Qurban aıt - qutty mereke
Bul kúni Mekkege barǵan táýapshylar Mına alqabynda qurbandyq shalý rásimi men qajylyqtyń basqa da talap-sharttaryn atqarsa, qajylyq jasaýǵa qaltasy kótermegen musylmandar meshitterde aıt namazyn oqyp, aıtýly merekeniń eń mańyzdy rásimi - qurbandyq shalady.
Qazaqstan Musylmandary dinı basqarmasy jáne Orta Azııa múftıler keńesiniń tóraǵasy, bas múftı, sheıh Ábsattar qajy Derbisáliniń aıtýynsha, halqymyz barlyq musylman qaýymy úshin eń qasıetti sanalatyn eki ulyq merekeni - Oraza aıt pen Qurban aıt meıramdaryn dinimizdiń ózge qundylyqtary turalap, kenjelegen keńes kezeńiniń ózinde aıryqsha qýanyshpen, erekshe iltıpatpen ótkizip keldi.
Degenmen, ulyq meıramdy resmı, memlekettik deńgeıde atap ótýge qazaq eli Táýelsizdikke qol jetkizgennen keıin ǵana múmkin boldy. El Prezıdenti Nursultan Nazarbaevtyń 2005 jylǵy jeltoqsannyń 30-ynda qol qoıǵan, «Eńbek týraly» zańǵa engizilgen ózgeristerge sáıkes, Qurban aıttyń birinshi kúni demalys bolyp tabylady. Bul úshin ıisi musylman barsha qazaqstandyq Allah Taǵalaǵa myń madaq etip, oǵan muryndyq bolǵan Elbasy N.Á.Nazarbaevqa bildirer alǵysy sheksiz.
«Endigi kezekte, - deıdi Á.Derbisáli, - Qazaqstannyń búkil qalalary, aýdandary, óńirleri men shaǵyn aýyl-aımaqtaryna deıin osy aıt merekesiniń erekshe kóńil kúıin qalyptastyryp, ulttyq, búkil halyqtyq deńgeıge kóterý qajet.
Jaǵdaıy jetkenderdiń bári qurban shalsa, onyń eti turmysy tómenderge taratylsa, halqymyz arasynda aýyzbirshilik pen syılastyq ta artqan ústine arta beredi. Aıt kelgende ár otbasynda qýanbanbaıtyn, shattanbaıtyn kisi qalmaýy lázim. Besiktegi baladan tórdegi eresekterge deıin barsha otandastarymyzdy aıt meıramyn jyl saıyn saǵyna kútetin deńgeıge jetkizýge tıispiz. Balalarǵa arnaıy oıynshyqtar men syılyqtar taratýdy uıymdastyrsaq, bul mereke olardyń da saǵyna kútetin meıramyna aınalary anyq. Jaqyn-jurattarymyzǵa da syı-sııapat, tartý-taralǵyny dál osy aıt kúnderinde kóbirek jasaýdy ádetimizge aınaldyrǵan durys. Sonda jerdegiler osyndaı ıláhı merekeni toılap, máz-máıram bolyp jatqanda, kóktegi perishteler de musylman jurtshylyǵynyń birlik-yntymaǵyna tilektes bolatyny sózsiz», - deıdi ol Qurban aıt merkesi qarsańynda qazaqstandyq musylmandarǵa joldaǵan quttyqtaýynda.
Al «Nur Astana» Ortalyq meshitiniń naıb ımamy Tólebı Ospannyń aıtýynsha, dinı merekelerdi laıyqty atap ótýde qoǵamnyń, sonyń ishinde jastardyń arasynda, osydan birer jyl burynǵy úderiske qaraǵanda - oń betburys bar. «Muny juma kúngi namazdardan-aq kórýge bolady. Ol kúnderi elordadaǵy Ortalyq meshit minájat etýshilerge lyq tolady. Onyń deni 20-35 jas aralyǵyndaǵy azamattar bolsa, tek 10 paıyzyn ǵana aqsaqaldarymyz qurap otyr», - deıdi naıb ımam.
Árıne, bul Qurban aıt merekesiniń qadir-qasıeti men oryndalatyn ǵıbadattardy halyqqa túsindirip, nasıhattaýdyń arqasy. «Nur Astana» meshiti merekeniń sharttary men talaptaryn kelýshilerge aýyzsha túsindirip qana qoımaı, Á.Derbisáliniń «Qurban aıt - qutty mereke!» atty kitapshasyn demeýshilerdiń qoldaýymen jyl saıyn mol danamen kóbeıtip, astanalyq musylmandarǵa tegin taratýdy dástúrge aınaldyrdy.
