Kúnniń tutylýy sııaqty tabıǵı qubylystar sheteldikter úshin erekshe qyzyqty
Osy aptanyń demalys kúnderinde Kremnıı jazyǵy ornalasqan Santa Klara qalasyna bir sharýalarmen baryp, dúısenbi kúni tań ata dosymmen birge San Frantsıskoǵa jolǵa shyqtyq. Kremnıı jazyǵynyń boıynda Apple men Google ornalasqan Santa Klara, Facebook-tyń turaqty jeri San Mateo, Adobe kompanııasynyń ofısi bar San Hoseden San Frantsıskoǵa Kaltreın (Caltrain) poıyzymen shamamen eki jarym saǵatta jetip alýǵa bolady.
Saǵat ondarda bastalatyn kúnniń tutylýyna degen qyzyǵýshylyǵym meni shekten tys kommýnıkatıvti etip, otyrǵan adamdarmen suhbattasýǵa talpyndyrdy. Alaıda, Kremnıı jazyǵy turǵyndarymen kez kelgen ýaqytta, ásirese Kaltreınde sóılese salý onsha ońaı emes. Óıtkeni, qulaqtaryna mýzyka tyńdaıtyn quraldardy taǵyp alyp, noýtbýktaryna úńile qarap jumys istegen adamdardy mazalaǵan yńǵaıyssyzdaý, árıne. Bul aımaqta jumys isteıtin aqyldy adamdardyń eń basty maqsaty - qaıda júrse de, ýaqyttaryn bos ótkizbeý. Men bolsam qalaǵa jetkenshe birneshe adammen suhbattasyp, ýaqyt tez óte shyqty. Áńgimemiz sol joǵaryda atap ótken kúnniń tutylýy jóninde órbidi. Jolaýshylardyń birazy jumystan qoly tımeı, kezdesýde bolyp, kóre almaıtyndaryn kúrsine aıtsa, shaǵyn startapta jumys isteıtin Reıchel esimdi qyz jumysqa jetýge asyǵyp otyrdy. Basshysy birneshe kún buryn arnaıy kózildirikterdi satyp alyp, qyzmetkerlerine taratyp beripti. Ondaı qamqorshyl basshylar munda kóp, óıtkeni áriptesterin oılap, olarǵa kómektesý mádenıettiliktiń belgisi.
Tynyq muhıttan kelgen tumanǵa, asyǵyp aǵyp jatqan bulttarǵa qaramastan ár jerde mashınalaryn toqtatyp, birden shyǵyp, uıaly telefondaryn kúnge qaratyp, sýretke túsirip jatqan adamdar jol boıynda kóp kezdesip jatty. Poıyzdyń ishinde, telefondaryn kúnnen almaı, túse salyp sýretke túsirip jatqan jolaýshylardyń bul qubylysqa qyzýǵyshylyǵyn túsinýge bolady. Meniń de oıym osy tarıhı sátti bir kórip qalý. San Frantsıskoǵa tezirek jetip, kúnniń tutylýyn baqylaýǵa bolatyn arnaıy kózildirikti satyp alýǵa dosym ekeýimiz asyǵyp, kele sala dúkenderdi aralap shyqtyq. Arnaıy kózildirik joqtyń qasy, átteń dep turǵan sátte denesiniń bári sýretke toly qarapaıym qyz óziniń kózildirigin berip, kún tutylý sátin biraz tamashalap aldym. Áser tamasha.
Kremnıı jazyǵynda ornalasqan NASA-nyń Eımıs zertteý ortalyǵynda (Ames Research Center) tańǵy saǵat segizde is-shara uıymdastyrylyp, spýtnıkterdegi kórinisterdi modıfıkatsııalanǵan teleskoptar arqyly kórýge jaǵdaı jasaldy. Bul is-shara Kremnıı jazyǵynda kópshilikti jınasa, Oklendtegi (San Frantsıskonyń janyndaǵy qalashyq) Chabot kosmos jáne ǵylym ortalyǵyna (Chabot Space and Science Centre) shamamen 1000 adamǵa jýyq qatysýshylar kelip, qyzyqtady. Keıbir kitaphanalar men mektepterde oqýshylarǵa aqparat berilip, arnaıy kózildirik taratylyp, qyzyqtaýǵa jaǵdaı uıymdastyrylǵan bolatyn.
