«Korol Abdalla ІІ bın Hýseınniń taqqa otyrǵan kúnin» merekeleý avtorıtarlyqpen baılanysty emes
Memlekettik qurylymy konstıtýtsııalyq monarhııa bolyp tabylatyn elde 9 maýsym kúni resmı túrde «Korol Abdalla ІІ bın Hýseınniń taqqa otyrǵan kúni» merekelenedi. Taıaý ýaqytqa deıin onyń týǵan kúni jáne Iordanııanyń negizin qalaýshy Korol Hýseınniń týǵan kúni de toılanyp keldi. Korol Hýseın dúnıeden ozǵannan keıin bul data «Hýseındi eske alý kúni» dep atala bastady.
Monarhtyń taqqa otyrýyn ulttyq aýqymda merekeleý Iordanııadaǵy qandaı da bir dıktatorlyq nemese avtorıtarlyq belgilermen baılanysty emes dep nyq senimmen aıtýǵa bolady. Kerisinshe, Abdalla ІІ-niń ákesi qazirgi Iordanııanyń negizin qalaýshy sanalatyn Hýseın bın Talal eldi ashyq ári demokratııalyq qoǵamǵa jeteleýge umtylǵan kóshbasshy retinde halyq jadynda saqtalyp qaldy.
Iordanııalyqtar Korol Hýseındi «ál-Malık ál-Insan» («adamgershiligi mol korol») dep ataǵan. Ol elin alaýyzdyqtan, daý-damaıdan aryltyp, ony Taıaý Shyǵystaǵy beıbitshiliktiń, turaqtylyqtyń jáne sabyrlylyqtyń jazırasyna aınaldyrdy.
Muhammed paıǵambardyń 42-shi urpaǵy monarh 1935 jyly14 qarashada Amman qalasynda hanzada Talal bın Abdalla men hanshaıym Zeın ál-Sharaf bınt Djamıldiń otbasynda dúnıege keldi. Bolashaq korol Mysyrdaǵy «Vıktorııa» kolledjinde Ulybrıtanııadaǵy «Herroý» mektebinde oqydy. Keıinirek Ulybrıtanııadaǵy Sendherst koroldik áskerı akademııasynda áskerı bilim aldy.
1952 jyldyń 11 tamyzynda Hýseın Iordanııa Hashımıttik Koroldiginiń koroli retinde taqqa otyrdy. Osydan keıin Regenttik keńes quryldy. Keńes 1953 jyly 2 mamyrda korol Hýseın musylman kúntizbesi boıynsha 18-ge tolyp, óziniń barlyq konstıtýtsııalyq ókilettigin alǵannan keıin jumysyn toqtatty.
Uzaq jyldar boıy bılik etken korol Hýseın óz elin qalyptastyrýǵa ári árbir ıordanııalyqtyń ómir súrý deńgeıin kóterýge bar kúsh-jigerin jumsady. Bastapqyda ekonomıkalyq jáne ónerkásiptik ınfraqurylym qalyptastyryldy jáne sonyń kómegimen korol óz qalaýyna qol jetkizýge múmkindik alyp, óz halqynyń ómir sapasyn arttyrdy. 1960 jyldary Iordanııanyń negizgi ónerkásip salalary fosfat pen saqar (sabyn, shyny jasaý óndirisinde qoldanylatyn hımııalyq qosyndy) óndirý, tsement shyǵarý qarqyndy damydy. Sonymen bir ýaqytta búkil elde avtomagıstral jelileri tartyldy.
Korol Hýseınniń qarapaıym azamattardyń ómir sapasy deńgeıin arttyrý baǵytyndaǵy qol jetkizgen jetistikterin sandyq derekter de aıǵaqtaı túsedi. Máselen, 1950 jyly sý, káriz jáne elektr energııasymen ıordanııalyqtardyń tek 10 paıyzy ǵana qamtylsa, búginde bul kórsetkish 99 paıyzǵa jetip otyr. 1960 jyldary ıordanııalyqtardyń tek 33 paıyzy ǵana saýatty bolsa, 1996 jyly jazyp, oqı alatyn turǵyndardyń úlesi 85,5 paıyzǵa kóterildi. 1961 jyly qarapaıym ıordanııalyq kúnine ortasha 2198 kalorııa tutynsa, 1992 jyly bul san 37,5 paıyzǵa kóterilip, 3022 kalorııaǵa jetti. ıÝNISEF-tiń statıstıkalyq derekterine qaraǵanda, 1981-1991 jyldary Iordanııa bala óliminiń qarqynyn tómendetýde álemdegi eń joǵary kórsetkishke qol jetkizgen. Dál osy kezeńniń basynda 1000 jańa týǵan balanyń 70-si, al sońyna qaraı tek 37-si ǵana shetinegen. ıAǵnı 10 jyldyń ishinde bala óliminiń kórsetkishi 47 paıyzǵa tómendegen.
