Alataý halqy 2050 jylǵa qaraı 1,9 mln adamǵa jetýi múmkin
QONAEV. KAZINFORM – Jańadan qurylǵan Almaty oblysyn damytý búginde Úkimettiń basty nazarynda. Sheshimin tabýy tıis máseleler az emes. Osy oraıda, oblys ákimi Marat Sultanǵazıev óńirdegi ózekti máseleler men olardy sheshýde qandaı jumystar júrip jatqanyn aıtyp berdi.
- Marat Eleýsizuly, ótken jyly oblys aýmaǵynda «G4 City» arnaıy ekonomıkalyq aımaǵy qurylǵan edi. Jobany iske asyrý barysy týraly aıtyp ótseńiz...
- Ótken jyly 12 jeltoqsan kúni Úkimettiń «Alatau» arnaıy ekonomıkalyq aımaǵy qurylsyn degen qaýlysy shyqty. Onyń aldynda bul joba «G4 City» arnaıy ekonomıkalyq aımaǵy dep atalǵan edi. Ózderińizge málim, Prezıdenttiń 9 qańtardaǵy «Almaty oblysynyń ákimshilik-aýmaqtyq qurylysyndaǵy ózgerister týraly» Jarlyǵy boıynsha, Іle aýdanynan Jetigen aýyly bólinip, «Alataý» qalasy degen atqa ıe bolyp, oblystyq mańyzy bar qala sanatyna jatqyzyldy. Qazirgi tańda «Alataý» qalasy – jaı ǵana joba emes, ekonomıkalyq progrestiń naǵyz qozǵaltqyshyna aınalatyn meken. Qala qarjy, bıznes, saýda, bilim berý, densaýlyq saqtaý, sport, týrızm jáne oıyn-saýyq salasynda joǵary deńgeıdegi qyzmetterdi usynatyn iri ortalyq retinde jobalandy. Tipten halyq sany 2050 jylǵa qaraı 1,9 mln adamǵa jetedi degen boljam da bar. Sonymen qatar, 168 zamanaýı mektep, 219 balabaqsha, 102 emdeý mekemesin salý josparlanyp otyr. Jańa qalada 40 myń stýdent oqı alatyn akademııalyq qalashyq pen 1 mln jýyq jańa jumys ornyn ashýdy kózdep otyrmyz. Bul aýqymdy jospar tek Almaty oblysynyń ǵana emes, búkil elimizdiń ekonomıkalyq ósiminiń qozǵaýshy kúshine aınalady. Sondaı-aq, 4 mln astam týrısti qabyldaı alatyndaı jaǵdaı jasalady.
Aıta keteıik, ıntegratsııalanǵan qala tórt aýdannan turady. Olar: Gate City – iskerlik jáne qarjylyq ortalyq, Golden District – bilim berý jáne medıtsınalyq haby, Growing District – ınnovatsııalyq-ındýstrııalyq jáne saýda-logıstıkalyq aımaq, Green District – týrıstik klaster.
«Alataý» erkin ekonomıkalyq aýmaǵy da ulǵaıady. Ol Almaty oblysynda, Almaty qalasynyń soltústiginde, 80 shaqyrymdyq A3 (Almaty – Qonaev) tas jolynyń boıynda 96 560 gektar aýmaqta ornalasady. Al, G4 City erkin ekonomıkalyq aýmaǵy 30 myń gektardy qamtyǵan edi.
Erkin ekonomıkalyq aýmaqta arnaıy quqyqtyq rejım belgilenedi, ıaǵnı shetel azamattary men azamattyǵy joq adamdardyń, sondaı-aq olardyń kólik quraldarynyń Qazaqstan Respýblıkasynyń zańnamasynda jáne Qazaqstan Respýblıkasy ratıfıkatsııalaǵan halyqaralyq kelisimderde belgilengen kirý, shyǵý, tranzıt jáne bolý tártibi qoldanylady.
- Almaty oblysynda aýyz sý máselesi bar ekeni jasyryn emes. Búgingi kúni bul máseleni sheshý úshin qandaı jumystar istelip jatyr?
