Kólik alý jeńildeıdi: Jańa qaýly avtonaryqty ózgertedi
ASTANA. KAZINFORM – Bıyl avtonesıe alý ońaıǵa túspek. Qarjy naryǵyn retteý jáne damytý agenttigi qaýly qabyldap, avtonesıe berý shartyn jeńildetti. Naqty aıtqanda, kólik satyp alý kezinde burynǵydaı qaryz júktemesi esepke alynbaıdy, demek tabysy tómen azamattar da kólik tizgindeı alady degen sóz. Jańalyq naryqqa qalaı áser etedi? Otandyq kólikterdiń satylymy men óndirisinde ózgeris bola ma? Kazinform tilshisi saýalǵa jaýap izdep kórdi.
Jeńildik – jańa kólikke
Qaýlyda qamtylǵan qaryz júktemecinen bastaıyq. Buǵan deıin qarjy uıymdary aldynda basqa da boryshy bar otandastarymyzdyń qaryz alýy qıyn edi. Bankter nesıe tarıhyn muqııat tekserip, elep-ekshep beretin. Eger nesıege tóleıtin aı saıynǵy tólem mólsheri tabys kóleminiń jartysyna jetse, bank avtonesıe berýden bas tartatynyn bilemiz. Jańa qaýlyǵa sáıkes, bul talapqa ózgeris engizildi. Endi jańa avtokólik alsańyz, nesıeńizdiń bar-joǵy eskerilmeıdi. Eski avtokólik qunynyń 50 paıyz bastapqy jarnasyn, úsh jylǵa deıin paıdalanylǵan «temir tulpar» qunynyń 30-50 paıyz bastapqy jarnasyn tóleseńiz de osy múmkindikti paıdalanýǵa bolady. Qaýly kúshi 2027 jylǵa deıin ǵana jaramdy ekenin eskersek, birneshe jylda kólik naryǵynda saýda qyzatyn sekildi.
Osy oraıda qaryz júktemesin eskermeý bank sektoryna qanshalyqty tıimdi bolary belgisiz. Qarjyger Andreı Chebotarevtyń pikirinshe, memlekettiń nesıe naryǵyna aralasýy sátti nátıje berýi kúmándi. Tipti damyǵan elderde qaryz júktemesi koeffıtsıenti (QJK) qoldanylmaıdy, qaryzdy berý-bermeý banktiń jeke ustanymy sheńberinde júzege asady.
– Damyǵan elderde retteýshi organ men memleket tarapynan qaryz júktemesine qatysty saıasat júrgizilmeıdi. Erik banktiń ózinde. Qarjy uıymy nesıe beretin kezde onyń qaıtarymyn esepke alady. Bergisi kelmeıtin adamǵa nesıe usynbaýǵa quqyly. Bul – bıznes talaby. Sondyqtan bul turǵyda eshqandaı retteýshi kúsh qajet emes. Memleket «mynaǵan ber, anaǵan berme» dep talap qoımaýy kerek. Bıznes-modeldiń talaby boıynsha, uıǵarymdy bank shyǵarǵany jón. Eger qaryzdy qaıtara almaıtyn adamǵa nesıe berilse, bank bankrot bolady, – dedi sarapshy.
Memleket qarjy uıymdaryndaǵy táýekeldi esepke alatyny túsinikti. Talapty ońtaıly qarastyrýǵa tyrysýda. Máselen, jańa kólik minýge nıetti adamnyń borysh júktemesine nazar aýdarylmaǵanymen, keıingi alty aıdaǵy tólem tarıhy eskeriledi. Oǵan qosa «almaqtyń da salmaǵy bar»: kólik Qazaqstanda alǵash ret tirkelýi kerek; catyp alynǵan kólik nesıege kepil retinde qoıylady.
560 myńnan astam adamda avtonesıe bar
Baıqasaq, qazaqstandyqtar qaryz júktemesine de, paıyz mólsherlemesine de qarap jatqan joq. Jyl saıyn nesıege kólik satyp alý kóbeıip keledi. Birinshi nesıelik bıýronyń málimetine súıensek, búginde avtonesıe boıynsha jasalǵan kelisimsharttyń sany 591 myńnan asyp jyǵylady, 559 myńnan astam boryshker bar. Avtonesıe portfeli 3,6 trln teńgege jetip, bir jylda 44,8 paıyzǵa ósken.
