Qumar oıyn, bás tigý: Almatyda lýdomanııany qalaı emdeıdi
ALMATY. KAZINFORM – Lýdomanııa degen ne, onyń oıynqumarlyq, maskúnemdik pen nashaqorlyqtan aıyrmashylyǵy bar ma? Bul saýaldardy Kazinform agenttiginiń tilshisi Almaty qalalyq psıhıkalyq densaýlyq ortalyǵynyń dırektory Sapar Rahmensheevke qoıdy.
– Lýdomanııa degenimiz ne?
– Lýdomanııa nemese qumar oıyndarǵa táýeldilik – bul nashaqorlyqqa uqsas táýeldilik. Esirtkige táýeldi adamdardyń aǵzasynda baıqalatyn protsester lýdomannyń boıynda da júredi. Adamdar ýaqyt ótkizý úshin nemese zerigip ketkennen oınaı bastaıdy. Oıyn kezinde qumarlyq paıda bolady. Mysaly, ol myń teńge tigip, kenetten 10 myń teńge utyp alady. Ár joly ol táýekelge barady jáne joǵaltqanyn qaıtarý úshin bás tigedi. Osy sátte adam qalaı táýeldi bolyp qalǵanyn baıqamaı qalady.
Táýeldilik damyǵan kezde adam únemi oıynnyń kelesi sátin kútedi, óıtkeni onyń denesinde endorfın shyǵaryla bastaıdy, bul esirtkige uqsas eıforııa týdyrady. Al adam toqtaı almaıdy, ózin-ózi basqarýdy joǵaltady. Ol oıynnyń strategııalaryn oısha qurastyra bastaıdy, «tegin aqsha» alý úshin jańa qımyldar oılap tabady. Oıyndy ońaı paıda tabýdyń joly retinde qarastyrady.
– Adamdar nege qumar oıyndarǵa táýeldi bolady ?
– Ǵalymdar onyń basty sebebin aıta almaıdy. Qumar oıyndarǵa táýeldilik birneshe faktorlardyń jıyntyǵy. Mysaly, 100 adam oınaýǵa tyryssa, olardyń barlyǵy qumar oıynǵa táýeldi bola bermeýi múmkin. Bul jeńiske degen umtylyspen ǵana emes, psıhofızıologııalyq faktorlarmen de túsindiriledi. Bul tuqym qýalaýy múmkin. Biraq otbasynda oıynqumar adam bolmasa da, táýeldi bolatyn turǵyndardy kezdestirýge bolady. Aqshasy bar adamdarda da, aqshasy joq adamdarda da lýdoman bolýy múmkin. Oıynǵa táýeldilik barlyq jastaǵy jáne áleýmettik mártebedegi adamdarǵa áser etýi yqtımal.
– Almatyda qumar oıyndarǵa táýeldi qansha adam bar ?
– Almatyda nashaqorlyqtan zardap shegetin adamdarǵa arnalǵan konsýltatıvtik reestr bar, biraq oıynǵa táýeldilerdiń jeke tizilimi joq. Nashaqorlyqtan zardap shegetin adamdar, ásirese resmı tirkeýge kelgende, emdeýden bas tartady. Qazir keńes berý qyzmetinde oıynǵa táýeldi eki adam ǵana tirkelgen. Bul jumysqa ornalasý nemese lıtsenzııa alý kezindegi qıyndyqtar sııaqty qosymsha shekteýlerdi bildiretin dıspanserlik tirkeý emes. Konsýltatsııalyq tirkeý naýqastyń bolashaq ómirine áser etpeı kómek alýǵa múmkindik beredi.