- Oblysta 384 eldi mekenniń 358-i (93,5%) ortalyqtandyrylǵan sýmen qamtylǵan, 24 eldi meken ortalyqtandyrylmaǵan, 2 aýyl tasymaldanatyn sýdy paıdalanady. Jalpy sý qubyry jelileriniń uzyndyǵy – 5 128 shaqyrym. Bul rette Úkimettiń «Árbir eldi mekende taza aýyz sý» ulttyq jobasy shyqqan bolatyn. Oǵan oblys boıynsha 2023-2025 jyldarǵa arnalǵan 90 joba engizildi. Ulttyq joba sheńberinde 2 qala jáne 79 aýylda jelilerdi qaıta jańartý, 9 aýylda jańa qurylys josparlanyp otyr. Barlyq jobalar aıaqtalǵan soń, 498 shaqyrym jeli salynyp, qaıta jańartylady. Nátıjesinde sýmen jabdyqtaý jelileriniń tozýy 53,5%-dan 47%-ǵa deıin tómendeıdi.
2024 jylǵa qaraı aýyldyq eldi mekenderdi ortalyqtandyrylǵan aýyz sý júıesimen qamtý 96%-ǵa jetýi kerek, al qalalar 100% qamtylǵan. Aýyldyq eldi mekenderdi ortalyqtandyrylǵan sýmen qamtý boıynsha 2025 jyly 99,6% deıin qol jetkizý josparlandy.
Bizde árdaıym sý máselesin kóterip júrgen Qarasaı men Talǵar aýdandary. Onyń sebebi de túsinikti, Almaty qalasyna jaqyn ornalasqandyqtan bul jáne basqa da aýdandardyń aýyldarynda bastapqyda josparlanǵanǵa qaraǵanda turǵyndardyń sany áldeqaıda kóp. Ákimdikter tarapynan aýyz sýmen qamsyzdandyrý júıeleriniń jumysyn jaqsartý boıynsha jumystar júrgizilip jatyr. Oblystyq basqarmalar men organdar taldaý jasap, aldaǵy ýaqytta oń ózgeristerge qol jetkizemiz. Búginde sýmen jabdyqtaý jáne sý burý júıelerin qaıta jańǵyrtý jáne salý úshin 72 jobalyq-smetalyq qujat ázirlenip jatyr.
- Almaty oblysy – Qazaqstannyń týrıstik jeruıyǵy ispettes. Munda Alataý taýy, Balqash, Kólsaı, Qaıyńdy, Qapshaǵaı syndy tabıǵaty ásem kólder, sarqyramalar jeterlik. Jalpy, óńirde týrızm salasy qalaı damyp jatyr?
- Elimizdiń 2025 jylǵa deıingi aýmaqtyq damý josparynda týrızmdi damytý, óńirlerdiń ekonomıkalyq áleýetiniń ósýine negiz bolady. Ótken jylǵy jetken jetistikterdiń biri – BUU-nyń bizdiń óńirdiń týrıstik áleýetin resmı túrde moıyndaýy. Samarqand qalasynda ótken Dúnıejúzilik Týrıstik Uıymy Bas Assambleıasynyń 25-shi mereıtoılyq sessııasynda bizdiń Saty aýyly «Úzdik týrıstik aýyl-2023» ataǵyna ıe boldy. Bul jańalyq týrızmdi damytýǵa jáne mádenı, tabıǵı muramyzdy saqtaýǵa degen mindettememizdi rastaıdy.
Bilikti mamandar ár aýdannyń ereksheligi men týrıstik áleýetin eskere otyryp, Almaty oblysy týrıstik salasynyń master-josparyn ázirledi. Onda týrızm salasyndaǵy memlekettik saıasatty iske asyrýdyń maqsattary, mindetteri men kezeńderi kórsetilgen. Onyń ishinde ekotýrızm, sporttyq týrızm, taý klasteri, agrotýrızm men jaǵajaı týrızmine basty nazar aýdarylǵan. Osy boıynsha, «Kólsaı kólderi», «Tańbaly» murajaıy, «Tamǵalytas» petroglıfteri men Qaıyńdy kóli aýmaǵynda 337 shaqyrym týrıstik abattandyrý jumystary júrgizildi. Týrıstik ınfraqurylym týrıster kóp jınalatyn jerlerde ornatylady. Bıyl da osy jumystardy jalǵastyrý josparda bar.
