Kontslagerdegi azapty kúnder áli de túsime kiredi – atyraýlyq ardager Ekaterına Absatyrova
– Ekaterına Serafımovna, aldymen kontslagerge qalaı tap boldyńyz?
– Men 1931 jyly Mordova ASSR-daǵy Pervomaı derevnıasynda ómirge kelgenmin ǵoı. Ákem Serafım otbasymen 30-jyldardyń sońyna taman Karelııaǵa qonys aýdardy. Biz kóship barǵan Karelııanyń batysy kezinde Fınlıandııanyń bir bóligi bolǵan. Al, 1939 jyly fın soǵysynyń oty tutandy. Sol kezde fınder úılerin tastap, údere kóshti. Fınderdiń bos qalǵan úılerin syrttan kelip, qonystanýshylar kóbeıdi. Olar bizdi ózderimen birge turyp, sharýashylyqpen aınalysýǵa shaqyrdy. Bizdiń otbasymyzda ájem, əke-sheshem, 9 bala – barlyǵy 12 adam bar edi. Otbasymyzben sol jaqqa kóship bardyq. 1941 jyly nemis-fashıst basqynshylary Keńes Odaǵyna tutqıyldan soǵys ashqanda, úılerin tastap ketkender keri oraldy. Biz bir sátte baspanamyzdan aıyrylyp, bosqynǵa aınaldyq. Basqynshylar biz sekildi bosqyndardyń bərin tutqynǵa aldy.
– Kontslagerge túskende qansha jasta edińiz?
– Tutqynǵa túskenniń bárin kontslagerge qamady. Bizdiń 12 múshesi bar otbasymyz úsh kontslagerde boldyq. Aldymen 1941 jyly sol eldiń aýmaǵyndaǵy ıÝrokko lagerine jiberdi. Keıin Hanko jartyaralyndaǵy kontslagerde, sodan soń Fınlıandııanyń astanasy – Helsınkı qalasyna taıaý ornalasqan osyndaı tikenek symmen qorshalǵan lagerdiń «dámin» tattyq. Otbasymyzben birge kontslagerge túskende 10 jastaǵy balamyn ǵoı. Kontslagerdegi azapty kúnder áli kúnge kóz aldymnan ketpeıdi. Áli de túsime kiredi. Sol kúnderdi umyta alar emespin. Sýyq baraktyń taqtaı tóseginde ashtyqtan buratylyp jatyp, talaı tańdy uıqysyz atyrdyq. Qorlyqtyń túrin kórdik. Kontslagerdegi úsh jyl meni erte eseıtti.
– Tutqynnan qaı jyly bosap shyqtyńyz?
– Kontslagerde júrgende bala bolsam da, tutqynnan bosaıtyn kúndi ańsap, úsh jyl úsh aı kúttim ǵoı. Bizdiń otbasymyz kontslagerdiń tutqynynan 1944 jyly bosap shyqty. Shyndyǵyn aıtqanda, bizdi tutqynǵa túsken jaý soldattarymen almastyrdy. Sol kezdegi qýanyshymyzdy sózben aıtyp jetkizý múmkin emes. Ashqursaq júrsek te, kúni-túni avtomat asynǵandyń qatań kúzetinen qutylǵanymyzǵa qýandyq.
– Kúıeýińizben qashan, qaıda tanysqan edińiz?
– Sodan ekinshi dúnıejúzilik soǵys aıaqtalǵanǵa deıin ártúrli jumys istedim. Ashanada aspaz boldym. Áskerı gospıtalda sanıtar sekildi jumystardy atqardym. Sondaı kúnderdiń birinde ashanaǵa jeti soldat tamaqtanýǵa keldi. Sonyń biri – Vagaf Absatyrov. Árıne, bastapqyda bolashaǵymdy osy jigitpen baılanystyramyn degen oı bolǵan joq. Onyń týyp-ósken jeri – sol kezdegi Gýrev oblysynyń Teńiz aýdany. Qazirgi Atyraý oblysyndaǵy Qurmanǵazy aýdany ǵoı. Ol osy aýdandaǵy jetimder úıinde tárbıelengen ǵoı. Biraz ýaqyt sóılesip júrip, dos bolyp kettik.
Keıin ol maǵan úılengisi keletinin aıtyp, usynys bildirdi. Sóıtip, biz 1950 jyly otbasymyzdy quryp, batys Sibirde 13 jyl turaqtap qaldyq. Óıtkeni, kúıeýim Lenıngradtaǵy Іshki ister mınıstrliginiń mektebin bitirdi. Sol kezde jas leıtenantty Kemerov oblysyna joldamamen jumysqa jiberdi. Otbasymyzda aldymen Lıdııa qyzymyz ómirge keldi. Odan soń Anatolıı esimdi ulymyz jaryq dúnıe esigin ashty. Kúıeýim Vagaf týǵan jerin jıi esine alyp, elge oralýdy kózdedi. Árıne, men oǵan qoldaý bildirip, 1968 jyly Atyraý qalasyna kóship keldik.
– Elge oralǵannan keıin qandaı jumys istedińiz?
– Atyraýǵa oralǵan soń kúıeýim Vagaf munaı kásipornynda ınjener bolyp, azamattyq qorǵanys salasynda dáris berdi. Al, ózim lokomotıv deposyna jumysqa ornalasyp, mashınısterdiń demalys úıinde kezekshilik atqardym. Sol depodan zeınetke shyqtym. Qazir kontslagerdiń kámeletke tolmaǵan tutqyny retinde soǵys ardagerine teńestirilgenderdiń sanatynda túrli jeńildikti paıdalanyp otyrmyn. Eki nemerem, bir shóberem bar.
Meniń bir ǵana tilegim bar. Bul – beıbit ómir. Budan bylaı soǵys órti tutanbaǵanyn, elimiz aman, jurtymyz tynysh bolǵanyn qalaımyn. Búgingi urpaq joǵary bilim alyp, qıyndyqsyz, baqýatty ómir súrse eken.
– Áńgimeńizge rahmet.
Eske sala ketelik, budan buryn bala kezinde kontslager tutqyny bolǵan atyraýlyq keıýanaǵa 1 mln teńge beriletinin jazǵan edik.
