Kórermenge qazaq kınosyn qaraýǵa múmkindik berý kerek - Baýyrjan Shókenov
- Baýyrjan Kamaluly, áńgimemizdi qazaq kınosynyń prokattaǵy jaǵdaıynan bastaǵym kelip otyr ...
- Prokat deseńiz statıstıkany alǵa tartaıyn, mysal retinde ótken tamyz aıyn qarastyraıyq. RENTRAK kompanııasynyń málimeti boıynsha, Qazaqstanda tamyz aıynda barlyǵy 55 fılm prokatqa shyqqan. Kiristerdiń jalpy somasy 1,5 mıllıard teńgeden asty. Prokatta alty qazaqstandyq fılm ǵana bolǵan, biraq olarǵa jalpy alymdardyń úshten biri (30,1%) tıesili. Negizinde, kórsetkishter mynadaı: AQSh shyǵarǵan 21 fılm (38,1%) jalpy kiristiń 63,9%-yn jınady. Eýropalyq 17 kartına kórsetilgen fılmderdiń 30,9%-yn aldy. Olardyń kirisi – 2,4%. Qalǵan 11-i – Kanada, Meksıka, Avstralııa, Qytaı jáne Reseı elderiniń fılmderi. Olarǵa prokatta bolǵan barlyq kartınalardyń besten bir bóligi jáne tamyz aıyndaǵy búkil jalpy kiristiń tek 3,5%-y ǵana tıesili.
Minekı, osyndaǵy sońǵy kórsetkish kózge ottaı basylady. Mynadaı suraq týyndaıdy: ekonomıkalyq turǵydan shamaly nátıje beretin kartınalarǵa ekran ýaqytynyń 20 paıyzyn berý qanshalyqty oryndy jáne qanshalyqty tıimdi?
- Múmkin, bul qarapaıym kıno shyǵar. Kassany jınaıtyn blokbasterler bolady, jáı kórsetiletin fılmder de bolady emes pe?
- Dál solaı. Biraq, másele mynada, qazir bizdiń kınoteatrlardyń ekranyna memlekettiń qoldaýymen túsirilgen 12 jańa kartına shyǵa almaı otyr. Qyrkúıek pen jeltoqsan aralyǵynda prokattaý josparlanǵan 12 fılm. Men sizge aıtaıyn, eger sol «úsh paıyzdy» alyp turǵan bizdiń kórermenimiz úshin tanys emes elderde, suranysy joq elderde shyǵarylǵan fılmderdiń kem degende jartysyn bizdiń rejısserler túsirgen fılmdermen aýystyrsa, úsh paıyz alty, tipti toǵyz paıyzǵa deıin kóteriletin edi. Basqasha aıtqanda, bizdiń kartınalarymyz arqyly eki-úsh ese kóp aqsha tabýǵa bolady. Bul óte mańyzdy másele, biz muny jaqyn arada kınoındýstrııadaǵy áriptesterimizben talqyǵa salyp, qandaı da bir sheshim tabýymyz kerek.
- Endeshe siz jańa aıtqandaı, kınoteatrlarda kassa jınamaıtyn Qytaı, Kanada jáne Meksıka elderiniń fılmderi nelikten kórsetiledi? Bizdikin nege osylardyń ornyna kórsetpeske? Bul qalaı boldy?
- Muny anyqtap, tarqatýǵa tyrysyp kóreıik. Mysaly, jaqynda «Mama, ıa jıvaıa!» fılminiń prodıýserleri sóz sóıledi, olar óz fılmderin iri jelilerde prokatqa shyǵarǵysy keldi, biraq áreketteri sátsiz boldy. Kıno jelileri men Ortalyq arasyndaǵy qarym-qatynastyń durys bolmaýy, kezinde bireýge bireý qajetti qoldaý kórsetpeýi sebep bolyp otyr degen aqparat aıtyldy. Biraq, Kınoortalyq arnaıy bir kompanııalarǵa ataýly qoldaý kórsetýge quqyly emestigin túsiný kerek, bul memlekettik qoldaýdy bóletin biryńǵaı operator, tıisinshe ol qoldaýdy tek zańdar men zańnamalyq aktilerge sáıkes jarııalanǵan konkýrs arqyly kórsete alady. Osyny jetkizgim keledi, bul – birinshi mańyzdy másele.
