Konstıtýtsııalyq referendým neni ózgertti
Byltyr 5 maýsymda Qazaqstan Konstıtýtsııasyna ózgertýler men tolyqtyrýlarǵa arnalǵan referendým ótip, 2 kúnnen keıin Ortalyq referendým komıssııasy usynylǵan ózgerister qabyldandy degen qorytyndy shyǵarǵan bolatyn.
Osylaısha jalpy halyq daýys bergen referendým alty birdeı baǵytta quqyqtyq reformalarǵa jol ashyp bergen.
Sýperprezıdenttik júıe tarıhqa aınaldy
Referendým qorytyndysy boıynsha Ata zańnyń 43-babyna 3-tarmaq qosyldy. Ol tarmaqta QR Prezıdenti el basqaryp turǵan kezinde saıası partııada bola almaıtyny atap kórsetilgen. Bul tyıymnyń Konstıtýtsııalyq Sottyń, Joǵarǵy Sottyń jáne ózge de sottardyń tóraǵalary men sýdıalaryna, Ortalyq saılaý komıssııasynyń, Joǵary aýdıtorlyq palatasynyń tóraǵalary men múshelerine de qatysy bar. Referendýmdy jaqtaýshy sarapshylar bul qadam burynǵydaı bir ǵana partııanyń saıasat sahnasyndaǵy sheksiz ústemdigine shekteý bolatynyn jarysa aıtty.
Sondaı-aq Konstıtýtsııanyń 43-babyna 4-tarmaq qosylady. Onda «Prezıdenttiń jaqyn týystary memlekettik saıası qyzmetshilerdiń, kvazımemlekettik sektor sýbektileri basshylarynyń qyzmetterin atqarýǵa qaqysy joq» dep jazyldy.
Al Tuńǵysh Prezıdenttiń Prezıdent laýazymyna qatarynan eki retten kóp saılanýyna múmkindik beretin bap joıylyp, Tuńǵysh Prezıdenttiń mártebesi men ókilettikteri Konstıtýtsııamen jáne konstıtýtsııalyq zańmen aıqyndalatyny týraly 46-baptyń 4-tarmaǵy alynyp tastaldy.
Sonymen birge 91-baptaǵy Tuńǵysh Prezıdenttiń táýelsiz Qazaqstannyń negizin salýshy degen mártebesi týraly norma kúshin joıdy.
Konstıtýtsııalyq reforma aıasynda Prezıdenttiń jergilikti ákimderdiń jumysyna orynsyz kıligý múmkindigi shekteldi. Naqtyraq aıtsaq, Memleket basshysynyń oblystar, respýblıkalyq mańyzy bar qalalar men astana ákimderi aktileriniń kúshin joıatyny ne qoldanylýyn tolyq nemese ishinara toqtata turatyny týraly quzyreti joıyldy.
Sondaı-aq Prezıdenttiń aýdan, qala, aýyldyq okrýg ákimderin laýazymynan bosatý týraly quzyreti alyp tastaldy.
Al 87-baptyń 4-tarmaǵynda aýdan, qala, aýyldyq okrýg ákimderin Prezıdent oblys aýmaǵynda ornalasqan máslıhat depýtattarynyń nemese respýblıkalyq mańyzy bar qalalardyń jáne astananyń máslıhat depýtattarynyń kelisimimen taǵaıyndaıtyny kórsetildi. Prezıdent jergilikti depýtattardyń aldyna keminde eki kandıdatýra usynyp, daýysqa salý arqyly sheshim qabyldanýy kerek. ıAǵnı, daýys berýge qatysqan depýtattardyń kópshiliginiń daýysyna ıe bolǵan kandıdat taǵaıyndalady.
Assambleıanyń Parlamenttegi yqpaly azaıdy
Konstıtýtsııalyq referendým qorytyndysy boıynsha Senattaǵy Prezıdent kvotasynyń sany 15-ten 10 depýtatqa deıin qysqardy. Onyń beseýin Qazaqstan halqy Assambleıasy usynýy kerek.
Buǵan deıin Konstıtýtsııalyq Keńes retinde jumys istep kelgen ınstıtýt Konstıtýtsııalyq Sot bolyp qurylyp, qaıta jańǵyrtyldy.
Konstıtýtsııalyq Sottyń quramynda 11 sýdıa kiredi. Al Konstıtýtsııalyq Keńestiń quramynda 7 múshesi bar edi.
Konstıtýtsııalyq Sottyń quramyndaǵy 6 sýdıany Parlament (Májilis pen Senattyń árqaısysy 3 sýdıadan), 4 sýdıany Prezıdent taǵaıyndaıdy. Al tóraǵasyn Prezıdent Senattyń kelisimimen taǵaıyndaıdy.
Sonymen qatar «Memlekettik hatshy» ınstıtýty «Memlekettik keńesshi» ınstıtýty bolyp ózgerdi. Onyń mindetine Prezıdentke usynystar men usynymdar ázirleý kiredi.
