Kópqabatty úılerdegi órt: Adam qateliginen tsıfrlyq qorǵaýǵa deıin
ASTANA. KAZINFORM – 2025 jyldyń alǵashqy bes aıynda Qazaqstanda kópqabatty turǵyn úılerde 369 órt tirkeldi, bul ótken jylǵy kezeńmen salystyrǵanda úshten bir ese kóp. Degenmen, ólim kórsetkishi eki ese azaıyp, jaraqat alǵandar sany 22%-ǵa kemigen.
Kópqabatty úılerdegi órt kóbeıgen
Qazaqstanda kópqabatty turǵyn úılerde órt sany artyp keledi. Tótenshe jaǵdaılar mınıstrliginiń dereginshe, 2025 jyldyń qańtar-mamyr aılarynda turǵyn keshenderde 369 órt tirkelgen. Al byltyr osy kezeńde 261 oqıǵa bolǵan. Órtter kún saıyn derlik tirkeledi: keı oqıǵalar adam shyǵynynsyz ótse, endi biri qaıǵyly aıaqtalady.
− Degenmen qaza tapqandar sany 50%-ǵa, al jaraqat alǵandar 22%-ǵa azaıǵan. Órt kezinde 300-den astam adam qutqaryldy. Kópqabatty úılerdegi órtter jalpy tirkelgen órtterdiń 11,7%-yn quraıdy, - dedi TJM ókilderi.
Mınıstrlik tarapynan aýqymdy profılaktıkalyq jumys júrgizilýde: mamandar turǵyndarmen kezdesip, túsindirý jumystaryn júrgizip, jadynamalar taratady, jınalystar men nusqaýlyqtar ótkizedi. Keıbir úılerde evakýatsııa boıynsha jattyǵýlar uıymdastyrylyp, tótenshe jaǵdaıǵa daıyndyq pysyqtalady.
− Búginde elimizde 3 myńnan astam bıik ǵımarat bar, onda jyl saıyn órt-taktıkalyq oqý-jattyǵýlar ótkiziledi. Bul sharalardyń maqsaty − halyqtyń órt kezindegi áreket algorıtmderin meńgerýine múmkindik berý, - dep habarlady mınıstrlik.
Alaıda tájirıbe kórsetkendeı, tek jadynamamen jáne áńgimemen shektelý jetkiliksiz. Páter dálizderinde eski matrastar men jylytý qurylǵylary saqtalsa, evakýatsııalyq esikter qulyptaýly kúıde tursa – órtter qaıta-qaıta oryn alyp, adamdar ómirin jalmaýyn toqtatpaıdy.
TJM ókilderiniń aıtýynsha, profılaktıkalyq sharalar turǵyn úı sektoryndaǵy órtterde qaza tapqandar sanyn 16%-ǵa qysqartýǵa múmkindik bergen.
Órt ózdiginen shyqpaıdy
Statıstıkaǵa úńilsek, árbir órttiń artynda adam nemquraılyǵy, jaýapsyzdyq, keıde tipti qarapaıym aqymaqtyq turady. QR Tótenshe jaǵdaılar mınıstrliginiń dereginshe, 2025 jyldyń alǵashqy bes aıynda kópqabatty úılerde bolǵan órtterdiń basty sebebi – elektr qurylǵylaryn ornatý men paıdalanýdaǵy erejelerdiń buzylýy. Bul sebep barlyq jaǵdaılardyń shamamen 55%-yn quraıdy.
Ekinshi orynda – otty abaısyz qoldaný tur: sirińke, sham, balkonda ot jaǵý sııaqty «úı ishindegi ottar» órtterdiń 31,7%-yna sebep bolǵan. 6,7%-y – balalardyń oıynynyń saldary.
Alkogolge mas kúıde tósekte shylym shekkender órttiń 3,7%-yn, al zattar men materıaldardyń ózdiginen tutanýy – 2,9%-yn quraıdy.
− Ákimshilik derekterdi jınaý úshin órttiń shyǵý sebepteri, sonyń ishinde tehnıkalyq aqaýlar boıynsha málimetter esepke alynady. Júrgizilgen taldaý negizinde anyqtalǵan zańbuzýshylyqtardy joıýǵa baǵyttalǵan usynymdar men normatıvtik quqyqtyq aktiler ázirlenip, túsindirý jumystary júrgiziledi jáne qaýipsizdik talaptary kúsheıtiledi, - deıdi TJM mamandary.
Naqtylyq pen jedeldik
Qazirgi tótenshe jaǵdaılar ýaqyt joǵaltýdy keshirmeıdi, aqparat izdeýge nemese qate mekenjaıǵa barýǵa ketken árbir sekýnd bireýdiń ómirine tikeleı áser etýi múmkin. Bul jaǵdaıdy QR Tótenshe jaǵdaılar mınıstrligi jaqsy túsinedi. Sol sebepti sońǵy jyldary vedomstvo aýqymdy tsıfrlyq transformatsııadan ótti.
