Qupııa qaladan zamanaýı ǵylymı ortalyqqa deıin: Kýrchatov qalaı túrlendi
SEMEI. KAZINFORM — Qazaqstandaǵy atom óndirisiniń bolashaǵyn halyq aıqyndaıtyn AES qurylysy jónindegi referendým kúni sát sanap jaqyndap keledi. Sarapshylardyń paıymynsha, oń sheshim qabyldansa strategııalyq mańyzy bar nysan Kýrchatov qalasynda boı kóterýi múmkin. Kazinform tilshisi qalanyń qazirgi tynys-tirshiligimen tanysyp, atom elektr stantsııasy salynatyn bolsa ony qandaı ózgerister kútetinin saralap kórdi.
Kýrchatov Abaı oblysynda ornalasqan jáne KSRO ıadrolyq zertteýler tarıhymen tyǵyz baılanysty shahar. Qala 1947 jyly jabyq ǵylymı qalashyq retinde qurylyp, atom baǵdarlamasynyń negizin qalaýshy Igor Kýrchatov qurmetine atalǵan.
Qupııa eldi meken ıadrolyq synaq alańyna aınalyp, Semeı polıgonynyń quramyna kirdi. Bul aýdannyń Keńes Odaǵy úshin mańyzdy strategııalyq obektke aınalýyna áser etti.
KSRO qulaǵannan keıin Qazaqstan táýelsiz el bolyp, Semeı polıgonyn japty. Kýrchatov qalasy da óziniń qupııa qala mártebesin joǵalta bastady. Ótken shaǵyna qaramastan qala ózine jańa damý jolyn izdeı bastady.
Búginde Kýrchatov ıadrolyq energetıka jáne radıtsııalyq qaýipsizdik salasynda zertteýler júrgizetin mańyzdy ǵylymı ortalyq. Qalada atom energııasyn beıbit maqsatta qoldanatyn Qazaqstannyń Ulttyq ıadrolyq ortalyǵy oryn tepken.
Búgingi Kýrchatov
Qala áskerı ıadrolyq dáýirden atom energııasyn beıbit maqsatta qoldanýǵa deıingi kezeńniń kýágeri, nyshany ispettes. Kýrchatov qalasynyń ákimi Bolat Ábdiralıevtiń aıtýynsha, turǵyndar shahardyń atom elektr stantsııasynyń osynda salyný múmkindigine oń pikir bildirip jatyr. Qalanyń ıadrolyq áleýeti AES salýǵa qatysty talaptardyń barlyǵyna sáıkes keledi. Qurylys aýdannyń damýyna yqpal etip, talaı adamdy jumyspen qamtyp, ınvestıtsııa tartýy múmkin.
— Ertistiń sol jaǵalaýynda ornalasqan Kýrchatov qalasynyń damyǵan avtomobıl jáne temirjol ınfraqurylymy, joǵary ınvestıtsııalyq áleýeti jáne atom ónerkásibindegi álemge moıyndalǵan bilikti kadrlary bar. Atomshylar qalasy — Kýrchatovty AES salýǵa áleýeti jetetin aýmaq retinde qarastyrýǵa bolady, — dedi Bolat Ábdiralıev.
2005-2023 jyldar aralyǵynda qala turǵyndarynyń sany eki esege ósti — ýaqytsha kelýshiler men vahtalyq jumysshylardy qosqanda 12 000 adamǵa jetedi. Al árbir ekonomıkalyq belsendi tórtinshi turǵyn ıAdrolyq ortalyqta jumys isteıdi.
Jergilikti ónerkásip oryndarynda jaqyn mańdaǵy aýyldyq okrýgterdiń halqy da eńbek etedi. Jalpy alǵanda Kýrchatov qalasynyń áleýmettik-ekonomıkalyq damýy turaqty, jeke kórsetkishterde ósim baıqalady.
Qala boıynsha taý-ken óndirý jáne óńdeý salalarynda «Úlbi metallýrgııa zaýyty» AQ, «Azot» ÓK, «Merýsar ı K» JShS fılıaly jáne «KIP „Lých“ JShS zaýyttary men fabrıkalary bar.
Damyǵan avtomobıl jáne temirjol ınfraqurylymyna, erkin elektr qýatyna ıe Kýrchatov qalasy ınvestıtsııa tartýda áleýetti sanalady. Jaqynda «Altyn Group Qazaqstan» JShS mys-altyn rýdasyn óndirý boıynsha óńdeý zaýyty, «BETA IZOL» JShS munaıly sýasty jáne fotoelektrlik kabelder óndirisi, qum-qıyrshyq tas qospasyn óndiretin ken orny iske qosyldy. Kaltsılengen soda óndiretin zaýyt salyp, arnaıy koks shyǵaratyn keshen qurý josparlanyp otyr.
2024 jylǵy qańtar-tamyz aılarynda Kýrchatov qalalyq ákimshiliginiń ónerkásiptik óndiris kólemi 3,3 mlrd teńgeni qurady. Onyń ishinde 1,7 mlrd teńge taý-ken óndirý ónerkásibine jáne karerlerdi qazýǵa, 498 mln teńge — óńdeý ónerkásibine, 52 mln teńge — tamaq óndirýge, 671 mln teńge — jıhaz óndirýge, 700 mln teńge — elektr energııasyn óndirýge jáne bólýge tıesili.
Kýrchatov qalasynyń oblystaǵy negizgi kapıtalǵa ınvestıtsııa kólemi 1 mlrd teńgeni qurady. Onyń jartysy, shamamen 507 mln teńgesi — kásibı, ǵylymı jáne tehnıkalyq qyzmetke, taǵy 307 mln teńgesi — kólik pen qoımaǵa tıesili.
2024 jylǵy 31 naýryzdaǵy oblystyq mańyzy bar qala bıýdjetiniń atqarylýy týraly eseptiń derekteri boıynsha Kýrchatovtyń bir jyldyq kirisi 2,4 mlrd teńgeni quraıdy. Onyń ishinde salyq — 1,9 mlrd teńge.
Bul rette jalpy sıpattaǵy memlekettik qyzmetterge — 319 mln teńge, qorǵanysqa — 6,8 mln teńge, áleýmettik kómekpen qamtamasyz etýge — 213 mln teńge, turǵyn úı-kommýnaldyq sharýashylyq qyzmet kórsetýge jáne eldi mekenderdi abattandyrýǵa — 380 mln teńge jumsalady. Mádenıet, sport, týrızm jáne aqparattyq keńistikke — 269 mln teńge bólinedi.
Aıta ketý kerek, ıAdrolyq fızıka ınstıtýty 1957 jyly Almatyda qurylǵan. Bul atom energııasyn beıbit maqsatta paıdalaný salasyndaǵy Qazaqstandaǵy jalǵyz ǵylymı-zertteý uıymy, onda ǵylymı zertteýler men tájirıbelik-konstrýktorlyq jumystardyń tolyq tsıkli, atap aıtqanda irgeli, qoldanbaly zertteýler, tehnologııalar ázirleý jáne óndiris júrgiziledi.
Instıtýt mamandary jańa býyn ıadrolyq reaktorlary men termoıadrolyq reaktorlarǵa arnalǵan materıaldardy synaýmen aınalysady, medıtsınada, ónerkásipte jáne ǵylymı zertteýlerde ıadrolyq tehnologııalardy paıdalanady.