Degenmen, Máýlit, Qadir túni jáne ózge de dinı keshter búginniń ózinde ulttyq merekege aınalyp keledi. Keńes odaǵy kezinde Qazaqstanda bir de bir dinı oqý orny bolmaǵan bolsa, qazir «Nur-Múbárak» ýnıversıteti, ımamdardyń bilimin jetildiretin Islam ınstıtýty, sondaı-aq oblystarda 10 dinı medrese halyqqa qyzmet kórsetýde. 20 jyl buryn el boıynsha nebári 68 meshit qana bolsa, qazir olardyń sany 2 myń 500-den asyp jyǵylady. Táýelsizdikke deıin qajylyq paryzdaryn óteýge barǵandardyń sany saýsaqpen sanarlyq bolsa, búginde ár jyly 4 myńǵa jýyq qazaqstandyq Mekkege sapar shegýde.
Bıyl Qurban aıttyń namazy Astana qalasyndaǵy meshitterde tańerteńgi saǵat 09.00-de, Almaty qalasynda - 08.10-da, Almaty oblysynda - 08.10-da, Taldyqorǵan qalasynda - 08.30-da, Jambyl oblysynda - 08.30-da, Ońtústik Qazaqstan oblysynda - 08.30-da, Qyzylorda oblysynda - 09.00-de, Qaraǵandy oblysynda -09.00-de, Jezqazǵan qalasynda - 09.00-de, Kókshetaý qalasynda -09.00-de, Pavlodar oblysynda - 09.00-de, Petropavl oblysynda - 09.30-da, Qostanaı oblysynda - 09.30-da, Shyǵys Qazaqstan oblysynda - 08.30-da, Batys Qazaqstan, Mańǵystaý, Atyraý, Aqtóbe oblystarynda jergilikti ýaqytpen - 09.00-de oqylady.
Endi Qurban aıt merekesiniń mán-mańyzyna jáne ony durys atap ótýdiń jón-josyǵyna toqtalsaq. Jalpy ıslam dinindegi meıramdardyń barlyǵy musylman qaýymyn ǵana emes, sonymen birge adamzattyń dúıim jurtyn tatýlyq pen birlikke, syılastyq pen aýyzbirlikke, keshirimge shaqyratyny belgili. Olaı bolsa, Qurban aıt merekesi de adamdardyń biri-birine izgi nıetter tilep, bir-biriniń kóńil-kúıin kóterip, renjitip alǵan kezderi bolsa keshirim jasasatyn kún. Qasıetti Quran Kárim jáne Islam tarıhy boıynsha bul mereke men onyń shejiresi sonaý adamzattyń atasy Adam (ǵ.s.) ata jáne dástúrli dinderdiń túp atasy Ibrahım (ǵ.s.) men onyń uly Ismaıyl (ǵ.s.) paıǵambarlarmen tyǵyz baılanysty.
Qurban - arab tilinde «jaqyndaý», ıaǵnı jasaǵan saýap ister arqyly júrekti tazartyp, Allahqa jaqyndaı túsý degendi bildiredi. Al sharıǵattaǵy termındik maǵynasy - «sharttarymen sanasa otyryp, qulshylyq nıetimen mal baýyzdaý» degenge saıady. Hadısterde jyldyń eń qadirli kúni Qurban aıttyń alǵashqy kúni ekendigi aıtylǵan. Paıǵambarymyz bul jaıynda: «Adam balasy Qurban aıt kúni qan shyǵarýdan (qurbandyq shalý) basqa abzal amal arqyly Allah Taǵalaǵa jaqyn bolǵan emes. Qurbandyq retinde shalǵan maly qııamet kúni múıizderi, tuıaqtary jáne júnderimen keledi. Aǵyzylǵan qan jerge tambaı turyp Allah Taǵalanyń quzyrynda erekshe joǵary dárejege jetedi. Sondyqtan da shyn júrekten ári rızashylyqpen qurbandaryńdy shalyńdar», - dep qurbandyq shalýdyń qanshalyqty jaýapty ári saýapty is ekenin shegelep aıtqan.
Musylmandar Qurban aıt merekesin qalaı atap ótedi?