Bul júıeniń júregi − jańǵyrtylǵan TJM Sıtýatsııalyq zaly, ıaǵnı «apattardy basqarý ortalyǵy». Munda barlyq derekter men boljamdar biriktirilip, vıdeolar men kartalar taldanady. Arnaıy úlgileý quraldarynyń kómegimen mamandar órttiń damýyn boljaı alady, yqtımal saldaryn eseptep, áreket etý stsenarıılerin daıyndaıdy. Bul − naqty taǵdyrlar sheshiletin tsıfrlyq shaıqas alańy dese bolady.
Órt qaýpin baqylaý úshin vedomstvo «Sergek» beınebaqylaý júıesin, sonyń ishinde bıik úılerge ornatylǵan kameralardy paıdalanady. Bul ásirese órt oshaqtaryna tikeleı jetý qıyn bolatyn qalalyq aýdandarda jaǵdaıdy baqylaýǵa múmkindik beredi.
Biraq eń qyzyǵy – ǵarysh tehnologııalarynyń biriktirilýi. QR TJM geoaqparattyq platformalar arqyly, sonyń ishinde «Qazaqstan Ǵarysh Sapary» AQ ulttyq júıesi men jeke kompanııalardyń servısteri arqyly orman órtteri, tehnogendik qaýipter, aýa raıy jaǵdaılary jáne tipti munaı tógilýi múmkin aýmaqtar týraly aqparat alady. Óńirlerdiń tsıfrlyq qaýipsizdik pasporttary men TJ boıynsha tarıhı derekteri bar ınteraktıvti kartalar tek áreket etýge emes, aldyn alýǵa da múmkindik beredi. Bul jaı ǵana órt sóndirý emes, jańa býyndaǵy erte eskertý júıesi.
Aımaqtardaǵy aýmaqtyq bólimshelerde de ózgerister bar. Kezekshi-dıspetcherlik qyzmetterde «ARM-Dıspetcher» júıesi engizildi. Bul ataýy qarapaıym bolǵanymen, aýqymdy múmkindikterdi qamtıtyn júıe.
− Onyń ishinde nysan ataýy nemese kóshe ataýynyń eski nusqasy boıynsha mekenjaıdy anyqtaý, elektrondy kartada ornalasqan jerin kórsetý, eń qysqa marshrýt pen onyń qysqasha sıpattamasyn shyǵarý múmkindigi bar. Sondaı-aq, múgedektigi bar adamdardyń turatyn oryndary týraly derekter engizildi. Bul baza tótenshe jaǵdaı ornyna jiberilgen órt sóndirýshiler men qutqarýshylarǵa osal toptar týraly aqparatty avtomatty túrde jetkizýge múmkindik beredi, - dep habarlady TJM.
Órtten alǵan sabaqtar
Qazaqstandaǵy kópqabatty úıler men jekemenshik sektordaǵy órtter buryn aıtylmaı kelgen álsiz tustardy ashyp berdi. Al TJM-nyń is-áreketine qaraǵanda, elimizde aýqymdy jańǵyrtý kezeńi bastalyp jatyr. Bul joly basymdyq tek tehnıka men tehnologııaǵa emes, kómektiń qoljetimdi bolýyna berilip otyr.
2024 jyldan bastap elde tez turǵyzylatyn qurylymdardan órt sóndirý depolaryn salý jobasy júzege asyp keledi. Bul jańa bólimsheler endi birneshe jyl emes, birneshe aı ishinde ashylady degen sóz. Ótken jyly 10 nysan paıdalanýǵa berilse, 2025 jyly − 6 depo iske qosyldy, jyl sońyna deıin taǵy 12-si ashylady dep kútilýde. Mundaǵy maqsat − halyq tyǵyz qonystanǵan jáne osal aımaqtardy qamtý, óıtkeni dál qazir bul jerlerge órt sóndirý kóligi tym kesh jetýi múmkin.
Alaıda jańǵyrtý tek qalalarmen shektelmeıdi. TJ mınıstri, general-maıor Shyńǵys Árinovtyń bastamasymen órt sóndirý kóligi sırek keletin aýyldar jaıly «Aýyl qutqarýshylary» baǵdarlamasy iske qosyldy. Baǵdarlamanyń maqsaty − bazalyq jabdyqpen qamtylǵan jáne arnaıy daıyndyqtan ótken turǵyndarmen jasaqtalǵan jergilikti erikti órt sóndirý beketterin qurý. Qazirdiń ózinde Abaı, Aqmola, Almaty, Batys Qazaqstan jáne Qaraǵandy oblystarynda osyndaı bes beket ashyldy. Buryn qutqarýdy saǵattap kútken jerlerde endi jedel áreket etý múmkindigi paıda boldy. Demek, halyqtyń ózi qaýipsizdik júıesiniń kórermeni emes, tikeleı qatysýshysy retinde tartyla bastady.