Korol Hýseın Iordanııa halqy onyń basty baılyǵy ekendigine ár ýaqytta da senimdi boldy jáne barlyǵyn, tipti ómirden óz ornyn tappaǵandardy, múgedek bolǵandardy nemese ata-anasynan aıyrylǵandardy ózi úshin ári eli úshin zor jetistikke jetýge umtylýǵa shaqyrdy.
Korol Hýseın ózi bılik etken 47 jyl boıy Taıaý Shyǵystaǵy beıbitshilikti ornatýǵa bar kúsh-jigerin jumsady. 1944 jyly Iordanııa men Izrıl arasyndaǵy beıbitshlik kelisimi Taıaý Shyǵystaǵy ádil, bárin qamtıtyn ári uzaqmerzimdi tynyshtyqqa qol jetkizý jolyndaǵy baıypty qadam boldy.
Korol Hýseınniń demokratııa, azamattardyń bostandyǵy men adamdardyń quqyǵy ıdealdaryna qulaı berilýi Iordanııanyń óńirdegi úlgili elderdiń birine aınalýyna jol ashty.
Korol Hýseın 1978 jyly 15 maýsymda patshaıym Nýrmen otaý qurdy. Osydan keıin olardyń eki uly Hamza men Hashem jáne eki qyzy Iman men Raııa dúnıege keldi. Al buǵan deıingi nekesinen de Uly Mártebeliniń taǵy da úsh uly Abdalla, Feısal jáne Álı, sondaı-aq Alııa, Zeın, Alısha, Haııa, Abır esimdi bes qyzy bar. Ómiriniń sońyna qaraı korol Hýseın kóptegen nemerelerdiń asqaq atasyna aınaldy.
Ómirden ozǵan Uly Mártebeli korol Hýseın men hanshaıym Mýna ál-Hýseınniń úlken uly korol Abdalla ІІ 1962 jyldyń 30 qańtarynda Amman qalasynda dúnıege keldi. Ol bastapqy bilimdi Ammandaǵy Islamdyq tárbıe kolledjinde jáne Ulybrıtanııanyń Sýreı qalasyndaǵy Sent-Edmýnd mektebinde aldy. Sodan keıin bolashaq korol Amerık Qurama Shtattaryndaǵy «Iglbrýk» mektebinde jáne Dırfıld akademııasynda oqydy.
1980 jyly bolashaq korol Abdalla ІІ Ulybrıtanııadaǵy Sendherst koroldik áskerı akademııasyna túsip, ony 1 jyldan keıin kishi leıtenant shenimen bitirdi. Belgili bir ýaqyt ótkennen keıin ol Batys Germanııa men Ulybrıtanııada qyzmetten ótý úshin Brıtan armııasy 13-shi/18-shi Koroldik atty áskerı batalonynyń barlaý rotasyna komandır bolyp taǵaıyndaldy. 1982 jyly Abdalla Oksford ýnıversıtetine baryp, Taıaý Shyǵys boıynsha birjyldyq oqý kýrsyn tyńdady. Eline oralǵannan keıin bolashaq korol Iordanııanyń Qarýly kúshteri qataryna qabyldandy.
Abdalla áskerı qyzmetinen bólek birneshe márte ákesi korol Hýseın bolmaı qalǵan kezde Iordanııanyń regenti mindetin atqaryp, resmı mıssııalarmen turaqty saparǵa shyǵyp turdy. 1999 jyldyń 24 qańtarynda ol koroldik jarlyqpen murager hanzada bolyp jarııalandy. Abdalla týa salysymen murager hanzada bolǵan edi, biraq 1965 jyly 1 mamyrda bul laýazym korol Hýseınniń aǵasy Hasanǵa berilgen bolatyn.