Ekinshi sebep – mundaı fılmderdi elge ákeletin dıstrıbıýtorler tarapynan bolatyn qysym. Kásibı tilde bul «pakettik keskindeme» dep atalady – blokbasterlermen qosa qalǵanynyń bárin alasyń. Esh qısynsyz nárse. Shynynda da, bul fılmderdi kınoteatrlarda kórsetý úshin belgili bir shyǵyndar qajet: logıstıka, sýbtıtrleý jáne t.b. Biraq, fılm ádettegideı tabys ákelmese, mundaı shyǵyndardyń máni nede? Baǵana aıtylǵan úsh paıyzǵa keletin bolsaq, másele tipti ol arqyly bireýdiń aqsha tabýynda emes. Dıstrıbıýtor bul shyǵyndardy óz paketindegi «kassalyq» fılmder arqyly óteıdi, al kınoteatrlar she? Olar sol fılmder arqyly kóp aqsha tappaıtyny belgili. Onda nege mundaı kınony otandyq fılmderge almastyrmasqa?
- Shyndyqqa týra qaraıyq. Prokattan túsken tabystyń úshten bir bóligin alyp kelgen alty qazaqstandyq fılm – komedııalar. Kassalyq alymdar boıynsha olarmen básekelesý nátıjesiz bıznes emes pe?
- Al olarmen eshkim básekeles bolaıyn dep otyrǵan joq. Men kınoprokat salasyndaǵy ekzotıkalyq elderdiń kartınalaryna qaıta-qaıta nazar aýdaryp otyrǵanym beker emes. Nelikten biz olardyń ornyna óz kartınalarymyzdy kórsetip, odan da kóp nátıjege qol jetkize almaımyz? Aıta ketsek, bul tek qarjylyq kórsetkishtermen ǵana ólshenbeıdi.
Birinshiden, onyń artynda qazaq kınosyn dáripteý tur. Ekinshiden, osy salada jumys isteıtin óndiristik kompanııalarǵa qoldaý kórsetiledi. Úshinshiden, eń bastysy, biz kınematografııa «tarıhyn» qalyptastyrý arqyly jas, jańa esimderdi nasıhattaımyz. Bul – jańa tulǵalar, jańa qyzyqty akterler men rejısserler, ekrandarda paıda bolatyn jańa kınojobalar. Mysal retinde Danııar Alshynov pen Asqar Іlııasovty alaıyq. Olar qazirdiń ózinde óte mańyzdy halyqaralyq deńgeıge shyqqan. Olar ról somdaǵan fılmderdiń sany artyp keledi. Bul, árıne, kórermen úshin qyzyqty.
Prokaty qyrkúıek aıynyń sońyna josparlanǵan VGIK túlegi Aıdyn Sahamannyń «Dos-Muqasan» atty óte qyzyqty rejısserlik debıýttik jumysyn mysalǵa alýǵa bolady. Ádilhan Erjanovtyń «Nosorog» kartınasy belsendi jumys ústinde jáne oǵan Aleksandr Rodnıanskıı sııaqty iri prodıýserdiń qatysýy bizdiń kınoǵa degen qyzyǵýshylyqtyń mańyzdy kórsetkishi ekeni sózsiz. Barlyǵymyz, tek Kınoortalyq qana emes, dıstrıbıýtorlar da, kınoteatrlar da osy úrdisterdi kórip, shette qalmaýy kerek.
Árıne, bizdiń kartınalarymyzdyń Tokıo, Berlın jáne t.b. iri kınofestıvalderdegi kóptegen jetistikterin eskerý qajet. Olar da – bizdiń kınoǵa degen qyzyǵýshylyqtyń kóp ekeniniń kórneki kórsetkishi. Qazaqstandyq kórermendi bul alańnan tys qaldyrý durys emes. Ideologııa turǵysynan da, ındýstrııany damytý turǵysynan da, kirister turǵysynan da. Bul fılmderdi prokatqa shyǵarý, yńǵaıly kórsetilim ýaqytyn, seanstardyń jaqsy sanyn berý – munyń bári kórermenge osy fılmdi kórýge jáne fılmge ózin kórsetýge múmkindik beredi. Naryqta, ındýstrııada bizge tek alǵa jyljý kerek. Óz kezeginde, biz ákimshilik etetin bıýdjettik baǵdarlamalar aıasynda polıgrafııa, tırajdaý, kommertsııalyq emes kórsetilimder uıymdastyrý, jańa kartınalardyń tusaýkeserlerin ótkizýdi ózimizge alamyz.
