Kóp til úırengen saıyn óz tilińniń ásemdigine kóz jetkizesiń — qyzylordalyq polıglot
QYZYLORDA. KAZINFORM — Qyzylordalyq Marııa Omarova 10 shaqty til biledi, onyń birnesheýinde jetik sóıleıdi. Ózi — Qyzylorda telearnasynyń arnaýly tilshisi. Polıglot áriptesimiz Kazinform tilshisine til úırenýdiń tıimdi tásilderi, ony bilýdiń artyqshylyǵy týraly aıtyp berdi.
— Marııa, neshe til bilesiz? Ony qalaı, qaıdan úırendińiz?
— Men Ózbekstan Respýblıkasynda týǵanmyn. 16 jyl sonda turyp, 2004 jyly Qyzylordaǵa kóship keldik. Mektepti osynda bitirdim. Ózbekstanda mektepte ózbek, nemis, koreı tilderinen sabaq ótetin. Sabaqty jaqsy oqydym. Keıde joǵary synyptaǵylar kelip, nemis tilinen tapsyrmany oryndaýǵa kómek suraıtyn. Qazir bul tilderde mátin oqyp, mazmunyn aıtyp bere alamyn. Qyzylordaǵa kóshetinimizdi bilgende aǵylshyn tilin oqı bastadym. Úıde transkrıptsııasy bar aǵylshyn-orys sózdigi bolatyn. Kúndelikti tańerteń saǵat 6-da turyp, 50 sózden jattaımyn. Grammatıkasy, sózderi nemis tiline uqsas bolǵandyqtan shyǵar, repetıtorsyz úırendim.
Qyzylordanyń mektebine aýysqasyn da aldyma jan salǵanym joq. Qazir aǵylshyn tilinde erkin sóıleı alamyn. Frantsýz tilindegi grammatıka negizderin stýdent kezimde tanys qyzdan oqydym. Odan ári ınternetten beınesabaqtardy kórý arqyly mashyqtandym. Al Qazaqstan Respýblıkasynyń Prezıdenti janyndaǵy Memlekettik basqarý akademııasyna oqýǵa túsken soń ıspan tiliniń bastapqy deńgeıin, túrik tilin sóılese alatyndaı deńgeıde úırendim. Men barlyǵy 9 til bilemin. Qazaqsham men oryssham onsyz da jaqsy boldy.
— Tilderdiń ishinde qaısysyn úırený jeńil nemese qıyn boldy?
— Men úshin eń qıyny — koreı tili. Álippesi múldem basqasha. Alǵashqy kezde qalaı oqylatynyn túsinbegennen jylap alatynmyn. Bir kúni jergilikti shirkeýge Ońtústik Koreıadan pastor kelip, keshki ýaqytta koreı tilinen sabaq beretinin jarııalady. Soǵan baryp, áripteri qalaı oqylatynyn túsindim, odan ári jeńil boldy. Qalǵandary qıyndyq týǵyzǵan joq. Ásirese, eseıgen shaqta sanaly túrde úırengen túrik jáne ıspan tilderin op-ońaı meńgerip aldym. Túrik tili ózbek jáne qazaq tilderine, ıspan tili aǵylshyn tiline uqsaıtyn ári ekeýi de unaıtyn bolǵandyqtan shyǵar, esh qıyndyǵyn sezbedim.
— Polıglot bolýdyń qandaı artyqshylyqtary bar? Tildi úırený bólek, sol tilde sóıleıtindermen aralaspasań ol da qala beretin sııaqty. Bul jaǵy qalaı?