2024 jyldyń esebin ashsaq, qaryz kólemi de, nesıe alýshy da artqanyn ańǵaramyz. Ótken jyly 1,8 trln teńge avtonesıe berilgen – 2023 jyldan 13,2% artyq. Jyl ishinde 214 myń adam nesıe alǵan (10,2% ósim), 228,4 myń shart jasalǵan. Al avtonesıe sharttary boıynsha ortasha qaryz 8 mln teńge shamasyna shyqty. Avtokólikter quny 6,4% qymbattaǵanyna qaramastan jeltoqsan aıynyń ózinde 25 600 kólik satylyp, 26,7 myń nesıe berilipti.
Mundaı qarqyndy ósimge eki sebep bar: qarjy uıymdarynyń paıyzdyq mólsherlemesi jáne avtokólik brendteriniń marketıngtik sheshimi. Birinshi nesıelik bıýronyń dereginshe, avtonesıeniń 70 paıyzdan astamyn ekinshi deńgeıli bankter beredi. Qalǵan úles mıkroqarjy uıymdaryna tıesili. Mine, osy qarjy sektory nesıe mólsherlemesin qubyltý arqyly suranysqa áser etkendeı. Nazar aýdarsaq, ótken jyldyń sońynda ekinshi deńgeıli bankterdiń avtonesıedegi ortasha mólsherlemesi 15,5 paıyz boldy (bir jylda bul kórsetkish 22,8 paıyzǵa azaıdy). Al mıkroqarjy uıymdary 42,5 paıyzdan 34,1 paıyzǵa kemitti. Bul tásil qoldan suranys jasaǵandaı áser qaldyrýy múmkin, degenmen zańǵa qaıshy áreket bolmaǵandyqtan, naryqqa jasalǵan «manıpýlıatsııa» dep kesip aıta almaımyz.
Ekinshi sebepke dıler marketıngin jatqyzýǵa bolady. Dástúr boıynsha, avtokólik kompanııalary jyl sońyna qaraı túrli aktsııa uıymdastyrady. Saýdany qyzdyrý úshin jeńildikter, tıimdi usynystar qaptaıtyny belgili. Ótken jyly da jarnama jumysy jemisti júrip, Jańa jyl qarsańynda kólikti bolǵandar kóp. Joǵaryda aıtyp ótken jeltoqsan aıynda rásimdelgen 25 600 avtonesıe tarıhy osyǵan qatysty.
– IV toqsannyń qorytyndysy boıynsha avtokredıtke suranys arta tústi. Bankterdiń pikirinshe, bul kóbine avtosalon-seriktester júrgizgen marketıngtik sheshim men ishinara sýbsıdııalaıtyn birqatar naýqandyq ónimin usynýmen baılanysty. Suranysty arttyrýǵa oń áser etýshi tus – osy segmenttegi kredıtorlar tizimin keńeıtý jáne iri banktiń avtokredıtteý segmentindegi tsıfrlyq ónimdi belsendi damytýy. Osylaısha, kredıttik ótinim sany 3%-ǵa ósti, – dep túsindirdi Ulttyq banktiń Qarjylyq turaqtylyq jáne zertteýler departamentiniń dırektory Oljas Kýbenbaev.
4 paıyz: jańa jol ma, jańǵyryq pa?
Belgili jaıt, Qazaqstanda satylatyn avtokólikterdiń deni – sheteldik brendter. «Qazaqstannyń Avtokólik Odaǵy» dereginshe, ótken jyly eldegi resmı dılerler 205 myńnan astam (+3,2 paıyz ósim) avtomobıl satqan, ıaǵnı 2023 jyldyń tórtinshi toqsandaǵy satylymnan 3,2 paıyz joǵary.
Brend boıynsha bólsek:
Hyundai – 44 218
Chevrolet – 30 927
Kia – 23 045
Chery – 14 883
Jac – 11 771 kólik satqan.
Alǵashqy 10 aıda sheteldik brendterdiń satylym kórsetkishi aı saıyn 11-18 myń shamasyna turaqtasa, qazan, qarasha, jeltoqsan aılarynda 20 myńnan túspegen.
– Bastapqyda saýda az bolǵanymen, 2024 jyly báseke kúsheıip, óndirýshiler men dılerler tıimdi usynystardy kóptep jasady. Úkimet, Qarjy naryǵyn retteý agenttigi, ekinshi deńgeıli bankter men mıkroqarjy uıymdary birlese jumys atqaryp, bastapqy jarnanyń bolmaýy, bólip tóleý múmkindigi sııaqty qarjylandyrý sharalaryn júzege asyrdy. Satyp alýshylarǵa jaqsy jaǵdaı jasaldy. Munyń nátıjesi de kóp kúttirgen joq. Avtomobıl naryǵy ekinshi jyl qatarynan rekord jasap keledi, – dedi «Qazaqstannyń Avtokólik Odaǵy» prezıdenti Anar Maqasheva.