Parlamenttiń rólin kúsheıtken baptar
Referendým qorytyndysy boıynsha Májilis depýtattarynyń jalpy sany 107-den 98-ge azaıdy.
Májilis depýtattary proportsıonaldy jáne majorıtarly júıe boıynsha saılana bastady. Al birmandatty saılaý okrýgi boıynsha saılanǵan Májilis depýtattarynan mandatyn saılaýshylar keri qaıtaryp alý quqyǵy engizildi.
Respýblıkalyq bıýdjettiń atqarylýyn baqylaý jónindegi esep komıteti Joǵary aýdıtorlyq palata bolyp ózgerdi. Onyń tóraǵasy bir jyldyń ishinde Májilis depýtattarynyń aldynda eki ret esep berdi.
Sondaı-aq buryn Májilis zań jobalaryn qarap jáne maquldap qana kelse, endi zańdardy qabyldaý quzyretine ıe boldy. Al buryn zańdardy qabyldap kelgen Senatqa zańdardy maquldaý ne maquldamaý erki berildi.
Parlament konstıtýtsııalyq zańdardy palatalardyń birlesken otyrysynda, keminde eki oqylymda qabyldap júr.
Taǵy bir mańyzdy jaıt, zańdardy jedel qabyldaý tártibi engizildi. Halyqtyń ómiri men densaýlyǵyna, konstıtýtsııalyq qurylysqa, qoǵamdyq tártipti saqtaýǵa, eldiń ekonomıkalyq qaýipsizdigine qater tóndiretin jaǵdaılarǵa jedel den qoıý úshin Úkimettiń zań shyǵarý bastamasy arqyly engiziletin zań jobalary Parlament palatalarynyń birlesken otyrysynda shuǵyl qaralatyn boldy.
Sarapshylardyń paıymynsha, bul tásil elge tóngen qaýip-qaterdiń betin qaıtarý úshin bılik tarmaqtarynyń birlesken ári shuǵyl jumysyn úılestirýge múmkindik beredi.
Jer – halyqtiki
Ata Zańda jer jáne jer qoınaýy, sý, ósimdikter men janýarlar dúnıesi, basqa da tabıǵı resýrstar halyqqa tıesili ekeni kesimdi túrde bekitildi. Halyqtyń osy quqyǵyn memleket qazaqstandyqtar atynan júzege asyrady.
Ólim jazasy joıyldy
Referendýmnan keıin ólim jazasyn ulttyq zańnamadan joıý týraly sheshim Ata zań arqyly túpkilikti bekitildi.
Konstıtýtsııalyq Keńestiń ornyna qurylǵan Konstıtýtsııalyq Sot azamattardyń ótinishteri boıynsha normatıvtik-quqyqtyq aktileriniń Respýblıka Konstıtýtsııasyna sáıkestigin qaraı bastady.
Organnyń resmı saıtyndaǵy málimetke sensek, 2023 jyldyń basynan beri Konstıtýtsııalyq Sotqa azamattardan 3,5 myńnan astam ótinish kelip túsken.
Konstıtýtsııalyq sot sýdıalary 22 is boıynsha qorytyndy sheshim shyǵarǵan. Onyń 17-si azamattardyń ótinishteri boıynsha, úsheýi Prezıdentten, bireýi Parlament depýtattarynan túsken.
Azamattardyń ótinishteri boıynsha 30-dan astam quqyqtyq normalardyń Konstıtýtsııaǵa sáıkestigi qaralyp, 5 norma Ata zań prıntsıpterine saı emes dep tanylǵan.
«2023 jylǵy 19 shildedegi jaǵdaı boıynsha sýdıalar 15 ótinish boıynsha zańdar men basqa da normatıvtik quqyqtyq aktilerdiń erejeleriniń Konstıtýtsııaǵa sáıkestigin tekserýde, kelip túsken qalǵan ótinishter sýdıalardyń aldyn ala zerdeleýinde nemese «Konstıtýtsııalyq Sot týraly» Konstıtýtsııalyq zań boıynsha talaptarǵa sáıkestigin tekserý satysynda», - delingen resmı málimette.
Referendým qorytyndysy boınysha, prokýratýranyń quzyreti, onyń jasaqtalýy men qyzmet tártibi Konstıtýtsııalyq zańmen belgilendi.
Al Konstıtýtsııaǵa engen jańa normalar Adam quqyqtary jónindegi ýákilge ımmýnıtet qalyptastyrdy. Qysqasha aıtsaq, atalǵan laýazym ıesi azamattardyń quqyǵy men bostandyǵyn qorǵaý kezinde qandaı da bir ózge memlekettik organdar men laýazymdy tulǵalarǵa táýeldi bolmaıdy, eshkimge esep bermeıdi. Ol óz jumysy aıasynda Konstıtýtsııalyq Sotqa júgine alady. Al onyń quqyqtyq mártebesi men qyzmetin uıymdastyrý Konstıtýtsııalyq zań arqyly aıqyndalǵan...
