Qulyqsyzdyq joıylsa, jumyssyzdyq ta aýyzdyqtalady...
Shyndyǵynda, daǵdarysta áleýmettik qysymnyń kúshi negizinen jumyssyzdyqqa túsetini anyq. Álemdegi qubylystar da osy máseleniń álemniń qaısybir Úkimeti úshin de ózekti ekenin ańǵartyp otyr. Jumyssyzdyq, ásirese jastar arasyndaǵy jumyssyzdyq órshise qoǵamdaǵy tolqynys yqtımaly da artady, tipti jumyssyzdyq áleýmettik qylmys kórsetkishteriniń órshýine de sebep bolady. Endeshe, búgingideı jahandyq daǵdarys jaǵdaıynda jappaı qysqartýlardyń beleń alýyna jol bermeı, bos jumys oryndarynyń ashylýyn qoldaý, yntalandyrýǵa jaǵdaılar jasalýy mańyzdy.
Aıta keterligi, buǵan deıingi daǵdarystarmen kúreste jumyssyzdyqty aýyzdyqtaý baǵytynda elimizde birshama tájirıbeler jınaqtalǵany anyq. Bunyń tıimdiligine oraı, QR Prezıdenti buǵan deıingi «Jumyspen qamtýdyń jol kartasyn» jalǵastyrýdy qoldaǵan bolatyn. Bul ǵana emes, elimizdegi kásipkerlikti qoldaý, óńirlerdi damytý, aýyl sharýashylyǵyn damytý sekildi san-salaly baǵdarlamalar da jumyssyzdyqqa qarsy sharalardy qamtıdy. Tutastaı alǵanda, Qazaqstanda tıisti baǵdarlamalar men qarjylyq qoldaý tetikteri qamtylyp, «Jumyspen qamtýdyń jol kartasyn» ózektendirý arqyly eńbek adamdaryna qoldaý kórsetilip jatyr. Sonyń arqasynda Eýropa elderindegi sekildi jaǵdaı ýshyqqan emes, kerisinshe «bos júrmeımin, eńbek etemin» degen yntalyǵa qazir jumys tabýdyń jaǵdaılary jasalyp jatyr. Áıtse de, aldaǵy kúnderdiń qalaı bolatyny boljanbaı turǵan zamanda, jumyssyzdyqpen kúresti jandandyra berýdiń mańyzy artyp jatqany belgili. Bul rette Elbasy «Nurly jol» baǵdarlamasy aıasyndaǵy jobalardy júzege asyrý arqyly aldaǵy birneshe jyldyń ishinde 400 myńǵa jýyq jańa jumys oryndaryn qurýǵa múmkindik beriletinin aıtqan bolatyn. «Biz eńbek adamdaryna «Jumyspen qamtý-2020» Jol kartasynyń mańyzdylyǵyn arttyrý arqyly qoldaý kórsetemiz. 2015 jyly «Nurly Jol» baǵdarlamasyna 770 mıllıard teńge qarastyryldy, ol 93 paıyzǵa ıgerildi. 500 shaqyrymǵa jýyq avtomobıl joly salyndy, qaıta jóndeldi. 7000 páter salyndy, oǵan qosymsha Turǵyn úı qurylys-jınaq banki arqyly 3700 páter berildi, sondaı-aq, 51 bilim berý nysany iske qosyldy. Kásipkerlikti qoldaýǵa 100 mıllıard teńge bólindi. Agroónerkásip keshenine, avtoóndirýshilerge jáne basqa da salalarǵa kómek kórsetildi. Bul - bir jylǵy jumystyń nátıjesi. Aldaǵy ýaqytta jeke bıznesti, jumysshylardy qaıta daıarlaý jáne biliktiligin arttyrý isin qarjylandyrý kólemi ulǵaıtylady. Jalpy, «Nurly Jol» jobalaryn júzege asyrý barysy taıaý jyldarda 400 myń jumys ornynyń ashylýyn qamtamasyz etedi», - dedi Nursultan Nazarbaev.
Túıindeı aıtqanda, álemdik ekonomıkanyń elimizdiń damýyna yqpal etýi jaǵdaıynda halyqty jumyspen qamtý máselesi aıryqsha ózekti bolyp otyr. Sondyqtan da, Elbasy tapsyrmasy boıynsha Densaýlyq saqtaý jáne áleýmettik damý mınıstrligi «Jumyspen qamtý týraly» jańa zań jobasyn ázirlegen bolatyn. Bul qujat Senatta tanystyryldy.