Eger adam em qabyldap jatsa, jaǵdaıy jaqsarǵan kezde ol bir jyl boıy konsýltatıvtik esepte tura alady. Jaǵdaı turaqtanǵanda naýqas esepten shyǵarylady. Kóbinese adamdar bizge emdelýge anonımdi túrde keledi, sondyqtan olardyń emdelýi týraly jazbalar olardyń jeke ómirine áser etpeıdi. Konsýltatıvtik tizilimniń bir bóligi retinde mundaı naýqastar aıyna nemese 2 aıda bir ret dárigerge keńes alý úshin keledi. Anonımdi túrde emdelgenderge qoldaý kórsetý jalǵasyp jatyr jáne olar qajet bolǵan jaǵdaıda emdeýshi dárigerine habarlasa alady.
– Táýeldilikke kimder beıim bolady ?
– Naýqastar arasynda ártúrli jas kategorııasy bar. Máselen, emdelýge zeınetker de kelgen. Ol búkil zeınetaqysyn qumar oıyndarǵa tikken. Táýeldilikke beıim adamdardyń naqty portretin jasap berý múmkin emes. Ár túrli minezdegi adamdar qumar oıyndarǵa táýeldi bolýy múmkin. Tipti, keıde
sabyrly adamdar da lýdoman bolyp ketedi.
Jas erekshelikterine keletin bolsaq, buryn nashaqorlyq jasóspirimder men jastar arasynda jıi kezdesetin bolsa, qazir egde jastaǵy adamdar, 40-tan asqandar kómekke júginetin boldy. Almatyda táýlik boıy 376-56-60 senim telefony jumys isteıdi, oǵan psıhologııalyq kómek alý úshin habarlasýǵa bolady. Bul qumar oıyndarǵa táýeldilikten zardap shegetin adamdarǵa kómektesedi jáne 2023 jylmen salystyrǵanda senim telefony arqyly qońyraý shalǵandar sany 11%-ǵa ósti. 2024 jyly – 43, 2025 jyldyń 2 aıynda – 44 turǵyn habarlasty.
– Qalaı emdeledi ? Nashaqor men maskúnemderge qoldanatyn emnen aıyrmashylyǵy bar ma ?
– Emdeý naýqastyń jaǵdaıyna baılanysty. Keıbir jaǵdaılarda titirkenýdi basýǵa jáne uıqyny jaqsartýǵa kómektesetin dári-dármekterdi qoldanýǵa bolady, óıtkeni qumar oıyndarǵa táýeldilerdiń psıhıkasy buzylǵan. Olar qarym-qatynastan aýlaq bolýǵa tyrysady, ózin basqa adamdardan oqshaýlaıdy. Óıtkeni ol qaryzǵa belshesinen batqan.
Naýqaspen jumys isteý algorıtmi dárigerdiń tekserýinen bastalady, ol ambýlatorlyq nemese statsıonarlyq emdeýdi anyqtaıdy. Naýqas statsıonarlyq emdelýge daıyn bolsa, onyń saýyǵýyna eshkim kedergi bolmas úshin baqylaýda kýrstan ótedi. Eger bul ambýlatorlyq protsedýra bolsa, onda psıhoterapevt pen psıholog tartylady, qajet bolǵan jaǵdaıda dári-dármekpen emdeý júrgiziledi.
Qazaqstanda Densaýlyq saqtaý mınıstrligi bekitken oıynǵa táýeldilikti emdeý hattamasy bar. Qumar oıyndarǵa táýeldilikti emdeý nashaqorlyq nemese maskúnemdi emdeýden erekshelenedi. Psıhoterapevtik kómek kórsetý boıynsha ádister uqsas bolǵanymen, qumar oıyndarǵa táýeldiler uıqysyzdyq, ashýshańdyq nemese agressııa sııaqty táýeldiliktiń fızıkalyq belgileri bolsa, dári-dármekpen de emdeledi. Osydan keıin jeke jáne otbasylyq sesııany qamtıtyn psıhoterapııalyq emdeý bastalady.