Meıramnyń alǵashqy kúni jaqsylap ǵusyl quıynǵannan (deneni tolyqtaı jýý) keıin, ádemi taza kıimderin kıip, ústine hosh ıis seýip, meshitke aıt namazyna barady. Qajylyq óteýshiler Qaǵbaǵa júzin qaratyp duǵa oqıdy. Baqılyq bolǵan jaqyn-juraǵattaryna arnap Quran baǵyshtaıdy. Qurbandyq etimen aýyz ashý úshin namazdyń aldynda eshteńe jemeý abzal. Aıt namazy oqylǵannan keıin Allah razylyǵy úshin mal shalynyp, aq túıeniń qarny jarylady. Kórshi-qolań, týys-týǵandy qydyrystap, «Aıt qutty bolsyn!» aıtysady. Aıt kúnderi meılinshe kóterińki kóńil kúıde, keshirimdi bolýǵa tyrysý kerek. Renjisken kisiler qaıta tabysyp, aıt kúnderi tatýlasqan jón. Aýyryp jatqan kisilerdiń kóńilin surap, arnaıy bas suǵý, jetim-jesir, muń-muqtajdarǵa qol ushyn berip, olarǵa da aıttyń qýanyshyn sezdirý óte saýapty isterge jatady. Buǵan qosa, áke-sheshesine, otbasyndaǵy jandarǵa, kórshi-qolań, jora-joldastaryna múmkindiginshe kishigirim bolsa da sálem-saýqat, syı-sııapat jasap, aıt meıramyn erekshe ótkizýge de bolady. Osylaı, bútin musylman balasy adamdardy bir-birinen alystatpaı, qaıta jaqyndata túsýdi nasıhattaıtyn haq din - Islam dini men paıǵambarlardyń isin qaıta jańǵyrtady.
Qurbandyq shalý. Bul kúni sharıǵat boıynsha barsha musylmanǵa ortaq ǵıbadat - qurbandyq shalynady. Qurbandyq dep Qurban aıt kúnderinde ǵıbadat nıetimen shalynatyn maldy aıtady. Sondyqtan bul qurbandyq shalý merekesi, ıaǵnı Qurban aıt dep atalady.
Qurban aıt kúnderi (alǵashqy úsh kúni) shalynatyn mal «udhııa» dep atalady. Qurbandyq shalýdyń mánisiniń keńdigin uǵyný úshin dinniń ne ekenin, qulshylyqtyń ne úshin jasalatynyn jaqsy bilgen jón. Qurbandyq shalý tek mal baýyzdaýmen ǵana shektelmeıdi. Onda adamnyń ishki nıeti, shyn peıili, dinge bekemdigi, taqýalyǵy, basqalarǵa janashyrlyǵy tarazyǵa túsedi. Sondaı-aq pendeniń pendeshiligi men márttigi, sarańdyǵy men jomarttyǵy da synalady.
Alaıda, kez-kelgen mal qurbandyqqa jaraı bermeıdi. Qurbandyq retinde shalynatyn maldyń erekshelikteri mynadaı bolý qajet: 1. Qurbandyqqa qoı, eshki, sıyr, túıe sekildi maldar (erkek-urǵashysy birdeı) jaramdy. Al úırek, qaz, taýyq, túıetaýyq, elik sekildi jáne taǵy basqa da ań-qustar qurbandyqqa jaramsyz. Bulardy qurbandyq retinde shalý haramǵa jaqyn mákrúh bolyp tabylady. Óıtkeni munda otqa tabynýshylardyń nyshany bar. 2. Qurbandyqqa jaraıtyn qoı men eshki eń kemi bir jasar bolýy qajet. Degenmen, alty aılyq qozy bir jasar qoı sekildi iri, qońdy bolsa ol qurbandyqqa jaramdy. Al eshki mindetti túrde bir jasqa, sıyr eki jasqa, túıe bes jasqa tolǵan bolýy qajet. 3. Qurbandyq maldyń deni saý, etti jáne dene músheleri túgel bolýy kerek. Sonymen qatar onyń boıynda maldy qurbandyqqa jaramsyz etetin kemshilikter bolmaýy tıis. Atap aıtqanda, eki nemese bir kóziniń soqyr bolýy, baýyzdalatyn jerge ózdiginen júrip bara almaıtyndaı álsiz, kóterem bolýy, eki qulaǵynyń ne bir qulaǵynyń basym bóligi bolmaýy, tisteri túgeldeı nemese bir bóligi túsip qalǵan bolsa, qos múıizi nemese bir múıizi túbinen túsip qalǵan bolsa, sondaı-aq jelin ushynyń túsip qalýy, jetekke kónbeıtin, úıirge qosýǵa jaramaıtyndaı asaý nemese aýrý ekendigi anyq belgili bolsa.
Qoı nemese eshki ispetti usaq maldy tek bir adam ǵana, al túıe nemese sıyr sekildi iri-qara maldardy bir kisiden jeti adamǵa deıin birigip soıa alady. Jáne birikken kisilerdiń barlyǵynyń nıeti qurbandyq qulshylyǵyn óteý maqsatynda bolýy kerek. Eger de osy adamdardyń ishinen bireýi qurbandyqqa tek etin alý nıetimen qosylsa, barlyǵynyń da qurbandyǵy qabyl bolmaıdy. Sonymen qatar, qurbandyq maldy kez-kelgen adamnyń dúnıeden ozǵan týysynyń nemese qadir tutqan kisilerdiń, qurbandyq jasaýǵa jaǵdaıy joq adamdardyń saýabyna baǵyshtaý ruqsat etiledi.