2023 jyldyń qorytyndysy boıynsha oblystyń týrızm salasyndaǵy ınvestıtsııalar kólemi 52 mlrd teńge boldy, bul – respýblıka boıynsha ІІ kórsetkish. Sonymen qatar, týrıstik qyzmetter kórsetetin obektilerdi anyqtaý úshin «Alma. Reg» (App store arqyly júkteýge bolady) qosymshasy jumys isteıdi. Qosymshada týrısterge qajetti aqparat, onyń ishinde destınatsııalar, ornalastyrý oryndary, sanatorııler, kólikter, kýrorttar jáne ózge de paıdaly aqparat bar.
«ALMATYREGION.TRAVEL» saıtynda týrısterge oblystyń týrıstik áleýeti, tabıǵı, tarıhı, mádenı týrızm obektileri týraly qazaq, orys jáne aǵylshyn tilderinde qajetti aqparat alýǵa múmkindikter bar.
Byltyr oblystyń týrıstik ónimderin ilgeriletý boıynsha «Qonaev International balloon fest» halyqaralyq shar festıvali , «Tengri ultra» Uly dala marafony, «Oceanman» nemese-Balqash regatasy sekildi is-sharalar júzege asyryldy. Bul sharalar bizdiń óńirge 100 myńnan astam demalýshyny tarta otyryp, oń ımıdj qalyptastyrady.
Byltyr ishki saıahatshylar – 322 316 adam boldy, Memlekettik Ulttyq tabıǵı Parkimen birge eseptegende – 1,3 mln adam. «Eqonaq» aqparattyq júıesiniń 2023 jylǵy derekterine sáıkes, oblysqa shetelden 83,6 myń adam kelgen, respýblıka boıynsha úshtiktemiz.
- Oblysta ózekti másele – aýyldardy gazdandyrý máselesi. Ótken jyly qyrkúıek aıynda Parlament Májilisinde oblysta gazdandyrý máselesi kóterilip, óńirde gazdandyrýǵa jatatyn 294 eldi mekenniń teń jartysy áli gazsyz otyrǵany aıtylǵan edi. Másele sheshile bastady ma?
- Oblystaǵy 384 eldi mekenniń 294-i gazdandyrýǵa jatady, qazirgi ýaqytta 149 eldi meken gazdandyrylǵan, ıaǵnı barlyǵy 1,1 mln adam gazǵa qol jetkizip otyr.
Qazirgi ýaqytta 16 aýyl boıynsha qurylys-montaj jumystary júrgizilip jatyr, oǵan bıýdjetten 3,5 mlrd teńge bólindi. Sondaı-aq maýsymda Jambyl aýdanynyń Samsy jáne Úlgili aýyldarynyń 2 nysany paıdalanýǵa berildi.
Osy jyldyń І toqsanynda 6 nysannyń qurylysy aıaqtalýy tıis. Balqash aýdany boıynsha Boıaýly, Mııaly aýyldary, Talǵar aýdany boıynsha Qaınar, Koktal, aýyldary, Uıǵyr aýdanyndaǵy Sharyn jáne Jambyl aýdanyndaǵy Birlik aýylyna gaz beriledidegen jospar bar.
Búgingi kúni «Baqanas» AGTS-te aǵymdaǵy jóndeý jumystary aıaqtaldy, nátıjesinde Balqash aýdany Baqanas aýylynyń 7 myń turǵyny tabıǵı gazǵa qol jetkizdi. Jambyl aýdany Beriktas, Degeres eldi mekenderi jáne Іle aýdany Jańaarna, Eńbek eldi mekenderi boıynsha gaz taratý jelilerin salýǵa 1,6 mlrd teńge bıýdjet qarajaty bólinedi.