Emdeý barysynda naýqastyń otbasy múshelerimen áńgime júrgiziledi. Psıhoterapevt tek táýeldi adamdarmen ǵana emes, sonymen birge olardyń týystarymen de jumys isteıdi, óıtkeni olar táýeldi. Týystary máseleni jaqsyraq túsiný jáne emdeý protsesinde jaqyndaryna qoldaý kórsetý úshin psıhoterapııa sessııalaryna jıi qatysady. Teorııalyq turǵydan, bul týystary da táýeldi bolǵan kezde bolýy múmkin, óıtkeni táýeldi adamnyń ózi jalqaý, aılaker bolyp, basqalardy manıpýlıatsııalaı bastaıdy. Biraq bizdiń tájirıbemizde mundaı jaǵdaılar bolǵan emes.
Emdeý ýaqyty naýqastyń jaǵdaıyna baılanysty. Jalpy alǵanda, emdeý uzaqtyǵy ádette 2 aptadan bir aıǵa deıin sozylady. Alaıda, eger patsıentke qosymsha kómek nemese keńes qajet bolsa, ol kez kelgen ýaqytta bizben baılanysa alady. Keıbir adamdar nashaqorlar men maskúnemderdiń ortasyna oralatyn bolsa, onda qaıta emdelýine týra keledi.
Adamdar nashaqorlyqtan tolyq jazylyp, birneshe jyl boıy remıssııada bolatyn jaǵdaılar da kezdesedi. Meniń tájirıbemde bes jyldan astam oınamaǵan alty adam boldy. Olardyń ózderi baılanysta bolady nemese ata-analary olardyń jaǵdaıy týraly habarlap otyrady.
– Lýdomanııa áıelder men balalar arasynda kezdese me?
– Áıelder arasynda qumar oıyndarǵa táýeldiler bar. Táýeldilik kóbinese ishimdik ishkennen keıin damıdy jáne emdeý ádette er adamdardan erekshelenbeıdi. Naýqastyń ózi jynysyna qaramastan emdeýge daıyn bolýy mańyzdy. Eger adam óz betimen jumys isteýge daıyn bolsa, nátıje oń bolady. Naýqas tek ata-anasyn tynyshtandyrý úshin emdelýge kelse, nátıjıe bolmaıdy.
Máselen, 9-10 jastaǵy balanyń birneshe kún qatarynan kompıýter oıyndaryn oınap, uıyqtamaýy dárigerge júginýge májbúr etedi. Oıyna oıynnan basqa eshteńe kelmedi. Kóbinese ata-analardyń ózderi balalaryn mýltfılmder arqyly tynyshtandyrý úshin kishkentaı kezinen bastap gadjetterge daǵdylandyrady, al 3-4 aıda bala telefondy qalaı paıdalaný kerektigin biledi. Bul ádetke aınalady jáne bolashaqta balalar burynnan biletin nárseni isteý úshin gadjetterdi talap ete bastaıdy. Bul olardyń damýyna jáne psıhoemotsıonaldyq jaǵdaıyna teris áser etedi.
Psıhıkalyq densaýlyq ortalyǵy ata-analarǵa balalardy elektrondy qurylǵylardy shamadan tys paıdalanýdan bas tartýǵa kómektesý úshin gadjetterge táýeldiliktiń aldyn alý baǵdarlamasyn ázirledi. Almatyda bilim basqarmasymen birlese otyryp, 1-11 synyp oqýshylary arasynda saýalnama júrgizilip, balalardyń jasy ulǵaıǵan saıyn gadjetterge kóbirek ýaqyt bóletinin kórsetti.
– Lýdoman, biraq emdelýge daıyn emes adamdar ne isteýi kerek?
– Olardyń óz problemasyn moıyndaýy mańyzdy. Táýeldilikti moıyndamaı jáne túsinbeı, ony sheshýge kirisý múmkin emes. Ózińizge «bul sońǵy ret» dep sheshimdi keıinge qaldyrmańyz. Bul máseleni adamnyń ózinen basqa eshkim sheshe almaıtynyn túsiný mańyzdy.
– Áńgimeńizge rahmet!