Konstıtýtsııalyq reforma: Qandaı ózgerister endi
Eske salsaq, 3 naýryzda Parlamenti palatalarynyń birlesken otyrysynda atalǵan zań jobasy birinshi oqylymda maquldanǵan bolatyn. Osy oraıda konstıtýtsııalyq reforma jónindegi zań jobasyn ekinshi oqylymǵa daıyndaý úshin birlesken komıssııa quryldy.
Demalys kúnderi Senat pen Májilistiń barlyq turaqty komıtetteri, saıası partııalardyń fraktsııalary, Qazaqstan halqy Assambleıasynyń depýtattyq toby engizilgen zań jobasyn jáne birinshi oqylym barysynda depýtattardyń aıtqan usynystaryn talqylady. Al 6 naýryzda ótken birlesken otyrysta depýtattardyń túzetýleri maquldandy.
«Parlament Palatalarynyń birlesken komıssııasy 4 jáne 5 naýryz kúnderi belsendi jumys istedi. Depýtattardan, Parlament Palatalarynyń turaqty komıtetterinen, saıası partııalardyń fraktsııalarynan qoldanystaǵy Konstıtýtsııanyń birqatar normalaryna barlyǵy 26 túzetý kelip tústi, olardyń barlyǵy Birlesken komıssııada jan-jaqty qaraldy. Komıssııa óz jumysynyń qorytyndylary boıynsha Parlament Palatalarynyń birlesken otyrysynyń qaraýyna ekinshi oqylymda 10 túzetý engizý týraly sheshim qabyldady. Onyń kópshiligin Parlament depýtattary Parlament Palatalarynyń birlesken otyrysynda zań jobasyn birinshi oqylymda talqylaý kezinde jarııa etken bolatyn»,- dedi zań jobasyn qaraý jónindegi Parlament Palatalarynyń birlesken komıssııasy tóraǵasy, Májilis depýtat Nurlan Ábdirov.
Endi solardyń mánine toqtalyp ótetin bolsaq, Konstıtýtsııanyń
91-babynyń 2-tarmaǵynyń mynadaı redaktsııasy usynyldy:
«Konstıtýtsııada belgilengen memlekettiń Táýelsizdigin, Respýblıkanyń birtutastyǵy men aýmaqtyq tutastyǵyn, ony basqarý nysanyn, sondaı-aq táýelsiz Qazaqstandy Qurýshy, Qazaqstan Respýblıkasynyń Tuńǵysh Prezıdenti - Elbasy irgesin qalaǵan Respýblıka qyzmetiniń túbegeıli prıntsıpterin jáne Qazaqstan Respýblıkasynyń Tuńǵysh Prezıdenti - Elbasynyń mártebesin ózgertýge bolmaıdy».
Ótken aptada Konstıtýtsııanyń 91-babynda Elbasynyń eńbekteri atalyp ótýi qajet ekeni depýtattar tarapynan qoldaý tapqan bolatyn . Jalpy, buǵan deıin Qazaqstan qoǵamynyń ókilderi Elbasynyń memleketimizdi qurýdaǵy eren eńbegin baıandy etý týraly máseleni birneshe ret kótergeni belgili.
Atap aıtqanda, Qazaqstan halqy Assambleıasynyń depýtattyq toby konfessııaaralyq tatýlyqty ultaralyq tatýlyqpen qatar, konstıtýtsııalyq qundylyq dep taný maqsatynda Konstıtýtsııanyń 39-babynyń 2-tarmaǵyn ultaralyq jáne konfessııaaralyq tatýlyqty buzatyn kez kelgen áreket konstıtýtsııalyq emes dep tanylady degen erejemen tolyqtyrýdy usynǵany belgili.
N. Ábdirovtiń paıymynsha, Qazaqstanda dinı taǵattylyq erekshe mańyzǵa ıe boldy. Konfessııaaralyq tatýlyq - qazaqstandyq memlekettiliktiń eń joǵary qundylyqtarynyń biri jáne sondyqtan da ol konstıtýtsııalyq qundylyq retinde bekitilýge tıis.
Budan bólek, QR Prezıdentiniń usynýymen Qazaqstan Respýblıkasyndaǵy adam quqyqtary jónindegi ýákildi bes jyl merzimge qyzmetke saılaýdy jáne ony qyzmetinen bosatýdy Parlament Senatynyń erekshe qaraýyna jatqyzý usynylady.
Al 41-baptyń 2-tarmaǵyna eldiń Prezıdenttigine kandıdattar úshin joǵary bilimniń bolýyn olarǵa qoıylatyn talaptardyń biri retinde belgileýge qatysty ózgeris engiziledi. Prezıdenttikke kandıdattar úshin joǵary bilimniń bolýy týraly talap Konstıtýtsııanyń 40-babynda belgilengen memlekettiń eń joǵary laýazymdy tulǵasy retinde Prezıdenttiń mártebesine sáıkes keledi. Bul rette, Prezıdenttikke kandıdattarǵa qoıylatyn qosymsha talaptardy konstıtýtsııalyq zań deńgeıinde engizý múmkindigi belgilenedi.
Eske sala keteıik, buǵan deıin depýtattar Іshki ister mınıstrin taǵaıyndaýdy Prezıdenttiń quzyretinde qaldyrýdy suraǵan bolatyn. Birlesken komıssııa talqylaýlarynan soń bul máselege qatysty tıisti sheshim qabyldandy.
«Іshki ister mınıstrliginiń azamattardyń qaýipsizdigin, memlekettiń ishki qaýipsizdigin qamtamasyz etý isindegi mańyzdy strategııalyq rólin eskere otyryp, 44-baptyń 3) tarmaqshasynda el Prezıdentiniń Іshki ister mınıstrin taǵaıyndaý jónindegi ókilettigin saqtaǵan jón dep esepteımiz. Bul rette, el Prezıdentiniń Joǵarǵy Bas Qolbasshy bolyp tabylatyny, al Іshki ister mınıstrliginiń qurylymyna Ulttyq Ulannyń kiretini de eskeriledi»,-dep túsindirdi depýtat.