Jeke ınvestorlardy tartý esebinen Talǵar aýdanynyń Jańalyq aýylynda 22 myń turǵyn gazben qamtylady. Sondaı-aq, 42 jobalaý-smetalyq qujattamany ázirleýge oblystyq bıýdjetten 595 mln teńge bólindi. Onyń ishinde, Kegen jáne Raıymbek aýdandaryn gazdandyrý úshin «Shelek-Kegen-Narynqol» magıstraldyq gaz qubyryn salý boıynsha jobalaý-smetalyq qujattama ázirlenip jatyr. Nátıjesinde 47,4 myń halqy bar 23 eldi meken gazǵa qosylady.
Sondaı-aq Qonaev qalasyn damytýdyń 2024-2025 jyldarǵa arnalǵan keshendi josparyna sáıkes «Jańa-Іle», «Qonaev-2» AGTS qurylysy boıynsha konkýrstyq rásimderdi ótkizýge jáne №10, №9, №20, Arna, Spýtnık, Raýan shaǵyn aýdandaryna ınjenerlik ınfraqurylymyna magıstraldyq gaz qubyryn salýǵa tehnıkalyq qujattama daıyndalyp jatyr.
Búgingi tańda «Almaty-Baıserke-Talǵar» MG qubyr ishilik dıagnostıkasy boıynsha jumystar júrgizile bastady, ári qaraı «Qazaq gaz» mekemesine senimgerlik basqarýǵa beriledi.
Aıta keteıin, jalpy kórsetkishterdiń ortasha bolý sebebi, halqy az eldi mekenderge kógildir otyndy tasymaldaý edáýir qymbattaý bolady. Sebebi, tutynýshylardyń azdyǵy gaz tasymaldaý shyǵyndaryn tolyqtaı óteı almaı jatady. Alaıda, osy máselelerdi sheshý barysynda arnaıy keńester ótkizip, taldap-talqylap jatyrmyz. Aldaǵy ýaqytta oń sheshemin tabady dep senemiz. Qazirgi ýaqytta kógildir otyn eki túrde berilip jatyr, bireýi memlekettik, ekinshisi jekemenshik kásiporyndar arqyly.
- Almaty aglomeratsııasyna kiretin saıajaılar máselesi kópten beri sheshimin tappaı kele jatyr...
- Almaty oblysynda 674 saıajaı bar. Atap aıtsaq, Qarasaı aýdanynda – 200, Іlede – 157, Talǵarda – 152, Eńbekshiqazaqta – 135, Jambyl aýdanynda – 21 jáne Qonaev qalasynda 9 saıajaı ornalasqan. Qazirgi tańda 333 saıajaıdy jaqyn mańdaǵy eldi mekenderdiń shekarasyna engize otyryp, bas jospardy ózgertý jumystary aıaqtaldy. Máselen, Іle aýdanynda 5 eldi mekenniń bas josparyna 109 saıajaı, Qarasaı aýdanynda 4 eldi mekenniń shekarasyna 88 saıajaı, Talǵar aýdanynda 6 eldi mekenniń shekarasyna 92 saıajaı, Eńbekshiqazaq aýdanynda 2 eldi mekenniń shekarasyna 44 saıajaı massıvi qosylady.
Saıajaılardyń qosylý jospary 2023 jyldan beri qaralyp jatyr. Aldymen olarǵa eldi meken mártebesi berilýi kerek. Qazirgi tańda turǵyndar sanyn eseptep, bala-baqshalar men mektepter sany bas josparǵa engizile bastady. Osy oraıda tyńdaýlar ótkizdik. Usynystardy máslıhat sheshimimen bekitip jatyrmyz.