— Polıglot bolǵanyma balalarym qýanady. Birde qyzym «Sizben saıahattaǵan rahat, Túrkııada túrik tilinde, Tashkentte ózbek tilinde sóıleı beresiz» dep maqtandy. Árıne, sheteldiktermen óz tilinde sóılesseń, rıza bolyp qalady. Jýrnalıstıkada da munyń paıdasyn kórip júrmin, syrttan qonaqtar kelgende aýdarmashy izdemeı ózim-aq suhbat ala beremin. Keıde áriptesterim kómek suraıdy, olarǵa da qýana-qýana kómektesemin. Odan bólek, apta saıyn ıntellektýaldy oıyndarǵa qatysamyn. Sol kezde árbir tilden aýdarylǵan sózderdiń maǵynasyn túsiný, jaýabyn tabý ońaı bolady. Kóp tildi bilgen ózim úshin óte paıdaly. Oıyń ashyq, kózqarasyń keń bolady. Basqa tildi meńgergen saıyn óz tilińniń ásemdigin uǵyp, ony burynǵydan beter jaqsy kóre túsesiń. Til bilý maqsatynda shet elge saıahattaý nemese jumys babymen ýaqytsha turý bolmasa, birjola kóshý oıymda joq.
— Otbasyńda óziń sııaqty oqýǵa, til bilýge qyzyqqandar boldy ma?
— Bul áýlet boıynsha qanymyzda bar qabilet eken. Arǵy babamyz Tashkent general-gýbernatorynyń tilmashy bolǵan. Qaı tildi de úırený qıynǵa soqpaıtyny sodan-aý dep oılaımyn. Mektepte oqyǵanymda bir qyzyq jaǵdaı boldy. Synyptasyma nemis tilinde etistiktiń jiktelýin qansha aıtsam da túsindire almadym. Qatty ashýym keldi. Keıin qarap otyrsam, sol kezde men barlyq adam tildi op-ońaı úırenýi kerek dep oılappyn.
— Adamnyń jasy ulǵaıǵan saıyn bilim úırený de qıynǵa soǵady deıtin pikir bar. Taǵy til úırenýge bul kedergi emes pe?
— Jasym 37-de, ázirge eshqandaı qıyn emes. Biraq taǵy basqa til úırený josparda joq. Bos ýaqytta aǵylshyn, túrik tilderinde sabaq oqımyn. Túrli taqyryptaǵy sóz jınaqtarymen tanysý úshin Telegram áleýmettik jelisindegi nemis, frantsýz, ıspan tilderindegi arnalarǵa jazyldym. Kóp til bilý qartaıǵanda Altsgeımer aýrýynyń aldyn alýdaǵy jaqsy ádisi ekenin bilemin, sondyqtan kúndelikti az-azdan oqý ádetime aınaldy.
— Qaı til ózińizge kóbirek unaıdy?
— Kitaptardy kóbinese qazaq jáne orys tilderinde oqımyn. Ana tilimizden artyq til joq dep oılaımyn. Túrik jáne ıspan tilderinde sózder áýezdi ári erkin estiledi. Adamdar nemis tilin dóreki, jaǵymsyz dep esepteıdi, biraq ol kerisinshe óte jaǵymdy. Jalpy tildiń jaqsy-jamany bolmaıdy, árqaısysynyń ózine tán ádemiligi bar. Birde ýnıversıtette ejelgi ádebıet kýrsynan latyn tilinen 10 naqyl sóz jattap kelýdi tapsyrdy. Onyń ornyna qyzyǵýshylyqpen 20 aforızm jattap alǵanym bar. Qazir de latyn tilindegi ádemi, maǵynasy tereń aforızmderdi kórsem, qoıyn dápterge túrtip, jattap alýǵa tyrysamyn. Qoldanysta joq bolǵanymen óte áserli, nyq estiletinimen qatty unaıdy. Múmkindik bolsa, shet el tilderin úırenýge keńes beremin. Qaı jaǵynan da óte paıdaly.
Buǵan deıin biz Qazaqstan Respýblıkasy Qarýly kúshteri Áskerı-teńiz kúshteriniń ofıtseri, kapıtan-leıtenant Muǵatdın Mamedovtiń bes tildi meńgergenin jazǵanbyz.