Alaıda bul tek bastamasy ǵana. Áli kúnge deıin myńdaǵan úıde avtomatty dabyl júıesi joq, al órt sóndirý kólikteri beıbereket qoıylǵan kólikter saldarynan podezge jaqyndaı almaıdy. Sondyqtan tolyq qaýipsizdik týraly aıtý áli erte. Baǵdarlama qaǵaz júzinde tek irgetas bola alady. Naǵyz jańǵyrtý − tótenshe jaǵdaıda ár mınýt adam ómirin qutqarýǵa jumys isteıtin kezde júzege asady.
Jańa norma − eski úıler
Mınıstrliktiń bastamasymen 8 memlekettik normaǵa ózgerister engizildi, endi barlyq jańa kópqabatty turǵyn úılerde bıiktigine qaramastan avtomatty órt dabyly jáne gaz baqylaý júıelerin ornatý mindetteldi. ıAǵnı, endi eki qabatty eń qarapaıym úıdiń ózi tehnıkalyq jaǵynan jaraqtandyrylýy tıis. Bul ásirese gazdandyrylǵan óńirler úshin mańyzdy, munda gazdyń shyǵýyn ıispen emes, arnaıy datchıkpen anyqtaý qajet.
Alaıda, bul jerde de kemshilik bar: jańa normalar tek jańadan salynatyn úılerge qatysty. Al buǵan deıin salynǵan jáne qonystanǵan úılerde mundaı júıelerdi ornatý erikti negizde, ıaǵnı, kóp jaǵdaıda múlde júzege aspaıdy. Osy olqylyqty joıý úshin TJM taǵy bir sharany qolǵa aldy, órt qaýipsizdigi júıelerin ornatýmen jáne qyzmet kórsetýmen aınalysatyn kompanııalarǵa ruqsat berý tártibi engiziledi. Bul salada dıletanttardan arylý kózdelgen, al montajdaýshylar jaýapkershilikke úıretiledi.
Sonymen qatar TJM halyq kóp jınalatyn nysandar men bıiktigi 28 metrden asatyn ǵımarattardy paıdalanýǵa qabyldaý kezinde órt baqylaýyn qaıta engizý normasyn ázirledi.
Qurylys materıaldary da nazardan tys qalǵan joq. Kóptegen jańa úılerdiń qasbetterinde jelden jáne sýdan qorǵaıtyn janǵysh qabyrshaqtyń qoldanylyp jatqany anyqtaldy. TJM bul materıaldardy jylýoqshaýlaǵyshtyń syrtqy qabatyna qoldanýǵa tyıym salýdy kózdeıtin ózgerister engizýdi josparlap otyr.
− Usynylyp otyrǵan norma iri órt qaýipsizdigi talaptaryn óreskel buzǵan nysandardyń paıdalanýǵa berilýi men odan ári qoldanylýyn boldyrmaýǵa múmkindik beredi, - dep málimdedi vedomstvo.
Órt jaýapkershiligi
Qaǵaz júzinde bári naqty: kópqabatty úılerdegi órt qaýipsizdigi kóptegen erejelermen, nusqaýlyqtarmen jáne usynystarmen retteledi. Jaýapkershilik te bólingen, turmystyq qaýipsizdikke turǵyndar jaýapty, ortaq múlikke − basqarýshy uıymdar, al aldyn alý men qutqarý sharalaryna − memleket. Bar bolǵany osy talaptardy saqtaý ǵana qalǵandaı. Alaıda órt oqıǵalarynyń statıstıkasy úzdiksiz ósip keledi, ár jańa órtpen birge jaýapkershilik tizbegi qaı jerden úziledi degen suraq týyndaıdy.
Ár ýaqytta naqty áreket algorıtmi saqtala bermeıdi. Kóptegen adam qutqarýshylardy shaqyrmaı-aq, óz betinshe otty óshirýge tyrysyp, ýaqyt joǵaltady. Bireýler ıntýıtsııamen áreket etkenimen, toktaǵy quraldy sýmen sóndiredi, tereze ashyp, jalyndy kúsheıtedi, tútinge tolǵan baspaldaqpen shyǵýǵa nemese lıftpen túsýge tyrysady.
TJM órt shyqqanda eń aldymen qutqarýshylardy (101/112) shaqyrýdy, toktaǵy quraldarǵa sý quımaýdy, órtenip jatqan bólmede tereze men esikti ashpaýdy jáne lıftti qoldanbaý keregin aıtýda. Árbir órt − jaı ǵana tehnıkalyq aqaý nemese turmystyq qatelik emes. Bul birinshi qabattaǵy turǵynnan bastap, basqarýshy kompanııadaǵy ınjener men ınspektorǵa deıin tutas júıeniń naqty ómirde qalaı jumys isteıtininiń kórsetkishi.
Eger qaýipsizdik tizbegindegi ár adam jaýapkershilikti kórshisinen izdese qaýip-qater osy kúıinde qala beredi. Al erejelerdi saqtaý formaldyq emes, kúndelikti mádenıettiń bir bóligine aınalýy qajet.