San-Frantsıskonyń ataqty kópirleri men tóbeshikterinde biraz adamdar arnaıy jınalyp, eki saǵattaı kúndi tamashalasa, bireýler kósheler arasynda bara jatyp, baǵdarshamǵa kelgende toqtaı sala, kózildirikterin tez kıip, 20-30 sekýnd bolsa da kúndi baqylap, ári qaraı ketip jatty.
Qarapaıym halyqtyń bul qubylysqa qyzyǵýshyly nege joǵary deısiz ǵoı. Eń aldymen, amerıkannyń buqaralyq aqparat quraldary kez kelgen jańalyqty aldyn ala, shamadan tys talqylaıdy. Ony estip alǵan halyq qoǵamdyq, ǵylymı, saıası qubylystarǵa belsendi aralasyp jatady. Olardyń belsendi bolýy ábden túsinikti, óıtken balabaqsha, mektepterden bastap, joǵary oqý oryndarynda «seniń azamattyq ustanymyń el úshin mańyzdy, qoǵamǵa, saıasatqa aralas, daýysyń, qalaýyń óte kerek»,- dep, ár adamda eldiń taǵdyryn ózgerte alatyndaı senim qalyptastyrady. Oǵan qosa, bul damyǵan eldiń ǵylym salasynyń halyqpen qatynasy óte joǵary. Ǵylymdardyń tarıhy, jańa ashylymdar tek buqaralyq aqparat quraldary ǵana emes, mádenı tanymdyq salalar arqyly halyqqa jetkizilip otyrady. Kez kelgen aty bar kompanııanyń ózine tıisti mýzeıi, kelýshiler ortalyqtary bar. Bul árıne damyǵan eldiń nemese týrızmniń kórinisi ǵana emes, kapıtalısttik kózqarasyń kez kelgen saladan qarajat jasaýǵa qushtarlyǵy men beıimdiligi shyǵar.
Al úshinshiden, damyǵan eldiń adamdary kóp nársege nemquraıly qaramaıdy, qyzyǵýshylyq tanytatyn salalary tym kóp, mysaly, volonterlyq erikti kómektesý, aqysyz qyzmet etý, bos ýaqyttarynda turyp jatqan jerge, qoǵamǵa paıdaly bolý. Ol Djon Kenedıdiń «ár azamat elim maǵan ne berdi demeı, men elime ne berdim degen suraqqa jaýap izdeýi kerek»,- sózderiniń ıdeologııalyq jemisi bolar.
Ózimizdiń jerlesterden kún tutylýyn kóre aldyńdar ma dep shaǵyn saýalnama júrgizgenimde birazynyń qoly tımeı, qalǵany ınternettegi tikeleı efırden baqylaǵandarymen, al daladan kúndi qaraǵandary sýretterimen bólisti.
Aıtpaqshy, NASA kosmostan tikeleı efır qosyp, ony youtube, facebook, amazon sııaqty qoǵamdyq jeliler arqyly kórý múmkinshiligin uıymdastyryp qoıǵan eken. Ony ózim de bir tekserip aldym. Qazirgi ǵylym men tehnologııalardyń damyǵan zamanynda bir kezde qol jetpeıtin, kóre almaıtyn tabıǵı qubylystar biz úshin jetimdi ári jaqyn bolyp keledi. Bar talap - bizdiń qyzyǵýshylyǵymyz. Ómir men tabıǵattyń qubylystary men erekshe kúnderinen tys qalmaıyq. Jaqsylap qarasań, kez kelgen kún erekeshe sııaqty.
Elnýra Abakanova,
Halyqaralyq «Bolashaq» stıpendııasynyń ıegeri, San Frantsısko qalasy
