Koronavırýs indeti naýqastarda ártúrli formada ótedi – pýlmonolog
Nazıma Zárýbekqyzy, aýrýǵa shaldyqqan adamdar ókpesiniń qabynǵanyn bilmeı qalady nemese kesh biledi sebebi nede?
– Koronavırýs ınfektsııasy (COVID-19) – jedel juqpaly aýrý SARS CoV-2 koronavırýsynyń jańa shtamy aýa-tamshyly jáne janasý arqyly beriledi. Aty aıtyp turǵandaı SarsCOV 2 - «Severe acute respiratory syndrome-related» bul jedel respıratorlyq sındromǵa baılanysty damıtyn ári aýyr ótetin aýrý.
Iá, bul pnevmonııany keıbir naýqastar sezbeı qalady, ol adamnyń ımmýndyq júıesine, vırýstyń qanshalyqty mólsherde juqqanyna, adam aǵzasy vırýstyń bolýyna qanshalyqty tez jaýap bere bastaıdy soǵan baılanysty. Aǵzaǵa túsken soń birneshe ýaqyttan keıin ıaǵnı, organızm vırýspen kúresýdi bastaǵanda, aýrýdyń klınıkalyq belgileri kórine bastaıdy. Muryn arqyly kirgen vırýs, joǵarǵy tynys joldarynan enip tómengi tynys joldarynyń dıstaldi bóliginiń epıtelıaldi jasýshalary retseptorlaryn qozdyryp qurǵaq jótel, demikpe shaqyrady. Bul ókpeniń edáýir bóliginiń zaqymdanýyn kórsetedi. Klınıkalyq belgiler tek 9-12 kún aralyǵynda kórinis berýi múmkin, sońynda aýyr asqyný týdyrady. Negizinde qalypty jaǵdaıda adam ókpe qyzmetiniń barlyq múmkindigin paıdalana bermeıdi, tek sportpen shuǵyldanatyn adamdar ókpe qyzmetin 100 paıyzǵa paıdalanady, sondyqtan da keıbir kezde ókpe qyzmetiniń nasharlaǵanyn alǵashqy kezde sezbeı qalýy múmkin. Keıin asqynǵanda ǵana demikpe, aýyr respıratorlyq dıstress sındromymen múshkil halde aýrýhanaǵa túsip jatady.
– Koronavırýs indeti árkimde ártúrli formada ótedi, ol adamnyń aǵzasyna baılanysty ma?
– Koronavırýs indetiniń árkimde ártúrli deńgeıde ótýine birinishiden juqtyrylǵan ınfektsııanyń vırýlenttiligine, vırýstyń juqtyrǵyshtyq dozasyna, ekinshiden naýqastyń ımmýndyq júıesine, aǵzanyń ınfektsııaǵa qarsy turý qabiletine, naýqastyń jasyna, qosymsha aýrýlaryna, qaýip-qater faktorlaryna baılanysty. Keıde vırýs juqtyrǵan naýqastar kóp mólsherde óz betinshe antıbakterıaldi dárilerdi, vırýska qarsy dárilerdi esepsiz, dárigerdiń taǵaıyndaýynsyz iship, ımmýnıtetin tómendetip, aǵzanyń qarsy turý qabiletin ózdnri álsiretip jatatyn jaǵdaı jıi kezdesedi. Negizi patogenezinde vırýs alveolotsıtterdi zaqymdap, ımmýnoqabynýlyq sındrom shaqyrady, sonymen qatar patogenetıkalyq turǵyda COVID-19 vıremııamen, jergilikti jáne júıelik ımmýnqabynýshylyq úrdismen júredi. Ol koagýlıatsııanyń belsendiligin, endotelııdiń qabynýyn, gıpoksııa, makro jáne mıkrotrombozdar shaqyryp sımptomsyz túrinen klınıkalyq aıqyn ıntoksıkatsııa, joǵary qyzý, ókpe, júrek, búırek, asqazan-ishek joly qantamyrlarynyń endotelıı zaqymdalýymen, ortalyq jáne perıferııalyq júıke júıesiniń aýyr asqynýymen kórinedi.
– Iis pen dám sezbeý JRVI belgisi me, álde KVI me?
– Iis pen dám sezbeý negizinde koronavırýstyń belgileri, biraq allergııalyq jáne JRVI kezindegi rınıt belgileri de bolýy mýmkin, sondyqtan ekeýin jaqsylap ajyratyp alý kerek. Koronavırýs kezinde tek qana dám men ıis sezý buzylyp qoımaıdy, qosymsha ishtiń ótýi, bórtpeniń paıda bolýy, bulshyq etterdiń aýrýy sııaqty qosymsha belgiler de kórinis beredi. Bir ǵana ıis sezbeı qalý sısptomy bolsa, koronavırýs boldym dep ýaıymdaý artyq, naqty dıagnoz qoıý úshin qalǵan sımptomdardyń bolýy qajet. Iis pen dám sezbeı qalýdy vırýstyń muryn shyryshty qabatyndaǵy nerv ushtaryn zaqymdanýynan dep túsindirýge bolady, ol 1-2 apta kóleminde qalpyna keledi.
– Qazir halyq arasynda pnevmonııadan jazylǵan adamǵa monshaǵa túsýge bolmaıdy degen pikir qalyptasqan. Rasynda solaı ma?
– Koronovırýsy bar adam monshaǵa túsýden bas tartqany durys, vırýs juqtyrǵan keıbir adamdar monshaǵa baryp terlep, ımmýntıtetimdi kóteremin, aýrýdan tez aıyǵamyn dep oılaıdy, ol durys túsinik emes. Adamdar aýrýdan aıyqtyq, pnevmonııa jok dep mundaı nársege mán bermeı óziniń jaǵdaıyn jaqsy sezingennen keıin jıi monshaǵa túsip, jaǵdaıyn ýshyqtyryp jatady. Naýqastar uzaq ýaqyt ystyq býmen tynystaýǵa jáne qatty býlanǵan jerde kóp otyrýǵa bolmaıdy, sebebi ystyq aýa zaqymdanǵan ókpeniń jáne joǵarǵy tynys joldarynyń isigin týǵyzyp, tunshyqtyrady. Biz vırýstyń adam aǵzasynan qashan tolyq shyǵyp (vırýs elımınatsııasy), naqty aıyǵatyn kúnin bile bermeımiz. Bul barlyǵyńyzǵa málim jańa vırýs jáne aǵymy tolqyn tárizdi, sozylyńqy ótetin aýrý bolǵandyqtan, kúndelikti túsip júrgen sebelekke (dýsh) shomyla týrǵan jón bolady.
– Pýlmonolog dáriger retinde qandaı keńes berer edińiz?
«Adamdardyń vırýs belgilerine basa nazar aýdarǵany abzal. Densaýlyqqa mán bergen jón. Pnevmonııamen aýyrǵan naýqastarǵa uzaq ýaqyt boıy reabılıtatsııa kerek. Sondyqtan naýqastardan sabyrly bolýyn suraımyz. Sol úshin adamdar bul aýrýdyń uzaq aǵymdy jáne tolqyn tárizdi júretinin esten shyǵarmaýy tıis. Uzaq ári kóp mólsherde antıbıotık ishýden bas tartý qajet.
Áńgimeńizge rahmet!