý júıesi nashar oryndarda túrli qatelikterge jol bermeý úshin túnde qurbandyq shalý mákrúh bolyp sanalady. Al jaryqtandyrý múmkindigi jetkilikti jerlerde túnde de qurbandyq shalyna beredi. Qurban aıtqa arnap satyp alynǵan mal aıt kúnderi baýyzdalmasa, maldyń ózin sadaqa retinde ataý qajet. Úzir sebepterge baılanysty Qurban aıt namazyna bara almaı qalǵan adam, namaz oqyp bolatyndaı ýaqyt ótkennen keıin qurban shala berýine bolady.
Qurbandyq shalýshy baı bolsyn, kedeı bolsyn óziniń qurbandyǵynyń etin jeýine bolady. Maldyń etin úsh bólikke bólip taratý mustahap (jaqsy amal) sanalady. Bir bóligi - týǵan-týystaryna jáne baı bolsa da kórshilerine taratylady. Ekinshi bóligi - kedeı jáne muqtaj adamdarǵa, úshinshi bóligi - óziniń otbasyna, bala-shaǵasyna tıesili. Halyq arasynda qan shyqsa boldy degen teris uǵym qalyptasqan. Sharıǵat boıynsha qurbandyqqa shalynǵan maldyń etin, terisin, sıraq-basy men sútin satý ne bolmasa olardy qurbandyq jasalǵan jerde laqtyryp ketý mákrúh sanalady. Barynsha ysyrap jasamaýǵa tyrysyp, qurbandyqtyń ishek-qarnyna deıin paıdaǵa jaratýǵa tyrysý kerek. Eń abzaly maldyń etinen bólek múshelerin satyp aqshasyn muqtaj jandarǵa berý.
Túıindeı aıtsaq, Qurban aıt - álemniń barsha musylmandarynyń shynaıy oı-nıetimen Jaratqanǵa alǵysyn bildirý arqyly, óz nıetteri men mindetteriniń oryndalýyn aıqyndaıdy. Endeshe, Qurban aıt qutty bolyp, qurbandyq qabyl bolsyn, aǵaıyn!
