QR AShM: Jańa zańnama aýyl sharýashylyǵyndaǵy kóleńkeli ekonomıka máselesin sheshý arqyly salany damytýǵa múmkindik beredi
Búgingi tańda respýblıkadaǵy agrarlyq kooperatsııa jóndi damymaı otyr. Qazaqstanda kooperatsııa quramyndaǵy sharýa jáne fermerlik sharýashylyqtardyń úlesi 1,5 % aspaıdy, al damyǵan elderde bul kórsetkish 140 %-ǵa (AQSh - 100%, Frantsııa - 100%, Ispanııa - 120%, Nıderlandy - 140 % - EYJQ jáne azyq-túlik jáne aýyl sharýashylyq uıymynyń málimeti) jetedi.
Kooperatsııanyń damý úrdisin tejeıtin negizgi sebepter: kommertsııalyq emes formada qurylǵan aýyl sharýashylyǵy kooperatsııalarynda paıdany úılestirý múmkin emestigi; aýyl sharýashylyq seriktestikterimen sýdy paıdalanýshy aýyldyq tutyný kooperatıvteri úshin jeńildetilgen nesıelendirý men arnaıy salyq rejımi túrinde memlekettik qoldaýdyń joqtyǵy. Buǵan qosa, kooperatsııalardyń qyzmeti ashyq emes.
Qazirgi tańda agrarlyq kooperatsııa qyzmeti bes zańmen retteledi: «Tutyný kooperatıvi týraly» QR Zańy, «Óndiristik kooperatıv týraly» QR Zańy, «Selolyq tutyný kooperatsııasy týraly» QR Zańy, «Aýylsharýashylyq seriktestikteri jáne olardyń qaýymdastyqtary (odaqtary) týraly» QR Zańy, «Sý paıdalanýshylardyń selolyq tutyný kooperatıvi týraly» QR Zańy. Aýyl sharýashylyǵy mınıstrligi sońǵy úsh zańnyń kúshin joıyp, «Aýyl sharýashylyq kooperatsııasy týraly» jańa zańynda zańdy jáne jeke tulǵalardyń óndiristik kooperatıvtiń uıymdastyrý-quqyqtyq nysanynda aýyl sharýashylyq kooperatıvterin qurýdy qarastyryp otyr. Qujatqa paıdany bólý múmkindigi, revızııalyq odaqtardyń (qaýymdastyqtardyń) kooperatıvterge tekseris júrgizý múmkindigi jáne atalǵan qyzmetterdyń shyǵyndaryn sýbsıdııalaý. Budan basqa shekteýsiz barlyq agrarlyq kooperatıvter úshin arnaıy salyq rejımin qoldaný usynylyp otyr.
Aýyl sharýashylyǵy uıymy ishinde aýyl sharýashylyǵy taýaryn óndirýshiler gerbıtsıdterdi, aýyl sharýashylyǵy ónimi men ony qaıta óńdeý ónimderin alyp, mashına-traktor parkiniń qyzmetterin paıdalanyp, ózindik qun boıynsha kooperatıvte óz ónimin qaıta óńdeý múmkinshiligine ıe bolady. Sonymen qatar, birigý esebinen kooperatıv músheleri óz tabystaryn taýarlardyń iri toptamasy men uzaq merzimdi jetkizýlerge qatysý arqyly ulǵaıta alady.
Munymen birge, aýyl sharýashylyǵy kooperatsııasy kóleńkeli ekonomıkany qysqartýǵa baǵyttalǵan. Kóleńkeli sektordyń kóp úlesi jeke qosalqy sharýashylyqtarda anyqtalyp otyr. Munymen, 2013 jyly jeke qosalqy sharýashylyqtar mal sharýashylyǵy óniminiń 75% óndirgen, al uıymdasqan sharýashylyqtar enshisinde - 25%. AÓK kóleńkeli ekonomıkany saqtalýy salyq zańnamasynyń jetilmegendigi, óndiristiń usaq taýarlyǵy, taýarly-logıstıka ınfraqurylymynyń damymaǵandyǵynan, bul óz kezeginde naryqta usaq oıynshylar sanynyń ósýine jáne ónimniń negizsiz qymbattaýyna alyp kelýde.
Halyqaralyq tájirıbege saı aýyl sharýashylyǵyndaǵy kóleńkeli ekonomıkanyń máselelerin sheshý - aýyl sharýashylyǵy kooperatsııasyn damytý bolyp tabylady. Bul jeke qosalqy, sharýa jáne fermerlik sharýashylyqtardy jáne zańdy tulǵalardy agrarlyq kooperatıvke biriktirip, kooperatıvter arqyly saýda júıelerin aýyl sharýashylyǵy taýaryn óndirýshileriniń yntamaqtastyǵyn qurýǵa negiz bolmaq.