Sheteldik brendter arasynda baıqalatyn taǵy bir úrdis – Qytaı brendteri úlesiniń artýy. QHR-da óndiriletin kóliktiń eldegi úlesi keıingi tórt jylda 39 paıyzǵa jetken. Kórshi el alpaýyt avtoóndirýshi retinde tanylǵany keshe emes. Tipti básekege qabiletti gıbrıd, elektromobılderdi de Qazaqstanǵa kirgizdi. Mysaly, resmı dılerler ótken jyly 800-den astam qytaılyq Zeekr elektrli mashınasyn satqan bolatyn.
Reti kelgende eldegi sheteldik avtokólik brendteri usynǵan baǵa saıasaty men nesıege arnalǵan paıyzdyq mólsherlemeni saralap kóreıik. Qazir kompanııalar 4 paıyzdyq nesıe mólsherlemesin jarnamalyq ádiske aınaldyrǵandaı. Este bolsa, birneshe jyl buryn memleket jeńildetilgen 4 paıyzdyq nesıemen kólik alýǵa arnalǵan baǵdarlama ázirlegen edi. Halyq arasynda ıdeıa mazmuny keń tarap, keıin joba qurylymyna qatysty kúmán kóbeıgen. Mine, memlekettiń «4 paıyzdyq» ıdeıasyn dılerler jalǵastyryp jatyr. Mysaly, Kia, Hyundai, JAC sekildi brendterden memlekettik baǵdarlamamen mándes usynys baıqaýǵa bolady.
Avtoónerkásip áli de kemshin
Anar Maqasheva bıyl naryq suranysynda ózgeris bolýy múmkin ekenin jasyrmady. Aıtýynsha, 2025 jyly naryq qurylymy ózgerip, jergilikti óndiris qarqyndy damýy múmkin.
Bul boljamǵa otandyq avtokólik ónerkásibi laıyq pa? Bizde avtokólik óndirisi jandanyp keledi, alaıda ázir naryqty tolyq qamtýǵa jetkiliksiz. Búginde Qazaqstanda mashına jasaý salasyndaǵy avtomobıl jasaý úlesi 39,4 paıyzdy quraıdy. Avtokólik shyǵaratyn 8 kásiporyn jumys istep tur. Olarda ótken jyldyń 9 aıynda 91 myń kólik ázirlengen. Aldaǵy ýaqytta zaýyttar sany artpaq.
– Іske asyrý satysynda úlken jobalar bar. Almaty qalasyndaǵy mýltıbrend zaýyty, bul óndiris jylyna 90 000 avtokólik shyǵaryp, 3600 jumys ornyn qurýǵa jol ashady. Al Kia óndirisi jylyna 70 000 avtokólik shyǵaryp, 1500 jumys ornyn ashýǵa múmkindik beredi. Bul jobalar álemdik óndirýshilermen tikeleı yntymaqtastyq arqasynda júzege asýda, – dedi Anar Janarqyzy.
Sala mamany jańa mashınalardyń satylymyndaǵy otandyq avtomobılderdiń úlesi 63%-ǵa jetkenin aıtty. «Qazaqstannyń Avtokólik Odaǵy» jarııalaǵan málimetke sensek, ótken jyly satylym boıynsha kósh bastaǵan Hyundai avtokóliginiń basym denin Almatydaǵy kásiporyndar qurastyrǵan. Oǵan qosa satylǵan 31 myń avtokólik – Chevrolet, 23 myń kólik – KIA enshisinde.
Jalpy ótken jyly Qazaqstanda 144,7 myń avtomobıl óndirildi. Qostanaı oblysynda ornalasqan Allur zaýyty 90,5 myń kólik shyǵaryp, naryqta satylǵan kólikterdiń 38,3 paıyzyn ázirlegen. Al Almatydaǵy Hyundai Trans Kazakhstan zaýyty 45,4 myń avtokólik jasaǵan.
Aıta keteıik, bıyl Almatyda Astana Motors Manufacturing Kazakhstan mýltıbrend zaýyty iske qosylady. Kásiporynda Changan, Chery, GWM (Haval men Tank) sekildi Qytaı avtokólikteri qurastyrylmaq. Joba ımportqa táýeldilikti azaıtyp, jergilikti avtokólik qunyn túsirýge áser etedi degen boljam bar.
P.S. Bıyl avtokólikke suranys artpasa, tolastamasy belgili. Onyń úsitne qaryz júktemesiniń qalys qalýy avtonesıe alýǵa nıet bildirýshiniń qataryn arttyratynyn túsinip otyrmyz. Tek jaıdan-jaı jeńildik joǵyn ári kompanııalar men bankterdiń «bir barmaǵy búgýli» ekenin umytpaý mańyzdy.