Kórshisinen qalǵysy kelmeıdi: Aýyl halqy nege jıi nesıe alady
ÓSKEMEN. KAZINFORM — Nesıe alyp nesibemdi arttyram degen el-jurt kerisinshe qaryzdyń batpaǵyna belshesinen batyp barady. Ásirese aýyl halqy ıtke de súıek qaryz bolǵaly qashan?! Buǵan ne sebep bolǵanyn Kazinform tilshisi zerdelep kórdi.
«Amalsyzdan nesıe alamyz»
Máseleniń mánisine úńile túsý úshin aýyl halqyn áńgimege tartyp kórdik. Zaısan aýdanynda turatyn áıel nesıeniń tuzaǵyna qalaı túskenin aıtyp berdi.
— Osydan birneshe jyl buryn balammen dekrettik demalysta otyrǵanda týys apaıym óz atymnan oǵan mıkrokredıt alyp berýimdi ótindi. Jaǵdaıyna túsinistikpen qarap, alyp bergenimmen ol tóleıtin ýaqytyn ótkizip jiberdi. Áıteýir kinásin moıyndap, jartysyn tóledi. Nesıe tarıhym buzylǵanymen qosa, qalǵan aqshany kúıeýimniń az eńbekaqysynan tam-tumdap júrip áreń japtyq. Qazir qymbatshylyq qos búıirden qysyp barady. Al jalaqyǵa birneshe myń ǵana qosylady. Osyndaı eńbekaqy men azyq-túlik arasyndaǵy teńsizdik búkil otbasynyń múmkindigin shekteıdi. Balalardy da jan-jaqty, bilimdi etip ósirý úshin qarajat kerek. Onlaın til kýrstaryna, basqa da úıirmelerge jazý - bári aqyly. Sóıtip amalsyzdan taǵy nesıe alýymyzǵa týra keledi, — deıdi aty-jónin atamaýdy suraǵan turǵyn.
Al úsh balasymen ata-enesiniń úıinde turyp jatqan tarbaǵataılyq áıel adam qajetti jıhazdy nesıege alǵanyn jetkizdi.
— Ózim jumyssyzbyn. Elektrık bolyp jumys isteıtin joldasymnyń eńbekaqysy tamaqtan, otynnan artylmaıdy. Byltyr jazda ábden eskirgen monshamyzdy jańadan saldyq. Oǵan kerek-jaraqtyń da baǵasy aspandap tur. Balalarymyz ósip keledi, olarǵa sabaq qaraıtyn ústelderi men basqa da qajetti jıhazdy nesıege alýǵa májbúrmiz. Ata-enem bolsa zeınetaqylaryn qyzdaryna bergendi jaqsy kóredi. Bizge qarajat jaǵynan múlde kómektespeıdi. Ózim jumysqa shyqqym keledi. Dıplomym bar, biraq aýylda bos jumys joq, — deıdi ol.
Demek, buqaranyń qaryzǵa batýyna tek tabystyń azdyǵy emes, otbasyndaǵy keleńsizdikter, jumyssyzdyq ta áser etedi. Úńile berseń, másele tereńdeı beredi.
Bir-birimen jarysatyndar bar
Qarjy jónindegi keńesshi maman Aqbota Omarovanyń aıtýynsha, aýyl halqynyń arasynda kólikti de nesıege satyp alatyndar kóp.
Toı-tomalaq jasaımyz dep te qaryzǵa batqandar az emes.
— Tájirıbe kórsetkendeı, aýdandarda adamdar negizinen turmystyq tehnıkany nesıege alady. Aýylda eńbekaqy turǵyndardyń tek azyq-túlik shyǵyndaryn óteýge ǵana jetedi. Sol sebepti turmysqa qajetti basqa materıaldyq zattardy nesıege nemese bólip tóleýge alýǵa májbúr bolyp otyr. Oǵan qosa, aýyl jurtshylyǵy arasynda bir-birimen jarysý, kórshisinen nemese tanysynan qalǵysy kelmeý sekildi jaǵdaılar jıi kezdesedi. Shamasy kelmese de nesıe alyp, qaryzǵa belsheden batyp jatady. Bul qarjy saýatynyń tómendiginen jáne jalpy bilim deńgeıiniń jetkiliksizdigen de bolýy múmkin, — deıdi maman.