- Bizde áıteýir bir jańa memlekettik baǵdarlamalar shyǵarylyp jatady ǵoı. Biraq, búkil álem jumys istep júrgen daıyn mehanızmder bar, mysaly Frantsııadaǵydaı kvotalaý…
- Frantsýz zańnamasynda «kvotalaý» uǵymy joq. Dálirek aıtqanda, bul boldy, biraq tek 1946 jyldan 1950 jylǵa deıin. Olarda qazir mynadaı erejeden turatyn mýltıpleks zańy qoldanysqa engizilgen: bir kınoteatr bir fılmge bir kúnde ekran ýaqytynyń ary ketkende 30 paıyzyn ǵana bere alady. Bul ereje nelikten mýltıpleks zańy dep atalady, sebebi kópzaldy kınoteatrlardyń qyzmetin retteý úshin qabyldanǵan. Ótken jyly «Kınematografııa týraly» Zańǵa ózgerister engizilgende, biz osyndaı normaǵa bastamashy boldyq. Kınoteatrlardyń ókilderimen zým arqyly kezdesýler ótkizdik, olarmen sóılestik, ulttyq fılmdermen tolyqtyryla alatyn arasynda óte az bos ýaqyty bar kórsetilim syzbasyn qurdyq, biraq barlyq kınoteatrlar men barlyq dıstrıbıýtorlar qarsy shyqty. Olardy «Atameken» UKP qoldady.
Osy jyldyń basynda biz óz kartınalarymyzdy tanystyrǵannan keıin, is alǵa jyljyǵandaı boldy. Bul kezeńde prokattaýshylar bizdiń fılmderimizdi birinshi kóredi, sodan keıin olardy óz kestelerine engizýge tyrysatyn bolady dep keliskenbiz. Budan keıin ne boldy? Kınoteatrlar kórsetilim úshin aldyn ala tólem talap etse, dıstrıbıýtorlar bizdiń óndirýshilerden dıstrıbýtsııa úshin aqsha ala bastady, biraq eshqaısysy ár kartına úshin kem degende qarapaıym seanstar sanyn beremiz dep ýáde etpedi! Nátıjesinde, fılmderdiń óte az sanyn aıtpaǵanda, bizge eń yńǵaısyz ýaqyt pen eki-úsh seans berildi – kórermen bizdiń kınoteatrlarda otandyq fılmderdi osyndaı jolmen ǵana kóre aldy.
- Ózińiz aıtqan Frantsııadaǵy mýltıpleks zańynyń ulttyq kınony qoldaýǵa qatysy bar ma?
- Eshqandaı qatysy joq. Onda memleket retteýmen aınalysady. Bul suhbat taqyryby qaıdan paıda boldy: memleket burmalanýdy kórgende, ol máseleni retteýge aralasa bastaıdy.
Prokattaý boıynsha taldaýlar men áńgimeniń basynda keltirgen mysaldardy biz aı saıyn Mádenıet jáne sport mınıstrligine qyzmettik hat túrinde beremiz. Munyń saldary qandaı bolýy múmkin ekenin túsinesiz be? Eger sala usynylǵan sheshim joldarymen kelispese, al memlekettiń bul protseske aralasýǵa múmkindigi bar bolsa, ol eshkimge qaramaı joǵarydan retteı bastaıdy jáne oıyn erejelerin ózi jazady. Al mundaıdan bárimiz de alys bolǵymyz keletini anyq. Kerisinshe, bárin beıbit jolmen sheshýge bolady. Óıtkeni, fılmge kınoteatrǵa shyǵýǵa, al kınoteatrǵa odan aqsha tabýǵa múmkindik beriletin bolsa, bul – qalypty jumys isteıtin naryqtyq zań, odan bári de paıda tabady. Kınoteatrlar ulttyq kınony kórsetýge qyzyǵýshylyq tanytady, óıtkeni ol buryn kınoteatrlarǵa barmaıtyn aýdıtorııany jınaıdy jáne aqsha tabady. Bul memleketke de tıimdi: ol kınoǵa ınvestıtsııa jasaıdy, ıaǵnı kóńil kóterýge arnalǵan kıno emes, belgili bir kınoǵa aqsha quıady jáne bul kınoǵa satyp alynǵan bıletter men kórermender aýdıtorııasy túrindegi keri baılanysqa ıe bolady.
- Qalaı bolǵanda da, eger memleket ózi qarjylandyrǵan kartınalardy ilgeriletkisi kelse, kınoteatrlarǵa qoldaý kórsetetin memlekettik baǵdarlama kerek shyǵar?