Konstıtýtsııanyń 4-babynyń 3-tarmaǵyn mynadaı redaktsııada jazý usynyldy: «Respýblıka bekitken halyqaralyq sharttardyń respýblıka zańdarynan basymdyǵy bolady. Qazaqstan qatysýshysy bolyp tabylatyn halyqaralyq sharttardyń Qazaqstan Respýblıkasynyń aýmaǵynda qoldanylý tártibi men talaptary Respýblıkanyń zańnamasynda aıqyndalady».
Birlesken komıssııa tóraǵasynyń sózine qaraǵanda, Qazaqstan Respýblıkasynyń halyqaralyq uıymdarmen jáne basqa da eldermen yntymaqtastyǵy halyqaralyq sharttar jasaý arqyly júzege asyrylatyny belgili. QR Konstıtýtsııasy men zańnamasy Respýblıka ratıfıkatsııalaǵan halyqaralyq sharttardyń zańdar aldyndaǵy basymdyǵyn aıqyndaıdy, al olardy denonsatsııalaý tártibi ulttyq zańnamamen retteledi. Kez kelgen shart belgili bir dárejede adamnyń jáne azamattyń quqyǵy men bostandyǵyn qozǵaıtynyn bilemiz, al quqyqtar zańmen ǵana shektelýi múmkin. Osyǵan baılanysty Birlesken komıssııa qabyldaǵan osy túzetý usynyldy, ol memlekettiń derbestigin de kúsheıtedi.
«Konstıtýtsııalyq qurylysty qorǵaýdy, qoǵamdyq tártipti, azamattardyń quqyqtary men bostandyqtaryn saqtaýdy kúsheıtý maqsatynda Konstıtýtsııanyń 10-babynyń 2-tarmaǵynda terrorıstik qylmystar jasaǵany úshin, sondaı-aq Qazaqstan Respýblıkasynyń ómirlik mańyzy bar múddelerine ózge de aýyr zııan keltirgeni úshin azamattyqtan aıyrýǵa sottyń sheshimimen ǵana jol beriletinine qatysty normany bekitý usynyldy. «Azamattyqtyń bolmaýyn qysqartý týraly» 1961 jylǵy 30 tamyzdaǵy BUU Konventsııasynyń 8-babyna sáıkes, eshbir memleket azamattyqtan aıyrý quqyǵyn júzege asyrýǵa tıis emes, ol tek qana tıisti tulǵa úshin sottyń nemese ózge de táýelsiz mekemeniń isterdi ádil talqylaý quqyǵyn kózdeıtin zańǵa sáıkes júzege asyrylady»,-dep toqtalǵan Ábdirov, Birlesken komıssııa azamattyqtan aıyrý týraly máseledegi obektıvtilik pen ádildik naq sot sheshimimen qamtamasyz etilýge tıis dep paıymdaıtynyn jetkizdi.
Al Konstıtýtsııanyń 2-babynyń jańa 3-1-tarmaǵyn Astana qalasynda konstıtýtsııalyq zańǵa sáıkes naq qarjy salasynda erekshe quqyqtyq rejım belgilený múmkindigi týraly normamen tolyqtyrý usynyldy.
Atalǵan túzetý Konstıtýtsııada konstıtýtsııalyq zańmen retteletin «Astana» halyqaralyq qarjy ortalyǵynyń mártebesin bekitý maqsatynda jasalyp otyr.
Sonymen qatar Birlesken komıssııa Konstıtýtsııanyń 74-babynyń 2-tarmaǵyn 44-baptyń jańa 10-1) tarmaqshasynyń normalarymen úılestirýdi de usynady, onda Prezıdenttiń Konstıtýtsııalyq Keńeske ótinish jasaý ókilettigi kózdelgen. Osyǵan oraı, Konstıtýtsııanyń 74-babynyń 2-tarmaǵyndaǵy «normatıvtik» degen sózdi alyp tastaý eskerilgen.
Jalpy, depýtattar birinshi oqylymda tujyrymdamalyq turǵyda qoldaǵan túzetýlerge qysqasha toqtalatyn bolsaq, túzetýlerdiń basym blogy Prezıdenttiń, Parlament pen Úkimettiń bılik ókilettikterin qaıta bólý máselelerin qozǵaıdy. Sonymen qatar jekelegen túzetýler sot pen prokýratýraǵa qatysty.
Ótken aptada Parlament palatalarynyń birlesken otyrysynda
Nursultan Nazarbaev konstıtýtsııalyq reformalardy eskere otyryp, Úkimet pen Parlament qandaı jaǵdaıda jumys isteıtindigin túsindirgen bolatyn.
«Birinshiden, jańa zań memlekettik isterde Parlamenttiń rólin aıtarlyqtaı kúsheıtedi. Onyń ishinde Úkimetti qalyptastyrýda ókilettigi artady. Endi Parlamenttiń zańnamalyq bılik bolyp tabylatyndyǵy jazylatyn bolady, buryn «zańnamalyq qyzmetterdi júzege asyrady» dep tujyrymdalǵan edi. ıAǵnı, ol endi naqtylandy. Úkimettiń derbestigi arta túsedi, oǵan ekonomıkany tikeleı basqarý boıynsha ókilettik beriledi»,-dedi Nazarbaev.
Sonymen qatar Memleket basshysy azamattardy qorǵaý baǵytynda kassatsııalyq satynyń soty retinde Joǵarǵy sottyń róli nyǵaıtylatynyn atap ótti.