Qaryz — 24 trln teńge
Qazaqstandyqtardyń nesıege qaryzy jyl sanap artyp keledi. Birinshi nesıe bıýrosynyń málimetinshe, 2025 jyldyń basynda 9 mln adamnyń jalpy qaryzy 24,1 trln teńgege jetken.
Qaryz alýshylar sany 10,3%-ǵa ósken. Jyl basyndaǵy ortasha qalǵan qaryz - 10,6 mln teńge. Bul ótken jylmen salystyrǵanda 3,8%-ǵa artyq.
— Osynyń ishinde basym bóligi, ıaǵnı 11,7 trln teńge — kepilsiz tutynýshylyq nesıeler (bir jyldaǵy ósim +22,9 paıyz). Eger tutynýshylyq nesıeniń somasyn alýshylar sanyna bóletin bolsaq, ár adamnyń ortasha qaryzy - 1,37 mln teńge. Byltyr ásirese avtonesıe portfeli bir jylda 44,8 paıyzǵa ósip, 3,6 trln teńgege jetti, — delingen aqparatta.
Qarjy naryǵyn retteý jáne damytý agenttiginiń dereginshe, nesıe alyp, aqshasyn tóleı almaı qalǵandardyń 52 paıyzy - er adamdar.
5 jyl boıy tólenbegen nesıelerdiń 59 paıyzy erlerge tıesili. ıAǵnı, negizinen áıelder nesıeni ýaqtyly tóleýge tyrysady eken.
Nesıe alýshylardyń basym bóligi — 1982-2000 jyldar aralyǵynda týǵandar.
Erler men áıelder orta eseppen 2 nesıeden alady. Eń kóp nesıe alǵandar boıynsha aıtar bolsaq, 2022 jyly bir er adam 79 nesıe rásimdegen.
Al názik jandar arasynda 116 nesıesi bar áıel birinshi orynda tur. Qazaqstandyqtyń ishinde eń kóp qaryzy bar azamattyń nesıe boıynsha bereshegi 15,5 mlrd teńgege jetken.
Endi ne istemek kerek?
Bul — jaýaby bir sózben aıtyla salatyn saýal emes.
— Aýyldaǵy aǵaıynnyń nesıege belshesinen batyp ketýi óte alańdatarlyq jaıt. Úkimet tarapynan jan-jaqty jumys atqarylyp jatsa da, kórsetkish azaımaı otyr. Tez arada aqsha beretin uıymdardyń ońaılatylǵan júıesi alaıaqtyqtyń da órshýine ákelýde. El arasynda únemi túsindirý jumystaryn júrgizip, qaryzǵa batyp ketpeý joldaryn nasıhattap, qarjylyq saýatty kóterý kerek, — deıdi qoǵam belsendisi Ádil Saılaý.
Rasymen de aýyl halqynyń qarjylaı saýatyn kótermese máseleniń túıini tarqatylmaıtyn sekildi.
«Qaryzsyz qoǵam» jobasynyń Shyǵys Qazaqstan oblysy boıynsha tálimgeri Ermek Jumaǵulov ta dál osyndaı pikirde.
— Bizdiń jobanyń maqsaty da sol. Turǵyndarǵa arnaıy kýrstar ótkizip, onda nesıe degen ne, onyń paıyzdyq mólsherlemesi qalaı, depozıtke aqshany qalaı salý kerek, ınvestıtsııa, aktsııa, oblıgatsııa degen ne — sonyń bárin búge-shúgesine deıin túsindiremiz. Byltyr osylaı 7607 adamdy oqyttyq, — deıdi ol.