Aıta keteıin, bıyl 9 qańtarda Іle aýdany Aşybulaq aýylyna qarasty Aqjol saıajaıynda jańa mektep ashyldy. Bilim ordasy memlekettiń jan basyna qarjylandyrý baǵdarlamasy aıasynda salyndy. Mektep saıajaı aýmaǵynda bolǵandyqtan, birneshe saıajaıdan avtobýs tasymaly uıymdastyryldy. Búgingi tańda 4 baǵytta 9 avtobýs oqýshylardy tasymaldaıdy.
- Memleket basshysy Almaty oblysynyń kólik jelisin jaqsartýdy tapsyrǵan edi. Bul baǵytta qandaı jumystar jasaldy?
- Almaty oblysynyń marshrýttyq jelisi 105 avtobýs qatynasyn qamtıdy, onyń ishinde 3 oblysaralyq baǵyt, 28 aýdanaralyq baǵyt, 37 aýdan ishilik (qala ishilik) baǵyt, 37 qala mańyndaǵy baǵyt. Qazirgi ýaqytta oblys aýmaǵynda 7 avtostantsııa jumys isteıdi. Kólik ınfraqurylymyn damytý jáne marshrýttyq qatynastaryn damytý maqsatynda Talǵar, Eńbekshiqazaq, Balqash, Іle, Uıǵyr, Kegen, Raıymbek aýdandarynda avtostantsııa ornalastyrý boıynsha 8 usynys qalyptastyryldy.
Ótken jyly oblys ákimdigi 12 jańa avtobýs baǵytyn uıymdastyrdy. Jolaýshylardy Almaty qalasynyń qala mańyndaǵy marshrýttaryn qamtý aımaǵyna tasymaldaý úshin usynys jiberildi. Sondaı-aq Almaty qalasy ákimdigi 9 jańa qala mańyndaǵy marshrýt uıymdastyrdy. Osylaısha, ótken jyly oblystyń 49 eldi mekenin qamtyǵan 20 avtobýs baǵyty iske qosyldy.
2023 jyldyń qorytyndysy boıynsha Qonaev qalasynda – 12, Talǵar qalasynda – 4, Qarasaı aýdanynda – 16 jyljymaly quram jańartyldy.
Qoǵamdyq kólikte tólemderdiń ashyqtyǵyn qamtamasyz etý úshin Talǵar, Eńbekshiqazaq jáne Qarasaı aýdandarynda - Alempay, Qonaev qalasynda, Jambyl aýdanynda - Innovorse Solutions, sondaı-aq «Almaty oblysynyń avtobýs parki» JShS – ONAY elektrondy bılet júıesi engizildi.
Memleket basshysynyń Almaty oblysyna jasaǵan jumys sapary barysynda bergen tapsyrmasy men oblys ákiminiń 2023 jylǵy 26 qańtardaǵy qaýlysyna sáıkes «Almaty oblysynyń avtobýs parki» JShS quryldy. Osylaısha memlekettiń qatysýymen mýnıtsıpaldy avtobýs kásipornyn qurý týraly tapsyrma oryndaldy.
- Almaty oblysynda aýyl ataýlaryn qazaqshalaý jumysy qalaı júrip jatyr?
- Memlekettiń, onyń ishinde ulttyń sıpaty, eń aldymen onyń tili men onomastıkalyq ataýlarynan kórinis tabatyny sózsiz. Rasynda, jer-sý ataýlaryna erekshe mán berýdiń mańyzdylyǵy joǵary. Eldiń, halyqtyń ǵasyrlar boıy qalyptasqan bolmysy, tanymy, tarıhy eldi meken ataýlarynda jatyr. Bizdiń óńirdegi onomastıkalyq nysandarǵa ataý berý jáne olardy qaıta ataý jumystary Prezıdent Ákimshiliginiń tapsyrmasy negizinde jalpyǵa ortaq tarıhı sanany qalyptastyrý maqsatynda bekitilgen «Tarıhı tulǵalar», «Jer-sý ataýlary», «Dástúrli ataýlar» tizimderine sáıkes júrgizilip keledi. Bul rette oblysta 60 ákimshilik-aýmaqtyq birliktiń (aýdan, aýyldyq okrýg, aýyl), 3 103 quramdas bóliktiń (kóshe, dańǵyl, saıabaq, t.b.), 225 bilim mekemesi men 8 mádenıet úıiniń ataýy tarıhı tulǵalardyń esimimen atalady. Qazirgi tańda tizimde kórsetilgen 555 tarıhı tulǵanyń 343-iniń esimi ulyqtalyp otyr.