Densaýlyq saqtaý jáne áleýmettik damý mınıstri Tamara Dúısenovanyń aıtýynsha, jańa redaktsııadaǵy zań jobasy Ult josparyn júzege asyrý maqsatynda ázirlengen. Bul rette ózgerister negizinen ekonomıkanyń tıimdiligin arttyrý men qurylymyn ózgertý múmkindigin qamtamasyz etetin sapaly eńbek naryǵyn qurýǵa baǵyttalady. Al qujatty ázirleý barysynda Halyqaralyq eńbek uıymynyń negizgi qaǵıdalary esepke alynyp, Ekonomıkalyq yntymaqtastyq jáne damý uıymynyń tájirıbelerine nazar aýdarylǵan. «Zań jobasy boıynsha jaýapkershiligin kúsheıte otyryp, jumyssyz statýsyn berý rásimin ózgertý qarastyrylady. Bul úshin jumysqa ornalasý maqsatymen jumyspen qamtý ortalyǵyna habarlasqan jeke tulǵaǵa eń aldymen «jumys izdeýshi tulǵa» degen statýs beriledi. Sosyn jumys izdep kelgen adamǵa on kúnde naryqtaǵy bos oryndar ishinen tıisti jumys ornyn izdeýge kómek kórsetiledi. Eger osy ýaqyt aralyǵynda kózdelgen jumys tabylmasa, sonda ǵana bul adamǵa «jumyssyz» statýsy berilip, jumys izdeýshi jumyspen qamtýdyń belsendi sharalaryna qatysýǵa jiberiledi», - dedi T. Dúısenova.
Aıta keterligi, mınıstrlik aldaǵy ýaqytta jumyspen qamtýǵa jeńil-jelpi qaramaıtyndyǵyn ańǵartyp otyr. Bul rette eń aldymen zań jobasy arqyly jumyssyzdyq statýsyn berýdiń úderisi arqyly jumyssyzdardy formaldy tirkeýdi joıý kózdeledi. Sosyn jumys izdeý, jumysqa ornalastyrý úderisi qarqyndy damıtyn bolady. Bunyń sebebi de joq emes. Óıtkeni, osynyń aldynda ǵana vedomstvo basshysy Qazaqstanda jyl saıyn 17 myńǵa tarta bos jumys orny ıgerilmeı qalyp jatqanyn málimdegen bolatyn. Endeshe, eldegi jumys máselesin tıimdi uıymdastyrsaq Qazaqstanda shyn máninde jumyssyzdardyń bolmaıtyny anyq edi. Sondyqtan da, zańdaǵy basty jańalyqtyń biri jumyssyzdyq statýsyn berýdegi ózgerister bolsa, ondaı statýs tek ol adamǵa laıyqty jumys tabylmaǵan jaǵdaıǵa ǵana beriletini qamtylyp otyr.
Mınıstr Tamara Dúısenovanyń aıtýynsha, Halyqty jumyspen qamtý ortalyǵy jumyssyzdar úshin ártúrli kásipter boıynsha jumys berýshiler usynatyn málimetter bazasynan bos jumys ornyn tabýmen belsendi túrde aınalysatyn bolady. Sosyn tabylǵan jumys oryndaryna jumyssyz adam joldanady. «Zań jobasyna sáıkes, eger jumys izdeýshige laıyqty keletin jumystar úshin oqytý qajet bolsa, onda jumys izdeýshiler arnaıy kýrstarǵa joldanady. Sonymen qatar, jumys izdeýshi tulǵa árbir úsh kún saıyn ózi Halyqty jumyspen qamtý ortalyǵyna baryp turýy tıis. Osy arqyly onyń belsendi jumys izdep júrgeni naqtylanady jáne ol naqtylanbasa onda on kún ishinde tulǵa jumyssyz statýsyn ala almaıdy», -dedi T. Dúısenova. Bir sózben aıtsaq, aldaǵy ýaqytta zań arqyly jumyspen qamtýdyń belsendi sharalaryna qatysatyn tulǵalar sanaty keńeıe túsedi.
Bul rette kásibı oqytý sharalaryna jumys izdep júrgen azamattar, jumyssyzdarmen qatar, eńbek kelisimsharty boıynsha jumys istep júrgen tulǵalar baǵyttalady. Áleýmettik jumys oryndary jumyssyz azamattarǵa beriledi. Jastar praktıkasyna 29 jasqa deıingi bilim berý uıymdary túlekteriniń arasyndaǵy jumyssyzdar jiberiletin bolady. Qoǵamdyq jumystarǵa jumyssyzdarmen birge, stýdentter men jazǵy demalys merzimindegi jalpy bilim beretin mektepterdiń joǵarǵy synyp oqýshylary, kásiporynnyń jumysy toqtatylyp qalǵan ýaqytynda jumyspen qamtylmaǵan azamattardy ornalastyrý da usynylyp otyr. Sonymen qatar, zań jobasy múgedekterdi, probatsııa qyzmetinde esepte turǵan tulǵalardy, bostandyǵynan aıyrý oryndarynan bosap shyqqan azamattar men ınternattyq uıymdardyń kámelet jasyna tolmaǵan túlekterin jumysqa ornalastyrý úshin kvota bólýdi qarastyrmaq.