Uly Mártebeli Korol Abdalla II bın ál-Hýseın el konstıtýtsııasyna sáıkes Iordanııa Hashımıttik Koroldiginiń taǵyna ákesi korol Hýseın qaıtys bolǵan 1999 jyldyń 4 aqpanynda otyrdy. Osy kezden bastap elde Koroldiń taqqa otyrǵan kúni resmı merekelenip keledi.
Taqqa otyrǵan kezden bastap Abdalla ІІ ákesi bastaǵan isti jalǵastyrýda. Ol arab áleminde jáne halyqaralyq qoǵamdastyqta Iordanııanyń qýatty ári pozıtıvti rólin jaqtap, arab-ızraıl janjalyn ádil, jan-jaqty jáne uzaq merzimge retteýge umtylady. Korol Abdalla ІІ ómirden ozǵan korol Hýseınniń ıdealdaryna barynsha berilgen jáne de Iordanııadaǵy demokratııa men saıası plıýralızmdi odan ári jeńildetýge tyrysady. Ol barlyq ıordanııalyqtardyń ómir sapasyn arttyrý maqsatynda áleýmettik damý men ekonomıkalyq ósimniń turaqty deńgeıin qamtamasyz etý úshin bar kúsh-jigerin jumsaıdy. Korol Iordanııadaǵy bilim berý júıesin jáne eldiń aqparattyq-kommýnıkatsııalyq salasyn damytýǵa áreket etedi.
Korol Abdalla ІІ tusynda Iordanııany Dúnıejúzilik saýda uıymyna qabyldandy jáne Amerıka Qurama Shtattarymen, Eýropalyq odaqpen, Eýropalyq erkin saýda qaýymdastyǵyna múshe eldermen jáne 16 arab memleketimen erkin saýda aımaǵyn qurý týraly kelisimdi raıfıkatsııalady. Korol azamattyq erkindiktiń damýyna járdem beredi jáne onyń kúsh salýynyń arqasynda Iordanııa Taıaý Shyǵystaǵy barynsha progressıvti elderdiń birine aınaldy.
Korol Abdalla ІІ men patshaıym Ranı 1993 jyldyń 10 maýsymynda nekelesti. Olardyń otbasynda hanzada Hýseın (1994 jyly 28 maýsymda dúnıege kelgen) men hanzada Hashım (2005 jyldyń 30 qańtarynda dúnıege kelgen) jáne hanshaıym Iman (1996 jyldyń 27 qyrkúıeginde dúnıege kelgen) men hanshaıym Salma (2000 jyldyń 26 qyrkúıeginde dúnıege kelgen) erjetip keledi. Koroldiń 4 aǵasy men 6 qaryndasy bar.
Korol Abdalla II túrli elderdiń nagradalarymen marapattalǵan. Ol tájirıbeli súńgýir, ushqysh ári parashıýtshi. Onyń budan bólek avtojaryspen, sý sporty túrlerimen, daıvıngpen shuǵyldanady jáne kóne qarý-jaraqtardy jınaýmen áýes.
Qazaqstan men Iordanııa arasyndaǵy qarym-qatynas arab áleminiń basqa elderindegideı oń baǵytta damyp keledi. Eki el arasyndaǵy dıplomatııalyq qarym-qatynastar 1992 jyly ornatylǵan. Qazaqstannyń elshiligi atalǵan eldiń astanasy Ammanda, al Iordanııa elshiligi Astana qalasynda ornalasqan.
Qazaqstan men Iordanııa kóshbasshylary Nursultan Nazarbaev pen Abdalla ІІ ben Hýseın arasynda dostyq qarym-qatynas ornaǵan. Bul rette Qazaqstan basshysynyń 2006 jyly Iordanııaǵa, a 2007 jyly tamyzda Korol Abdalla ІІ-niń Astanaǵa saparlaýyn atap ótýge bolady. Taraptar álemdik ekonomıkadaǵy daǵdarysqa qaramastan júzege asyrylyp jatqan ekonomıkalyq yntymaqtastyqtyń negizgi baǵyttaryn aıqyndady.
2009 jyly QR Prezıdentiniń Ammanǵa sapary sátti ótip, eki tarap ta taǵy bir márte yntymaqtastyqtyń baǵdaryn aıqyndap, ekijaqty saladaǵy birqatar máselelerdi talqylady.