Sondaı-aq, oblys aýmaǵyndaǵy ákimshilik-aýmaqtyq birlikter men quramdas bólikterdiń 3 011-i kisi esimimen (9 aýdan, 1 qala, 13 aýyldyq okrýg, 42 eldi meken, 2 956 kóshe), 1 712-si jer-sý atymen (9 aýdan, 1 qala, 65 aýyldyq okrýg, 181 eldi meken, 1 466 kóshe), 1 616-sy dástúrli ataýmen (23 aýyldyq okrýg, 73 eldi meken, 1 520 kóshe) atalady. Bul baǵyttaǵy jumystar kóp zertteý men baıyptylyqty talap etedi, sebebi árbir ataý halyq úshin, bolashaq urpaq úshin asa mańyzdy.
Bıyl Almaty oblysy boıynsha ıdeologııalyq turǵydan eskirgen 425 kósheni, 7 aýyldyq okrýg pen 9 eldi mekenniń ataýyn ózgertý josparlanyp otyr.
- Atom elektr stantsııasyn salýǵa Almaty oblysy Jambyl aýdany Úlken aýylynyń aýmaǵy tańdalǵanyn bilemiz. Sizdiń AES salýǵa kózqarasyńyz qandaı, ony salý elimiz úshin qanshalyqty tıimdi bolmaq?
- Menińshe AES salý kelesi baǵyttardyń damýyna oń áserin tıgizedi: elimizdiń ǵylymı-tehnıkalyq jáne kadrlyq áleýeti, ekonomıka, jańa jumys oryndary, bilim berý, jobalaý, joǵary tehnologııalyq jáne ǵylymdy qajetsinetin tehnologııalar, aralas salalar. Bul jerde 60 jyldan astam ýaqyt boıy halqymyzdy senimdi energııamen qamtý máselesi bar. AES ornalasqan aýdanda ınfraqurylym damıdy.
- Kelesi suraq, nelikten jańadan qurylǵan Almaty oblysynyń ákimdigi kazıno ǵımaratyna ornalasqan jáne Qonaevta ornalasqan kazınolar aldaǵy ýaqytta jabyla ma?
- Qonaev qalasyndaǵy jyljymaıtyn múlik naryǵyn taldap, oblys ortalyǵynyń qoldanystaǵy ákimshilik ǵımarattary ıeleriniń kommertsııalyq usynystaryn qarastyra otyryp, shyǵyndardy mınımaldy shyǵyndarmen qarjylandyrýdyń ártúrli nusqasy qarastyryldy. Ǵımarattardy jalǵa alý kezinde (11,9 myń sh.m.) bir aıda 60 mln teńge qajet bolady, 3 jylda bul soma 2,1 mlrd teńge, ıaǵnı satyp alynǵan ǵımarat somasynyń 65%-yn quraıdy. Ǵımaratty satyp alýǵa 3 254 647 000 teńge (1 sh.m. 274 myń) bólindi. Bul – naryqtyq baǵadan áldeqaıda tómen. Al bizge ǵımarattardy naryqtyq baǵadan tómen, qazirgi baǵamen satyp alý ekonomıkalyq turǵydan tıimdi.
Qazirgi ýaqytta oblystaǵy oıyn aımaǵynyń ornyn ózgertý máselesi kún tártibinde joq. Sonymen qatar, Qonaev qalasyndaǵy oıyn bıznesi – bıýdjetke negizgi salyq tóleýshilerdiń biri. Jyl saıyn 80 mlrd teńgeden astam túsiredi. Jergilikti turǵyndar turaqty jumys oryndarymen (3000-nan astam adam) qamtylyp otyr.
