Qoja Ahmet ıAsaýı kesenesiniń qurylysy nelikten bitpeı qalǵan
TÚRKІSTAN. KAZINFORM — Kesenedegi eki munaranyń bıiktigi 65 metrge jetýi tıis bolǵan.
Kesene — aıaqtaýǵa ne ózgertýge bolmaıtyn, ıÝNESKO-nyń mádenı muralar tizimine engen nysan. Demek ǵımarat bastapqy kelbetin saqtaýy qajet.
— Nege kesene qurylysy áý bastan tolyq bitpedi? Sebebi Ámir Temir bul qurylysty aıaqtaı almaı ketti. 1405 jyly Qytaıǵa joryqqa shyqqan kezinde Otyrar qalasynda qaıtys boldy. Bul kesene — tek ıAsaýıge degen qurmet qana emes, Ámir Temirdiń óz bıligi men kúsh-qudiretin kórsetkisi kelgeniniń dáleli. Ony biz Ámir Temirdiń «Eger bizdiń kúshimizge kúmándansańyz, biz saldyrǵan ǵımarattarǵa qarańyz» degen sózinen bile alamyz, — deıdi «Áziret Sultan» ulttyq tarıhı-mádenı mýzeı-qoryǵynyń ekskýrsovody Marına Iskakova.
Bul pikirdi tarıh ǵylymdarynyń kandıdaty, arheolog Marat Tuıaqbaev ta rastady. Aıtýynsha, Ámir Temir mavzoleı qurylysyna Iran, Arab jáne ózge de elderden tájirıbeli ustalardy ákelip, jumys istetkizgen.
— Keıin Samarqannan kesene salatyn bolyp kópshiligin sonda alyp ketti. Sol aralyqta kesene ǵımaratynyń qabyrǵasynda jaryqshaq paıda boldy. Ámir Temir qaıtys bolǵannan keıin ustalar qurylysty jalǵastyrmaq bolǵanymen tolyq aıaqtaı almady. Keseneniń qurylysyna sol kezdegi eń myqty, sýyqqa da, ystyqqa da tózimdi materıaldar qoldanylǵan. Ǵımarattyń búginge deıin saqtalýy sonyń arqasynda, — deıdi ǵalym.
Keseneniń eni — 46,5, uzyndyǵy — 65 metr. Bıiktigi — 41 metr. Ǵımarattyń birneshe kúmbezi bar. Onyń ortalyq bólmesiniń tóńireginde túrli maqsatqa arnalǵan 35 bólme salynǵan.
Ońtústik bóliktiń qurylysy HVІ ǵasyrdyń ózinde aıaqtalmaı qalǵan. Jospar boıynsha eki munarasy bıik bolý tıis. Mamandardyń sózine súıensek, 65 metrge jetýi tıis bolǵan.
— Kesene — tarıhtyń únsiz kýágeri. Ol bizge tek ótkendi ǵana emes, sol zamannyń uly tulǵalarynyń armany men ulylyǵyn da jetkizip tur. Sol ýaqyttaǵy jóndeý jumystaryna arnalǵan aǵash dińgekter búginge deıin saqtalǵan. HІH ǵasyrda Qoqan bıligi tusynda munaralar men qorǵaný oryndary salynyp, qam kesekten qorshalyp, kesene qamalǵa aınaldyrylǵan. Munan keıingi ǵasyrlarda Túrkistan bıleýshileri óz kezeńine sáıkes kesene qurylysyn aıaqtaýǵa tyrysqanymen eshqaısysy da belgili bir nátıjege kele almady. Qazirgi kezde bul alyp qurylys bizden 700-800 jyl buryn ómir súrip, keıinnen qazaq halqynyń negizin qurǵan kóne túrki taıpalarynyń mádenıetin, tarıhyn zertteýde qundy derek kózi sanalady, — deıdi ekskýrsovod Marına Iskakova.
Aıta keteıik, budan buryn Túrkistandaǵy Shyǵys monshasy jaıynda jazǵan bolatynbyz.