Jumyspen qamtý baǵytyndaǵy taǵy bir mańyzdy shara - Qazaqstan eńbek naryǵynyń kórsetkishterin halyqaralyq standarttarǵa kóshiretin bolady. «Bizdiń aldymyzǵa álemniń otyz damyǵan eliniń qataryna ený týraly tapsyrma júktelip otyr. Sondyqtan da, biz osy elderdiń halyqaralyq standarttaryn satylap engizýge tıispiz. Halyqaralyq eńbek uıymynyń qaǵıdattaryna sáıkes, atalǵan elderde eńbek naryǵyn kórsetkishterin ólsheý biraz ózgeshe. Máselen, «ekonomıkalyq belsendi halyq» degenniń ornyna «jumys kúshi» dep kórsetiledi, sosyn jumys kúshine kirmeıtin tulǵalar jeke aıqyndalady. Qazirgi kúni EYDU elderinde ekonomıkalyq belsendi halyqtyń quramyna jaldamaly jumysshylar, ózin-ózi jumyspen qamtyǵandar, jumyssyzdar da kiredi», - deıdi Tamara Dúısenova. Onyń aıtýynsha, EYDU elderinde ózin-ózi jumyspen qamtyǵandar sanatyna satýǵa shyǵarylatyn ónimder shyǵaryp, tabys tabatyndar jatady. Al ózi paıdalaný úshin ónim shyǵaratyn halyq «jumys kúshi» qurylymyna jatqyzylmaıdy. «Biz de osy tásildi qoldanatyn bolamyz. Osylaısha, ózi paıdalaný úshin ónim shyǵaratyn azamattar jáne jumys isteı alatyn, tek jumysy joqtyǵynan jumysqa ornalaspaǵan nemese jumys izdep júrgen adamdar sanaty jumyssyzdar retinde sanalýy tıis. Máselen, bul tulǵalarǵa bala kútimine baılanysty demalysqa shyqqandar, múgedek balany qaraıtyn analar, úı sharýashylyǵymen aınalysatyn adamdar, óziniń jeke qosalqy sharýashylyǵymen aınalysatyn tulǵalar jatady. Al biz búgingi kúni bul tulǵalardyń bárin ózin ózi jumyspen qamtyǵandar dep atap júrmiz. Endi jańa halyqaralyq standarttar engizilse, olar ekonomıkalyq belsendi emes topqa jatady jáne statýstary boıynsha áleýmettik nemese memlekettik qoldaýdy talap ete alady», - deıdi Tamara Dúısenova.
Jurt bile júretin taǵy bir zańnamalyq novella áleýmettik kómek jumysqa jaramdy azamattarǵa jumyspen qamtýdyń belsendi sharalaryna qatysqan jaǵdaıda ǵana beriledi. Bul norma 2018 jyldyń 1 qańtarynan bastalady. Bul úshin jumyssyz azamattar men jumyspen qamtý ortalyqtary arasynda áleýmettik kelisimshart jasalatyn bolady. ıAǵnı, jumyssyzdarǵa tek aqshalaı kómek usynylmaıdy, oǵan jumysqa ornalasýǵa kómek beriledi. Sosyn qajet bolǵan jaǵdaıda qaıta daıarlaý men kásibı biliktiligin arttyrý úshin ártúrli kýrstarǵa jiberiledi.
Eńbek naryǵyndaǵy óńirlik sáıkessizdikterdi joıý sharalary da qamtylyp otyr. Osy maqsatta áleýmettik-ekonomıkalyq áleýeti tómen eldi-mekenderdegi azamattardy jumys berýshiniń talaptaryna saı áleýeti joǵary eldi-mekenderge kóshirý kózdeledi. Bul rette aımaqtyq qonys aýdarýshylarǵa beriletin kvotalar aıasynda Úkimet belgilegen aımaqtarǵa tulǵalardy jumyspen qamtý maqsatynda erikti qonys aýdarý isin jandandyrýǵa negizdelgen jańa shara qarastyrylady.
Túıindeı aıtsaq, jumys isteımin, jumys izdeımin degen adamǵa endi bar jaǵdaı jasalmaq. Eń bastysy buǵan qulyq bolýy kerek. Qulyqsyzdyq joǵalsa, jumyssyzdyq ta qurıtyn bolady.