Alaıaqtar atqa qondy
Taǵy bir mańyzdy jaıt — alýan túrli aılasy bar alaıaqtardyń qara qurttaı qaptaýy. Ábden ákkilengen olar telefonmen-aq qas qaǵymda birneshe mln teńgeni moınyńyzǵa ilip jiberedi.
— WhatsApp-tan «myna siltemege ótip aqsha utyp al», «balama daýys berip jiber» dep jiberetin siltemelerge oılanbaı kire beretinder jeterlik. Sondyqtan aýyl halqyna alaıaqtar jaıly túsindirý jumystaryn jan-jaqty júrgize berý kerek. Onyń nátıjesi qazirdiń ózinde bar. Mysaly, bizdiń kýrsqa qatysqan muǵalim bolyp jumys isteıtin áıel ákesiniń bireýmen telefon arqyly sóılesip jatqanyn estip qalǵan. Qulaq túrse — áldekim ákesinen telefonǵa keletin kodty surap tur. Ol birden aralasyp, telefondy qoıǵyzyp, maǵan qońyraý shaldy. Biz dereý baǵyt berip, mobıldi qosymsha arqyly onyń ákesiniń atyna nesıe alynbaıtyndaı qylyp tastadyq, — deıdi Ermek Jumaǵulov.
ShQO polıtsııa departamentiniń habarlaýynsha, ótken jyly tártip saqshylaryna alaıaqtardan zardap shekken 700-den astam adam aryzdanǵan.
Bul kórsetkish onyń aldyńǵy jylmen salystyrǵanda biraz kemipti.
— 2024 jyly ınternet alaıaqtar óńir turǵyndaryna 800 mln teńgege jýyq materıaldyq zalal keltirgen. Polıtsııa qyzmetkerleri 60-qa jýyq ınternet alaıaqty ustady. Kelip túsken barlyq aryz boıynsha qylmystyq is qozǵaldy, — deıdi departament bastyǵy Erlan Omarbekov.
«Qaryzsyz qoǵam» jobasy aıasynda semınarlardan bólek, buqaradan túrli usynystar jınalyp, quzyrly organdarǵa jiberilip jatyr eken. Sonyń nátıjesinde seń qozǵalyp, zańǵa da ózgerister engizilýde.
— Qazir nesıe alý burynǵyǵa qaraǵanda qıyndap ketti. Ony ózderińiz de baıqaǵan shyǵarsyzdar. Buǵan birneshe nesıe alyp tastap, tóleı almaı jatqan adamdardyń kóptigi áser etti. Sondyqtan nesıe rásimdeý úshin tabysyńyzdy rastap, nesıe tarıhyńyz jaqsy bolýy tıis. Áıtpese ala almaısyz, — deıdi E.Jumaǵulov.
Zańdaǵy ózgerister
Azamattardy aldap, nesıe alyp tastaıtyn alaıaqtarǵa tusaý salý úshin zańǵa túrli ózgerister engizilip jatyr dedik. Solar jaıly tarqata keteıik.
2024 jyldyń 1 shildesinen beri elimizde 90 kúnnen asqan bereshegi barlarǵa kepilsiz tutynýshylyq nesıe berýge tyıym salyndy.
Sondaı-aq eGov mobile mobıldi qosymshasynda jáne eGov.kz portalynda nesıe alýdan erikti túrde bas tarta alatyn múmkindik te jasalǵan.
Al osy jyldyń basynan onlaın mıkroqaryzdardy resimdeý kezinde bıometrııalyq sáıkestendirýdi, sol sııaqty elektrondyq tsıfrlyq qoltańbany da bir mezgilde mindetti túrde qoldaný talaby engiziledi.
Sondaı-aq mıkroqarjy uıymdary úshin klıent aqsha aýdarǵanǵa deıin oǵan banktik shottyń nemese tólem kartasynyń tıesiligin sáıkestendirý talap etiledi.
Halyqtyń qarjylaı saýatyn arttyryp, zańǵa alaıaqtarǵa tusaý salatyndaı ózgeris engizýdi jalǵastyra bermese, nesıeniń oryna qulaı beretinder sany azaımaıtyn túri bar.