Sharıǵat boıynsha nısap mólsherindegi, ıaǵnı 85 gramm altynǵa teń aqshasy bar, bas bostandyqtaǵy, aqyl-esi bútin, jolsaparda emes musylmanǵa qurban shalý ýájip etilgen. Al qurbandyq shalýǵa shamasy joq musylmandar, nıetteri arqyly saýapqa jete alady. Hadısterde «musylman balasynyń nıetiniń tazalyǵyna qaraı saýaby beriledi», «onyń izgi nıeti amalynan qaıyrly» dep aıtylǵan. ıAǵnı, qaı iste bolmasyn musylman balasyn nıetin taza ustaýǵa shaqyrady. Sol sebepti «Rabbym, múmkindik násip etkenińde men de qurbandyq shalar edim» - degen nıette bolsa, «meıirimdi Rabbymyz oǵan da qurbandyq shalǵan jannyń saýabyndaı saýap beredi», dep jazylǵan. Qurban shalýǵa jaǵdaıy joq kisilerge jasalǵan jáne bir jeńildik, ol - aıt kúni jýynyp-shaıynyp, tazalaný. Sebebi bul tazalyq olarǵa qurbandyq shalǵandaı saýap ákeledi.
Qurbandyq shalý ǵıbadaty Allah Taǵala talap etken, belgilengen mezgilde jáne orynda jasalýy shart. Sondyqtan qurbannyń durys bolýy úshin dinı turǵydan onyń belgilengen ýaqytta baýyzdalǵany jón. Qurban shalýdyń ýaqyty qurban aıttyń birinshi kúni aıt namazynan keıin bastalyp, aıttyń úshinshi kúni aqshamǵa az ýaqyt qalǵanǵa deıin jalǵasady. Jaryqtandyrý júıesi nashar oryndarda túrli qatelikterge jol bermeý úshin túnde qurbandyq shalý mákrúh bolyp sanalady. Al jaryqtandyrý múmkindigi jetkilikti jerlerde túnde de qurbandyq shalyna beredi. Qurban aıtqa arnap satyp alynǵan mal aıt kúnderi baýyzdalmasa, maldyń ózin sadaqa retinde ataý qajet. Úzir sebepterge baılanysty Qurban aıt namazyna bara almaı qalǵan adam, namaz oqyp bolatyndaı ýaqyt ótkennen keıin qurban shala berýine bolady.
Qurbandyq shalýshy baı bolsyn, kedeı bolsyn óziniń qurbandyǵynyń etin jeýine bolady. Maldyń etin úsh bólikke bólip taratý mustahap (jaqsy amal) sanalady. Bir bóligi - týǵan-týystaryna jáne baı bolsa da kórshilerine taratylady. Ekinshi bóligi - kedeı jáne muqtaj adamdarǵa, úshinshi bóligi - óziniń otbasyna, bala-shaǵasyna tıesili. Halyq arasynda qan shyqsa boldy degen teris uǵym qalyptasqan. Sharıǵat boıynsha qurbandyqqa shalynǵan maldyń etin, terisin, sıraq-basy men sútin satý ne bolmasa olardy qurbandyq jasalǵan jerde laqtyryp ketý mákrúh sanalady. Barynsha ysyrap jasamaýǵa tyrysyp, qurbandyqtyń ishek-qarnyna deıin paıdaǵa jaratýǵa tyrysý kerek. Eń abzaly maldyń etinen bólek múshelerin satyp aqshasyn muqtaj jandarǵa berý.
Bul kúnderi halqynyń jetpis paıyzyn Islam dinin ustanýshylar quraıtyn Qazaqstan, yntymaq-birligimen, dostyǵymen álem jurtshylyǵynyń nazaryn ózine aýdartyp, ózge din, ózge ult ókilderine qurmetpen qaraıdy. Bıyl Qurban aıt merekesi el Táýelsizdiginiń 20 jyldyǵy qarsańynda atap ótiledi. Sondyqtan, tatýlyqty, adamdardyń birligi men baýyrlastyqty kúsheıtýge úndeıtin mundaı dinı merekeler ultaralyq jáne dinaralyq qarym-qatynastary jarasqan Qazaqstan halqynyń aýyzbirligin odan beter bekemdete túsetinine senimdimiz.
Aıt kúngi izgi nıetterińiz ben shalǵan qurbandyqtaryńyzdy Alla Taǵala qabyl etsin. Ulyq mereke múbarak bolyp, ár otbasyna baqyt, bereke qonsyn!