- Taǵy da halyqaralyq tájirıbege júgineıik, bastaǵan ekenbiz Frantsııa men Reseı mysalyn ári qaraı qarastyraıyq. Qazirgi jaǵdaıdy belgili sebepterge baılanysty aıtpaı-aq qoıaıyq. Menińshe, pandemııa kezeńindegi jaǵdaı kórneki mysal bola alady. Frantsııada kınoteatrlarǵa 16 mıllıon eýro kóleminde kómek kórsetildi. Biraq, bul kómektiń mehanızmin qarastyraıyq. Frantsııada memleket kınoteatrlarǵa qoldaý kórsetpeıdi. Bul múmkin emes, memleket bul salaǵa bir tıyn salmaıdy. Munyń bári tek CNC (Centre national du cinéma et de l'image animéea) – Frantsııanyń kıno ortalyǵy arqyly júzege asady. Ol kınoteatrlarda ár satylǵan bıletten aqsha jınap, keıin jyl sońynda olardy qaıtarady. Barlyq 100 paıyzyn emes, belgili bir tómendetý koeffıtsıentin qoldaný arqyly. Bul zaldardyń, jumys isteıtin jelilerdiń sanyna baılanysty. Al, pandemııa kezinde CNC bul aqshany jyldyń sońynda emes, pandemııa kezeńinde, ıaǵnı jyl ishinde paıdalanýǵa ruqsat berdi. Eń bastysy – olar bul aqshany kınoteatr qyzmetkerleriniń jalaqysyn tóleýge paıdalanýǵa ruqsat berdi. Bul fors-majorlyq jaǵdaılarǵa baılanysty, qoldanystaǵy normalardy buza otyryp jasaldy, óıtkeni eger aqsha kınoteatrlarǵa qaıtarylsa, olar qatań belgilengen maqsattarǵa jumsalady: tehnologııalardy jaqsartý, kórermenderge qyzmet kórsetý sapasyn jaqsartý jáne t.b., biraq eńbekaqy qoryna emes.
Reseıde ol kezde Úkimettiń Federaldy rezervtik qorynan búkil salaǵa kómektesý úshin 4,4 mıllıard rýbl bólindi. Bul aqshanyń jartysy ulttyq kınony shyǵarýmen aınalysatyn óndiristik kompanııalarǵa, ekinshi jartysy kınoteatrlarǵa ketti. Munda aqshany bólý mehanızmi kelesideı boldy: árbir kınoteatr men árbir kınoteatr jelisi esep berdi – olar EAIS arqyly kórsetilgen ulttyq fılmderdiń úlesi qandaı ekenin kóre aldy. Osy úleske proportsıonaldy túrde olar memleketten kómek aldy, árıne salyqtar men basqa da mindetti tólemder boıynsha qaryzdardyń bolmaýy esepke alyndy.
- Al bizde kınoteatrlarǵa eshqandaı kómek kórsetilmedi. Nege?
- Pandemııa kezinde biz salany qoldaýǵa aqsha suraǵan kezde (biz birneshe ret jazbasha túrde osyndaı ótinishtermen Mádenıet mınıstrligi men Úkimetke júgindik), bizge mynadaı suraq qoıyldy: mehanızm qandaı bolady? Buǵan biz jaýap bere almadyq, óıtkeni ol kezde ulttyq mártebesin tek bir-eki fılm ǵana alǵan, al naryqtaǵy fılmder onsyz da kiris ákelip jatty.
Sol ýaqytta keıbir fılmderimizdiń prokatqa shyǵa almaı turǵany, keıbir fılmder úshin dıstrıbıýtorlar aldyn ala tólem surap jatqany týraly anyqtama beriledi. Qalaısha memleket bul talaptarǵa kelisedi?
Men nazar aýdarǵym keletin eń basty nárse: bizdiń túsinigimiz ben yntymaqtastyǵymyz tek memleketke ǵana qajet emes. Bul, eń aldymen, ındýstrııanyń ózine qajet. Ol ózin-ózi qamtamasyz etýi kerek. Al bul, álemdik tájirıbe kórsetip otyrǵandaı, otandyq kınonyń el ekrandaryndaǵy 30 paıyzdyq úlesimen qamtamasyz etiledi. Eger biz qandaı da bir sebepterge baılanysty gollıvýd kontentinsiz qalatyn bolsaq, onda tek ózimizdiń ulttyq ónim ǵana salany ustap tura alady.
Sondyqtan, qaıtalap aıtamyn, ózin-ózi qamtamasyz ete alatyn kúshti kınoındýstrııany biz tek kúsh-jigerimizdi biriktire otyryp qura alamyz.
- Áńgimeńizge raqmet!
Foto: brod.kz
